گرده افشانی توسط حشره در گیاهانی انجام می شود که دارای گل هایی با رنگ درخشان، بوی خوب، یا گل های مشخص می باشند و می توانند حشرات را به سوی خود جلب کنند. زنبور عسل، یکی از مهمترین حشرات گرده افشان می باشد. زنبورهای وحشی، پروانه ها، شب پره ها و مگس ها نیز گرده و شهد را از گل ها می‌گیرند. به طور کلی در این مورد، گرده سنگین و چسبناک است و به حشرات می چسبند. برخی از محصول های بذری در این گروه به این قرار هستند (آسسوک، ۱۹۷۱؛ خوشخوی و همکاران، ۱۳۸۹). یونجه، سه برگه پنجه کلاغی، شبدر قرمز، شبدر سفید، ارزن، پیاز و هندوانه، افزون بر این، گل ها و سبزی های بسیاری به وسیله حشرات گرده افشانی می شوند. ریحان به عنوان گیاهی که باعث جلب حشرات خاص می شود، به عنوان گیاه دگر افشان توانسته زیر گونه ها و واریته ها و جمعیت های متعددی را پدید آورد که می تواند مورد توجه محققین در زمینه های مختلف علمی و دارویی قرار گیرد (بخشی خانیکی، ۱۳۸۹). پلی مورفیسم و سهولت دگرگرده افشانی در جنس ریحان باعث بوجود آمدن زیر گونه ها، واریته ها و فرم های متعددی گردیده است که در عادت رشدی، رنگ و ترکیبات معطر فرق می کنند و این اختلافات باعث شده تا طبقه بندی صحیح آنها به لحاظ گیاه شناسی مشکل باشد (ماروتی و همکاران، ۱۹۹۶؛ وایرا و سیمون، ۲۰۰۰؛ اصغری و همکاران، ۱۳۹۱). اگر چه این گیاه به طور معمول از طریق بذر تکثیر می شود اما دانهال های حاصله تنوع زیادی را در اثر دگرگرده افشانی طبیعی گیاه نشان می دهند.
۱-۱۰- تولید و مصرف فرآورده های ریحان
استفاده دارویی از گیاه ریحان از دیر باز در طب سنتی ایران، هند و چین مرسوم بوده است و از آن به عنوان از بین برنده بوی بد دهان، ضد تب، ضد باکتری، ضد سرطان و ضد دیابت استفاده می شده است (طالبی و همکاران، ۱۳۹۱). ریحان (Ocimum basilicum L .) گیاه دارویی و از سبزیجات مفید و عامه پسند می باشد که در تمام دنیا کشت می گردد. از این گیاه در طب و صنعت استفاده فراوان می شود.
با توجه به اهمیت گیاه دارویی ریحان در درمان بیماری های ریه، سینه، اثر اشتها آور، ضد انگل، تب بر، افزایش دهنده خلط، ضد نفخ، مؤثر در درمان گوش درد، درمان بیماری های پوستی، محرک تمایلات جنسی، ریحان در درمان آسم مؤثر و ضد تشنج، ضد سردرد، سرگیجه، دل پیچه، ضد سرفه، سیاه زخم، آنژین مؤثر بوده و کاهش دهنده قند خون، ضد سرماخوردگی، یبوست، اسهال خونی است و در درمان سرطان، سوزاک و ضعف اعصاب مفید می باشد (امید بیگی، ۱۳۷۹). مواد مؤثره پیکر رویشی این گیاه محتوای اشتها آوری آن است و برای درمان نفخ، تقویت دستگاه گوارش و تسکین حس خستگی استفاده می شود. از برگ ها و اسانس آن برای معالجه برخی بیماری ها مانند نارسایی کلیه استفاده می شود. ریحان به عنوان گیاه دارویی، ادویه ای و هم چنین به صورت سبزی تازه مورد استفاده قرار می گیرد (امید بیگی، ۱۳۷۹). ریحان در اغلب فارموکوپه ها به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده است از این گیاه برای معالجه برخی ناراحتی های قلبی و هم چنین برای مداوای بزرگی طحال می توان استفاده کرد در طب سنتی از این گیاه به عنوان خلط آور، مدر، ضد نفخ، جهت تسکین درد معده و محرک استفاده می شود. هم چنین ریحان خاصیت حشره کشی، دور کننده پشه، ساس، مار و عقرب دارد (ماریوتی و همکاران ۱۹۹۶؛ امید بیگی، ۱۹۹۷). ریحان دارای خاصیت ضد قارچی و باکتریایی بوده و کنترل کننده حشرات است و در صنایع غذایی، عطر سازی و آرایشی کاربرد دارد (امید بیگی، ۱۹۹۷؛ خلید و همکاران، ۲۰۰۶). برگ ریحان و سرشاخه های جوان آن به مصرف تغذیه اسانس می رسد. این گیاه اشتها آور بوده و برای معالجه برخی ناراحتی های قلبی و درمان آفت دهان بکار می رود (آگنی هوتر و کوشیک، ۱۹۹۹؛ بنتام، ۱۸۴۸). بذر ریحان به تخم شربتی معروف است (وزوایی، ۱۳۷۸). بذر ریحان نیز دارای خواص دارویی بوده و به عنوان مسکن درد و درمان کننده بیماری های گوارشی استفاده می شود (امید بیگی، ۱۹۹۷؛ تلسی و همکاران، ۲۰۰۶؛ خلید و همکاران، ۲۰۰۶). لعاب دانه ریحان نرم کننده، مدر، ملین و معرق است (امین، ۱۳۸۴). بذر این گیاه آرام بخش، مقوی محرک تمایلات جنسی و مدر است. از قدیم الایام گیاه ریحان به عنوان افزایش دهنده شیر مادران مورد استفاده قرار می گرفته است. لعاب بذر این گیاه در درمان سرفه، آنژین، ورم و التهاب کلیه و مجاری ادرار به کار می رود. پیکر رویشی ریحان حاوی اسانس است که به عنوان ماده معطر و طعم دهنده در فرآورده های غذایی، صنعتی و دارویی مورد استفاده قرار می گیرد. از صمغ حاصل از دانه ریحان جهت حذف و به دام اندازی برخی فلزات سنگین استفاده شده است (جکرابورتی و ماجی، ۲۰۰۷؛ میلو و سوزا، ۲۰۰۴).
۱-۱۱- بذر
از نظر گیاه شناسی، در نهاندانگان، بذر عبارت است از تخمک رسیده ای که در درون تخمدان یا میوه قرار دارد (خوشخوی، ۱۳۸۹). بذر محل اسپورفیت جدید یعنی جنین است و از اینرو، نقش اصلی را در تداوم نسل های گیاهان بذری بازی می کند. بذر نهاندانگان از تخمک و به دنبال لقاح مضاعف نمو می یابد. در بذر رسیده، جنین با پوشش بذر محافظت می شود و از مواد ذخیره شده بذر تغذیه می کند. بذر ها شانس بیشتری از هاگ ها برای زندگی و تولید مثل دارند (سوهانی، ۱۳۸۹). در طبیعت، بیشتر گیاهان عالی به وسیله بذر تولید مثل می کنند. یکی از ویژگی های افزایش به وسیله بذر، تفاوت هایی است که می تواند بین دانهال ها وجود داشته باشد. این تفاوت ها در طبیعت اهمیت دارد زیرا سازش مداوم یک دانهال بخصوص را با تغییرات احتمالی محیط ممکن می سازد، بدین ترتیب که در هر نسل، گیاهانی که بهترین سازش را با محیط دارند، باقی می مانند و نسل بعدی را ایجاد کرده و گونه را می سازند (خوشخوی، ۱۳۸۹). بذر ها منبع مهم غذایی برای انسان و حیوانات هستند (سوهانی، ۱۳۸۹). بذر گونه های مختلف از نظر اندازه، شکل، محل قرار گرفتن و ساختار رویان و وجود بافت های ذخیره ای بسیار متفاوت است. این نکات نه تنها برای شناسایی بذر ها مفید می باشد بلکه اثری کلی روی نیاز های تنژیدگی دارد (گان، ۱۹۷۳؛ مارتین، ۱۹۴۶؛ خوشخوی و همکاران، ۱۳۸۹). از نقطه نظر کار با بذر، همیشه امکان مجزا نگه داشتن میوه و بذر از یکدیگر وجود ندارد، زیرا گاهی این دو با هم یکی می شوند، در این هنگام با خود میوه به صورت « بذر » رفتار می شود، مانند گندم و ذرت (خوشخوی و همکاران، ۱۳۸۹).
۱-۱۲- مشخصات فیزیکی و شیمیایی بذر ریحان
دانه ریحان با نام علمیOcimum basilicum از تیره نعناعیان از لحاظ ظاهری دانه های ریز و سیاه و دارای یک برجستگی سفید رنگ در قسمت باریک و کمی خمیده است. پوسته رویی دانه ها را لایه ای موسیلاژی پوشانیده است و هنگامی که داخل آب قرار می گیرند سریعاً متورم می شوند (امین، ۱۳۸۴). درلعاب تخم ریحان هگزورونیک اسید، پیتوز و خاکستر مشخص شده و پس از هیدرولیز معلوم شده که دارای گسیلوز می باشد (میر حیدر، ۱۳۷۲). هیدرو کلوئید ها یا صمغ ها بیو پلیمر های هایدروفیل با وزن مولکولی بالا هستند که در صنایع غذایی برای کنترل و بهبود خصوصیات عملکردی فرآورده های غذایی به کار می روند. مهم ترین خصوصیات محلول هیدرو کلوئید ها قوام دهندگی (ایجاد ویسکوزیته) و تشکیل ژل می باشد. علاوه بر این خصوصیات، هیدروکلوئید ها به منظور تثبیت امولسیون ها، جلوگیری از تشکیل مجدد کریستال های یخ و ایجاد ویژگی های حسی مطلوب در محصولات غذایی به کار می روند. هیدروکلوئید ها از منابع مختلفی استخراج می شوند که یکی از این منابع دانه ها هستند (دیکینسون، ۲۰۰۳).
لایه خارجی (پریکارپ) دانه ریحان، وقتی در تماس با آب قرار می گیرد به سرعت متورم شده وماده ای ژلاتینی ایجاد می نماید ( آزوما و ساکاموتو، ۲۰۰۳). برطبق تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است که هیدروکلوئید استخراج شده از دانه ریحان دارای ۲ جزء اصلی می باشند: اسکلت اصلی یا هسته اصلی گلوکومانان که در مقابل اسید پایدار است (۴۳%) و دارای نسبت گلوکز به مانوز ۱۰ به ۲ می باشد و قسمت محلول در اسید که دارای زایلان با اتصالات ۱ به ۴ (۲۹/۲۴%) و دارای زنجیره جانبی اسیدی بر روی کربن شماره ۲ و ۳ از زایلوزیل می باشد (آنجانیالو کن، ۱۹۷۱؛ تاراناتان و گودا، ۱۹۷۹).
دانه ریحان حاوی مقادیر زیادی هیدروکلوئید با خواص رئولوژیکی قابل توجه است که آن را با سایر هیدرو کلوئید های تجاری قابل مانند صمغ زانتان قابل مقایسه نموده است (حسینی پرور و همکاران، ۲۰۰۹). دانه این گیاه حاوی یک ساختار هتروپلی ساکاریدی شامل گلوکومانان، زایلان و گلوکان می باشد (تاراناتان و آنجانیالو، ۱۹۷۴).
۱-۱۳- ورمی کمپوست(Vermicompost)
کود های آلی کمپوست و ورمی کمپوست در دنیا به طور موفقیت آمیزی در محصولات کشاورزی متعددی مورد استفاده قرار گرفته اند. با عرضه این کودها، علاوه بر بهبود جنبه های غذایی، شرایط فیزیکی و میکروبی خاک نیز ارتقاء می یابد (رابینت و همکاران، ۲۰۰۱). برخی از مطالعات نشان داده اند که ورمی کمپوست ازطریق افزایش ظرفیت نگهداری آب، تامین عناصر غذایی و تولید هورمون های گیاهی که اثرات مفید بر جوانه زنی بذر دارند، می تواند رشد و نمو گیاهان و به ویژه گیاهان زینتی را بهبود بخشد (توماتی و همکاران، ۱۹۸۸).
گونه ای از کرم های خاکی که به کرم زباله نیز معروف هستند، پس از هضم ضایعات آلی از قبیل لجن فاضلاب و کود دامی آن ها را به مواد مفیدی برای رشد گیاهان تبدیل می کنند که به فراورده نهایی حاصل از فعالیت آنها ورمی کمپوست می گویند (گونادی و همکاران، ۲۰۰۲؛ آپپل هوف، ۱۹۹۷؛ فیت زپاتریچ، ۱۹۹۸). ورمی کمپوست دارای قدرت بالای جذب و نگهداری آب و عناصر غذایی و در نتیجه تخلخل زیاد، تهویه و زهکشی مناسب می باشد و استفاده از آن در کشاورزی پایدار، علاوه بر افزایش جمعیت و فعالیت میکروارگانیسم ها مفید خاک (نظیر قارچ های میکوریزا و باکتری های موجود در ریزوسفر نظیر میکروارگانیسم های حل کننده فسفات) در جهت فراهمی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم محلول عمل نموده و سبب بهبود رشد و عملکرد گیاهان زراعی می شود (آرانکون و همکاران، ۲۰۰۴).
ورمی کمپوست(Vermicompost) یکی از غنی ترین کود های آلی بوده که توسط گونه های خاصی از کرم خاکی مانندEisenia foetida) Savigny ) تولید می شود و کاربرد های فراوانی در پرورش گیاهان زینتی دارد. از جمله کاربرد های آن می توان به افزایش گل دهی گیاهان زینتی، کاهش زمان جوانه زنی دانه، افزایش محصولات از لحاظ کمی و کیفی و غیره اشاره نمود (قاسم زاده و همکاران، ۱۳۹۰).
ورمی کمپوست حاوی آنزیم هایی از قبیل پروتئاز، لیپاز، آمیلاز، سلولاز، لیگناز و کیتیناز می باشد. این آنزیمها به عملکرد خود در تجزیه زیستی مولکولهای بزرگ در خاک ادامه می دهند تا حملات میکروبی بعدی تسریع شود. ورمی کمپوست از نظر دارا بودن ویتامینها، آنتی بیوتیکها، هورمونهای رشد نیز ماده ای غنی می باشد (گوپتا، ۲۰۰۴؛ پیمنلل، ۱۹۸۰). مطالعات انجام یافته بر روی ورمی کمپوست غنی از مواد مغذی، برتری آن را بر کمپوست های معمولی و کودهای شیمیایی سنتز شونده به اثبات رسانده است (گوپتا، ۲۰۰۴). در حالی که استفاده مداوم از کود شیمیایی میزان کربن آلی را کاهش داده و در نتیجه منجر به آبشویی بیشتر می گردد با گذشت زمان انباشت نمک ها موجب تغییر pH خاک و در نتیجه کاهش باروری آن می گردد و به دلیل کمبود خاک های سطحی مطلوب، میزان باروری و حاصلخیزی خاک کاهش می یابد (گاجالکشمی و همکاران، ۲۰۰۲). هم چنین تولید ورمی کمپوست در مقایسه با تولید کمپوست معمولی می تواند کاهش بیشتری از فلزات سنگین قابل جذب توسط موجودات زنده را به همراه داشته باشد و شواهدی وجود دارد که نشان می دهد محصول این عمل ممکن است شامل ترکیبات هورمون مانندی باشد که باعث تسریع در رشد گیاه می شود.
استفاده از کمپوست یکی از راه های تأمین حاصل خیزی خاک می باشد. کمپوست ها موادی هستند که طی فرایند تجزیه مواد آلی توسط میکروارگانیسم ها در حضور اکسیژن ساخته می شوند (رانتال و همکاران، ۱۹۹۹). ورمی کمپوست مزایای گزارش شده برای کمپوست، از قبیل منبع ماده آلی، بهبود ظرفیت نگهداری رطوبت خاک، افزایش جذب مواد مغذی، افزایش فعالیت شبه هورمونی گیاهان را دارا می باشد (بتمن و متزجر، ۲۰۰۸ ؛ کامپیتلی و سپی، ۲۰۰۸). با این حال ورمی کمپوست ها دارای ویژگی هایی متمایز از کمپوست معمولی هستند. عیب فرایند کمپوست این است که برای کامل شدن، ۶ تا ۸ ماه زمان لازم دارد درحالی که آماده شدن ورمی کمپوست تنها ۱ تا ۲ ماه طول می کشد. ورمی کمپوست ها ساختاری بسیار ظریف تر و مطلوب تر از کمپوست دارند و حاوی مواد مغذی در فرم هایی با دسترسی آسان برای جذب گیاه هستند (روی و همکاران، ۲۰۱۰).
وجود مواد و عناصر غذایی کافی در خاک، نقش عمده ای در ریحان دارد. به منظور افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح، بیشتر تولید کنندگان به کود های شیمیایی روی آورده اند و تصور آنها بر این است که هر چه کود بیشتری مصرف کنند، عملکرد بیشتری خواهند داشت. این کود ها در دراز مدت خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک ها را تخریب کرده و با کاهش نفوذ پذیری در خاک، نفوذ ریشه گیاهان را مشکل ساخته و در نهایت کاهش عملکرد را به دنبال خواهند داشت، از طرف دیگر باعث کاهش کیفیت تولیدات کشاورزی و مشکلات زیست محیطی و آلودگی آب های زیر زمینی نیز می شوند حضور تنظیم کننده های رشد گیاهی در ورمی کمپوست و امکان بهبود رشد گیاهان توسط آن وجود دارد (آتیه و همکاران، ۲۰۰۰). مامو و همکاران (۱۹۹۹) مزیت استفاده از ورمی کمپوست را در مقابل سایر کمپوست های آلی به دلیل فراهمی بیشتر عناصر غذایی در ورمی کمپوست دانستند، درحالی که کمپوست های آلی دیگر را حتماً باید با کودهای شیمیایی به کار برد.
خاک های دارای ورمی کمپوست معمولاً نیتروژن، فسفر و پتاسیم بیشتری نسبت به خاک های اطراف خود دارند. افزودن ورمی کمپوست به خاک و بسترهای کشت، به افزایش رشد گیاه کمک می کند (آتیه و همکاران، ۲۰۰۰).
مصرف کود های آلی به خصوص ورمی کمپوست یکی از راه های تأمین بخشی از نیاز های گیاهان محسوب می شود. ورمی کمپوست به دلیل داشتن ماهیت آلی علاوه بر تأمین بخشی از نیاز گیاه، باعث آلودگی خاک هم نمی شود (سماوات و همکاران، ۱۳۸۰).
۱-۱۴- پرلیت
این ماده سیلیکاتی سفید خاکستری، منشأ آتشفشانی دارد و از گدازه های آتشفشانی سرد شده استخراج می‌شود. سنگ معدن را خرد و الک کرده، سپس در کوره هایی که حدود ۷۶۰ درجه سانتیگراد دما دارد گرما می دهند. در این دما، رطوب کم ذرات پرلایت تبدیل به بخار شده و ذرات آن از هم باز و به دانه های کوچک اسفنج مانندی که خیلی سبک وزن بوده و فقط ۸۵ تا ۱۲۵ گرم در دسی متر مکعب سنگینی دارد، تبدیل می شود. دمای بالایی که به کار می رود موجب می شود که فرآورده به دست آمده سترون باشد. در مصارف باغبانی، به طور معمول ذراتی که ۶/۱ تا ۳ میلیمتر قطر دارد به کار می رود. پرلیت ۳ تا ۴ برابر وزن خود قابلیت جذب آب دارد. این ماده به طور اساسی خنثی است و دارای pH بین ۶ تا ۸ می باشد، ولی به طور کلی خاصیت پایداری در برابر تغییر pH را ندارد و حتی بر خلاف ورمی کولایت خاصیت تبادل کاتیونی و مواد غذایی کانی را نیز ندارد. پرلیت مشکلاتی را با گیاهانی که به فلورید حساس هستند ایجاد می کند، بهترین مورد استفاده اش در زیاد کردن میزان هوا در آمیخته های خاکی است. پرلیت، همراه با پیت خزه، یکی از متداول ترین محیط های ریشه زائی برای قلمه هاست (کوک و همکاران، ۱۹۷۸؛ موری، ۱۹۸۸).
بستر پرلیت دارای قابلیت زهکشی خوب باشد ولی قابلیت نگهداری آب در آن مشابه بستر های کشت پشم سنگ و ورمی کولایت زیاد نیست تولید کنند گان باید در حمل و نقل پرلیت خشک، به ویژه اندازه های ریز و یا کیسه پرلیت های خرد شده دقت کنند زیرا پودر سفید پرلیت نباید در هنگام حمل و نقل تنفس شود. بهترین توصیه استفاده از ماسک برای جلوگیری از تنفس ذرات ریز پرلیت و یا مرطوب نمودن بستر کشت قبل از بسته بندی، حمل و یا پر کردن ظروف کشت می باشد (مهرآوران، ۱۳۸۲).
۱-۱۵- کوکوپیت
کوکوپیت از نظر فیزیکی ماده ای اسفنجی و شبیه پیت ماس است که از انجام عملیاتی که بر روی پوسته های میوه نارگیل صورت می گیرد، به دست می آید. کوکوپیـت از نسبت های مساوی لیگنین و سلولز تشکیل شده است و غنـی از پتاسیم و عناصر کم مصرف به ویژه آهـن، منگنـز، روی و مس می باشد. به علت غلظت زیاد پتاسیم در کوکوپیت مورد اسـتفاده به عنوان بستر کشت، مصرف کودهای پتاسیمی در این سیستمها کاهش یافته است (ساویتری و خان، ۱۹۹۳). کوکوپیت در عرصه تجارت با هدف کاهش هزینه های حمل به صورت قطعات فشرده (بلوک) عرضه می شود. قبل از به کار گیری این ماده، مقداری آب به منظور باز و حجیم شدن به آن اضافه می گردد تا به صورت کاملاً یکنواخت در آید. امروزه از این ماده در کشور های اروپایی از جمله هلند و انگلستان به عنوان جایگزین پیت ماس در حال گسترش است (نوگویرا و همکاران، ۲۰۰۰).
اگر چه الیاف نارگیل به تنهایی خیلی خوب عمل می کنند ولی بسیاری از تولید کنندگان جهت بهبود خصوصیات بستر کشت، تمایل به ترکیب الیاف نارگیل با سایر بستر های کشت دارند. مخلوط پرلیت با نسبت ۵۰ به ۵۰ باعث ایجاد بستری مناسب برای حمایت ریشه، ساقه و تأمین رطوبت بیشتر برای گیاه نسبت به بستر پرلیت می شود (مهرآوران، ۱۳۸۲).
۱-۱۶- شلتوک برنج
شلتوک برنج (پوسته برنج) یک فرآوردۀ فرعی تولید برنج در بسیاری از مناطق گرم جهان است. سبوس برنج دارای زهکشی خوب، ظرفیت کم تا متوسط نگهداری آب، سرعت تجزیه کم و معمولاً مقدار کم مواد غذایی می باشد (مهرآوران، ۱۳۸۲).
۱-۱۷- اهداف تحقیق
الف- بررسی و مقایسه صفات رویشی، عملکرد و اجزای عملکرد بذر گیاه ریحان در قابلیت استفاده از عناصر غذایی بستر های متفاوت و در نهایت تعیین بهترین بستر کاشت.
ب- بررسی و مقایسه صفات رویشی، عملکرد و اجزای عملکرد بذر گیاه ریحان در استفاده از مدت تابش نور جهت تعیین بهترین تاریخ کاشت از تاریخ کاشت های بکار گرفته شده.
۱- ۱۸- فرضیه های تحقیق
الف- انواع بستر بر روی خصوصیات رشدی گیاه ریحان احتمالاً تأثیر دارد.
ب- انواع بستر بر روی عملکرد و اجزای عملکرد بذر ریحان احتمالاً تأثیر دارد.
ج- تاریخ کاشت بر روی خصوصیات رشدی گیاه ریحان تأثیر چندانی ندارد.
د- تاریخ کاشت بر روی عملکرد و اجزای عملکرد بذر ریحان تأثیر چندانی ندارد.
فصل دوم
منابع
بررسی منابع تحقیق
عزیزی و همکاران (۱۳۸۳) در آزمایشی که بر روی گیاه دارویی ریحان انجام دادند گزارش کردند که بستر های حاوی ورمی کمپوست به طور چشمگیری باعث افزایش عملکرد دانه می گردد. بویه و همکاران (۱۳۹۱) در آزمایشی ارزیابی اثر کود های آلی و شیمیایی بر روی عملکرد برگی گیاه زولنگ (Eryngium Caucasicum Trautv.) با توجه در مقایسه میانگین داده ها گزارش کردند که بالاترین عملکرد وزن تر و وزن خشک به ترتیب در تیمار ورمی کمپوست (۳۲۲۱ کیلوگرم درهکتار) و تیمار تلفیقی کمپوست و ورمی کمپوست (۶/۵۱۹ کیلوگرم درهکتار) و بالاترین شاخص سطح برگ نیز در تیمار ورمی کمپوست (۶/۷۷۸ سانتی متر) حاصل شد. جناتی و همکاران (۱۳۹۱) در آزمایشی تأثیر ورمی کمپوست و هیومیک اسید بر برخی خصوصیات جوانه زنی گیاه دارویی مرزه (Satureia hortensis) نشان دادند که کود ورمی کمپوست به تنهایی و به همراه کود هیومیک اسید تأثیر مثبتی بر ویژگی سرعت جوانه زنی دارد. رضوی نیا و همکاران (۱۳۸۹) گزارش کردند که کاربرد سطوح مختلف ورمی کمپوست برروی گیاه دارویی سرخارگل (Echinacea purpureal) باعث بیشترین وزن خشک گل (۱kg/ha/1374)، وزن خشک ساقه (۱/۲۸۲۳کیلو گرم درهکتار)، عملکرد بیولو‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژیک (۹/۱۳۷۲۲کیلو گرم در هکتار) و تعداد گل دربوته (۳۰/۲۷) به دست آمد و اثر متقابل فاکتورها بر صفاتی همچون وزن خشک ریشه و ارتفاع معنی دار شد.
حمید پور و همکاران (۱۳۹۱) در بررسی اثر زئولیت و ورمی کمپوست بر گل اطلسی نشان دادند که کاربرد زئولیت و ورمی کمپوست باعث افزایش وزن خشک اندام هوایی گیاه، وزن خشک ریشه، تعداد گل، تعداد برگ، قطر گل و ارتفاع نهایی گیاه شد. عزیزی و همکاران (۱۳۸۶) گزارش کردند که سطوح مختلف ورمی کمپوست بر ارتفاع بوته گیاه ریحان که فقط برای رشد رویشی کشت شده بود اثر معنی داری داشت. تحقیقات متعددی در مورد تاثیر ورمی کمپوست بر رشد و نمو محصولات باغی مانند خیار، گوجه فرنگی، فلفل و گل جعفری صورت گرفته است در حالی که کمتر به کاربرد ورمی کمپوست در تولید گیاهان دارویی توجه شده است (رحیمیان مشهدی، ۱۳۷۰؛ هیدالگو و همکاران، ۲۰۰۲؛ نارندر و همکاران، ۲۰۰۲). تمام این تحقیقات بر اثرات سودمند ورمی کمپوست بر خواص فیزیکی خاک و هم چنین بر رشد و نمو گیاهان تیمار شده تأکید داشته اند.
تحقیقات نشان داده که استفاده از ورمی کمپوست در سبزیجات نشایی موجب افزایش رشد این گیاهان می شود. افزایش ۴۰ درصدی سطح برگ و وزن خشک گوجه فرنگی و بهبود خصوصیات رشد گیاهان زینتی چوبی تحت تأثیر افزودن ۲۰% حجمی ورمی کمپوست به بستر کشت آن ها گزارش شده است (محبوب خمامی، ۱۳۸۷). هاشمی مجد و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که کاربرد ورمی کمپوست باعث افزایش رشد گوجه فرنگی می شود. عزیزی و همکاران (۱۳۸۷) سطوح مختلف کود آلی ورمی کمپوست و آبیاری بر خصوصیات مورفولوژیکی و میزان اسانس رقم گورال بابونه آلمانی را مورد بررسی قرار دادند، نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد در تیمار ۱۰ درصد ورمی کمپوست و با آبیاری هر دو هفته ۴ میلیمتر مشاهده شد. مطابق نتایج به دست آمده به نظر می رسد کاربرد تیمار ۱۵ درصد ورمی کمپوست و با آبیاری هر دو هفته ۲ میلیمتر، بهترین تیمار در تولید گل خشک در این رقم بود. به طور کلی با تهیه ورمی کمپوست می توان منبع خوبی برای افزایش ماده آلی به خاک و حفظ باروری خاک معرفی نمود. علاوه بر بستر مناسب بذر و حاصلخیزی خاک تاریخ کاشت نیز از عوامل مهم تعیین کننده تولید محسوب می شود و بذر های سبزیجات تحت تأثیر حرارت در زمان کاشت قرار می گیرند (احتشامی، ۱۳۸۹). درزی و همکاران (۲۰۰۳) و رضائی مودب و همکاران (۱۳۹۱) مشاهده نمودند که کاربرد ورمی کمپوست سبب افزایش بارز ارتفاع بوته تعداد چتر، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در گیاه دارویی رازیانه (foeniculum vulgar) شد. آنها اظهار داشتند که افزودن ورمی کمپوست به خاک نه تنها عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را افزایش داده است، بلکه به بهبود شرایط فیزیکی و فرایند های خاک، ضمن ایجاد یک بستر مناسب برای رشد ریشه، موجبات افزایش رشد اندام های هوایی و تولید ماده خشک و در نهایت بهبود عملکرد دانه را نیز فراهم آورده است. در تحقیق دیگری نیز که بر روی گیاه بابونه (Matricaria chamomilla) انجام گردید، ملاحظه شد که مصرف ورمی کمپوست، توانست ارتفاع بوته و عملکرد این گیاه را به طرز بارزی افزایش دهد (عزیزی و همکاران، ۱۳۸۷). به منظور بررسی تاثیر ورمی کمپوست بر روی شاخص های رشد گیاه گوجه فرنگی در شرایط گلخانه ای سماوات و همکاران (۱۳۸۰) آزمایشی به صورت فاکتوریل و پنج سطح مختلف کود آلی ورمی کمپوست در شرایط گلخانه ای انجام دادند، نتایج نشان داد که تاثیر تیمار کود شیمیایی و ورمی کمپوست بر تعداد و وزن میوه در بوته و وزن ریشه و اندام هایی معنی دار بود. اثر ورمی کمپوست بر روی وزن ریشه به مراتب بیشتر از وزن اندام های هوایی بود. سعید نژاد و رضوانی مقدم (۱۳۸۸) در تحقیقی بر روی زیره سبز مشاهده کردند که تیمار ورمی کمپوست دارای بیشترین عملکرد بیولوژیک، بیشترین عملکرد دانه و در اکثر صفات دارای بیشترین مقادیر به دست آمده بود. امین غفوری و همکاران (۱۳۸۸) در تحقیقی که بر روی گیاه کرچک انجام دادند نشان دادند که حداکثر شاخص سطح برگ، بیشترین میزان تجمع ماده خشک و هم چنین بیشترین سرعت رشد گیاه و سرعت آسیمیلاسیون خالص در تیمار ورمی کمپوست حاصل شد.
استفاده از ورمی کمپوست ها رشد گیاهی مطلوبی را ایجاد می کند البته این امر مستقیما تحت تأثیر ویژگی فیزیکی و شیمیایی بسترها نیست بلکه فعالیت فیتو هورمونی در ورمی کمپوست و متابولیت های ثانویه در آن دخیل است، بنابراین این فرآورده می تواند به عنوان بستر کشت برای بذر و یا در سیستم کشت بدون خاک بدون هیچ گونه ریسکی برای آلودگی های شیمیایی و بیولوژیکی استفاده شود (ملگار رامیزر و پاسکوئال الکس، ۲۰۱۰). گارداز و همکاران (۲۰۰۰) و حامیدا و همکاران (۲۰۰۶)، در پژوهشی که بر روی گونه ای گیاه فضای سبز شهری و ارزن مروارید انجام دادند ملاحظه نمودند که مصرف ورمی کمپوست سبب افزایش قابل توجه رشد رویشی آنها گردید. آنوار و همکاران (۲۰۰۵) نیز مطالعه خود به ترتیب روی سورگم و گیاه دارویی نعناع مشاهده نمودند که کاربرد سطوح مختلف ورمی کمپوست در مقایسه با کنترل، به طور قابل توجهی عملکرد بیولوژیکی را بهبود بخشید. آرانکن و همکاران (۲۰۰۴) گزارشی کردند که کاربرد ۵ تن ورمی کمپوست در هکتار سبب افزایش معنی دار گلهای توت فرنگی شد.
افزایش ۴۰ درصدی سطح برگ و وزن خشک گوجه فرنگی و بهبود خصوصیات رشدگیاهان زینتی، تحت تأثیر افزودن ۲۰ درصد حجمی ورمی کمپوست به بستر کشت آنها گزارش شده است (اسکات، ۱۹۸۸). در تحقیقی که روی گیاه نخود انجام شد، آشکار گردید که مصرف ۳ تن ورمی کمپوست در واحد سطح، باعث افزایش چشمگیر تعداد غلاف در بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در مقایسه با شاهد گردید (جت و آهلات ۲۰۰۴). در مطالعه ای دیگر مشخص شد که کاربرد ورمی کمپوست در گیاه سورگوم دانه ای نسبت به شاهد، باعث بهبود عملکرد بیولوژیک شده است (کاوندر و همکاران ۲۰۰۳). پژوهش های متعددی در خصوص تأثیر کود های آلی مانند کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مؤلفه های جوانه زنی و رشد رویشی گیاهان زراعی و زینتی صورت گرفته است، برای مثال آستارایی و فتاحی (۲۰۰۶) در گیاه فلفل، صحنی و همکاران (۲۰۰۸) در نخود فرنگی، پرز- موریک (۲۰۰۶) در کلم بروکلی و مادان واسودوان (۱۹۸۹) در برنج. در مطالعه ای بتمن و متزجر (۲۰۰۸) اظهار داشتند که ترکیب ۱۰ و ۲۰ درصد وزنی ورمی کمپوست در شرایط گلدانی موجب بهبود روند رشدی گیاهچه های سیب زمینی و گل همیشه بهار گردیدند. هم چنین در یک مطالعه محققین تأثیر مثبت کود های آلی از جمله ورمی کمپوست را به صورت جداگانه و تلفیق با کود شیمیایی در بهبود مؤلفه های جوانه زنی، رشد و عملکرد گیاه سویا گزارش کردند (پیردشتی و همکاران، ۲۰۱۰). سرعت جوانه زنی گوجه فرنگی، کلم و تربچه در بستر های ورمی کمپوست بهتر از سایر بستر های تجاری و رشد گیاهان زینتی از قبیل کوکب، گل سرخ، مریم گلی، گل داوودی و گل اطلسی در بستر های حاوی ورمی کمپوست به طور چشمگیری از بستر های دیگر بیشتر بوده است (ادوارد و باروز ۱۹۹۷). آلباهو و همکاران (۲۰۰۹) در سیستم کشت بدون خاک از درصد های مختلف ورمی کمپوست در دو بستر کشت استفاده کردند. نتایج آزمایشات آنها نشان داد ارقام فلفل شیرین در بستر کشتی که شامل پیت ماس، پرلیت، ورمی کمپوست و کوکوپیت می باشد دارای بیشترین ارتفاع گیاه و نیز رقم پیمنت درکس در این بستر دارای بیشترین تعداد برگ بود. هم چنین آنوار و همکاران(۲۰۰۵) در پژوهشی بر روی گیاه ریحان مشاهده نمودند که مصرف ۵ تن ورمی کمپوست همراه با کود شیمیایی (NPk) برتری محسوسی از نظر عملکرد بیولوژیک نسبت به تیمار داشت. در رابطه با کاربرد ورمی کمپوست بر روی رشد و نمو گیاهان دارویی، وادیرج و همکاران (۱۹۹۸) در مطالعه ای بر روی گیاه دارویی زردچوبه نشان دادند که مصرف۱۰ تن ورمی کمپوست سبب بهبود ارتفاع بوته و عملکرد آن گردید.
در مطالعه ای دیگر نیز مشاهده شد که کاربرد ورمی کمپوست موجب افزایش عملکرد دو گونه از گیاه دارویی بارهنگ شد (سانچز و همکاران، ۲۰۰۸). آتیه و همکاران (۲۰۰۱) و سرا و همکاران (۱۹۹۰) نشان دادند که با افزایش ورمی کمپوست به خاک تهویه خاک، تخلخل، قابلیت نگهداری آب در خاک، فعالیت میکروبی و میزان غلظت نیتروژن در خاک افزایش می یابد. آنها هم چنین نشان دادند که رشد گیاهچه در تیمار ورمی کمپوست به طور معنی داری افزایش می یابد. آنها این پدیده را به تهویه بهتر خاک، افزایش ازت خاک و همچنین فعالیت میکروبی خاک نسبت دادند. پیوست و همکاران (۲۰۰۷) گزارش کردند که کاربرد ورمی کمپوست، ارتفاع و تعداد برگ اسفناج را در مقایسه با سطح بدون کاربرد ورمی کمپوست به طور معنی داری افزایش داد. اولیوا و همکاران (۲۰۰۸) در یک آزمایش گلخانه ای مشاهده نمودند که کاربرد ورمی کمپوست نقش بالقوه ای در محدود کردن اثر منفی شوری بر گیاه تمبر هندی داشت. در بررسی اثر بر هم کنش ورمی کمپوست و شوری بر رشد آفتابگردان مشاهده کردند که ورمی کمپوست اثر منفی شوری را کاهش داد (احمد و جابن، ۲۰۰۹).
هیدالگو و همکاران (۲۰۰۲) تأثیر ورمی کمپوست را بر میزان جوانه زنی خیار بررسی نمودند، نتایج به دست آمده از این آزمایش نشان داد که درصد جوانه زنی و رشد نشاء خیار در اثر مصرف ورمی کمپوست افزایش یافت. استفاده از ورمی کمپوست در سبزیجات نشایی، موجب افزایش رشد این گیاهان شد (بچمن، ۱۹۹۸؛ متزجر، ۱۹۹۸). طبق گزارشات ادریس و همکاران (۲۰۰۳) در بررسی مقایسه ای کودهای آلی با کودهای شیمیایی بر برخی صفات گیاه دارویی ماجورام، وزن تر، وزن خشک، ارتفاع گیاهان، قطر ساقه، تعداد شاخساره و درصد اسانس در تیمار کود آلی به طور معنی داری بالاتر از کود شیمیایی بود. افزایش فعالیت میکروارگانیزم ها نه تنها باعث بهبود فرایند معدنی شدن مواد آلی می گردند بلکه این میکروارگانیزم ها یک سری از مواد موسوم به مواد تنظیم کننده رشد را نیز تولید می نمایند که در رشد گیاهچه تأثیر به سزایی دارد (آتیه و همکاران، ۲۰۰۱).
به منظور بررسی تأثیر کودهای آلی کوکوپیت و ورمی کمپوست در نسبت های مختلف به عنوان بستر کشت بر سبز شدن و برخی ویژگی های کمی و کیفی نشاء فلفل شیرین رقم کالیفرنیا واندر آزمایشی انجام شد که نتایج به دست آمده نشان داد که صفات مورد مطالعه تحت تأثیر قرار گرفته اند. به طوری که بیشترین وزن تر و وزن خشک ریشه، وزن تر و وزن خشک شاخساره ، قطر نشاء، تعداد میان گره، میزان سطح برگ و ارتفاع نشاء در بستر ورمی کمپوست: کوکوپیت (۱:۳) حاصل شد.
رحمتی و همکاران (۱۳۸۷) در آزمایشی به منظور بررسی اثرات نسبت های مختلف کوکوپیت و پرلیت به همراه خاک زراعی بر روی رشد، عملکرد و میزان اسانس گیاه دارویی ریحان انجام دادند که نتایج نشان دهنده اثر معنی دار تمامی تیمارها بر صفات مورد بررسی بودند نتایج آنالیز واریانس نشان داد که بیشترین ارتفاع بوته، طول ریشه، وزن خشک ریشه و وزن خشک اندام هوایی (۴۱/۱۲) گرم در تیمار ۱۵ درصد کوکوپیت مشاهده گردید. نتایج تحقیقات اونگ و همکاران (۲۰۱۰) بر روی بستر کشت تاج خروس نشان داد که استفاده از کوکوپیت در نسبت حجمی ۱۰۰ درصد و ۷۰ درصد به همراه دو ماده آلی دیگر، باعث افزایش ارتفاع، قطر کانوپی و تعداد برگ نسبت به ۴۰ درصد کوکوپیت می شود. تریدر (۲۰۰۸)، تأثیر کوکوپیت و کود دهی را بر روی رشد و گلدهی لیلیوم رقم Star gazer بررسی کرد و نشان داد لیلیوم هایی که در بستر کوکوپیت رشد کرده بودند زود تر گل دادند و کیفیت آن بهتر بود. هم چنین وزن تر و خشک گل ها و برگ ها بیشتر بود و جوانه گل بزرگ تر و سیستم ریشه بهتر بود و پیاز گل کمتری در مقایسه با آنهایی که در بستر شاهد رشد کرده بودند داشت.
غلامی و حاتمی (۱۳۸۸) در تحقیقی بر روی گیاه دارویی رازیانه نشان دادند که اثر تاریخ کاشت بر صفاتی مانند ارتفاع گیاه، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه بذر، عملکرد بذر در بوته و واحد سطح، وزن خشک، شاخص برداشت و عملکرد اسانس در هکتار در سطح ۱% بر صفاتی از قبیل تعداد برگ تا مرحله ساقه دهی،‌ تعداد دانه چترک در سطح ۵% معنی دار است و اعلام نمودند که تأخیر در تاریخ کشت موجب کاهش اجزاء عملکرد در عملکرد کمی و کیفی گردید. وحدتی و همکاران (۱۳۸۸) در تحقیقی که بر روی گیاه دارویی بومادران هزار برگ (Achillea millefolium) انجام دادند اعلام نمودند که تاریخ کشت بر ارتفاع بوته، وزن خشک یک بوته و عملکرد گل خشک معنی دار داشت ولی در صد اسانس معنی دار نشد.
سبط احمدی و جم‌نژاد (۱۳۹۱) در آزمایشی اثر تاریخ کاشت بر رشد، عملکرد پیکر رویشی و مقدار اسانس گیاه دارویی ریحان را مورد مطالعه قرار دادند که نتایج تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد، تاریخ کاشت بر وزن خشک بوته و درصد اسانس گیاه دارویی ریحان در سطح احتمال یک درصد معنی دار است به طوری که بیشترین وزن خشک بوته (۷۴/۶گرم) و درصد اسانس گیاه دارویی ریحان (۰۰۴/۱%) از تیمار تاریخ کاشت ۱۰ اردیبهشت به دست آمد. براتی و همکاران (۱۳۹۱) در تحقیقی برروی گیاه کلزا نشان دادند که تاریخ کاشت تاثیر معنی دار بر وزن هزار دانه نداشت ولی در سایر صفات اختلاف معنی دار نشان دادند. رضوانی مقدم و احمد زاده مطلق (۱۳۸۵) گزارش کردند که اثر تاریخ کاشت تاثیر معنی داری برصفات عملکرد دانه، عملکرد ماده خشک، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه کپسول گیاه سیاه دانه داشت. اصغری پور و رضوانی مقدم (۱۳۸۳) در بررسی اثرات تاریخ کاشت بر گیاه دارویی اسفرزه اعلام نمودند که تاریخ کاشت اثر معنی داری بر خصوصیات مورفولوژیکی گیاه شامل؛ ارتفاع گیاه، طول سنبله، تعداد برگ و تعداد پنجه در گیاه داشت به طوری که با تأخیر در کاشت این خصوصیات با روند کاهشی برخوردار بودند.
در بررسی تأثیر تاریخ کاشت تأخیری بر گیاه کانولا نشان داده شد که تأخیر در کاشت اثر معنی داری بر عملکرد و اجزای عملکرد آن داشت به طوری که سبب کاهش معنی دار عملکرد دانه، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه گردید (آبادیان و همکاران، ۱۳۸۷). برخی محققان عملکرد گیاه رازیانه را در کشت پاییزه بیش از کشت بهاره گزارش کرده اند و بیان نموده اند که کشت در پاییز به علت استقرار بهتر، مقاومت به سرما، شروع زودتر رشد بهاره و در نتیجه شاخ و برگ و وزن هزار دانه بیشتر، عملکرد دانه بالاتری دارند (امید بیگی، ۱۳۷۹). رحیمیان مشهدی (۱۳۶۹) و احترامیان (۱۳۷۹)، در بررسی یکساله اثر تاریخ کاشت و رژیم آبیاری دریافت که کشت زیره سبز در تاریخ های مختلف، تأثیر معنی داری بر ارتفاع بوته، تعداد چتر، تعداد دانه، در چتر و وزن هزار دانه داشت. کن و همکاران (۱۹۹۷) اظهار داشتند که تجمع ماده خشک در چهار رقم سویای مورد آزمایش با تأخیر در کاشت از اوایل اردیبهشت تا اوایل تیر تقریبا دو برابر شد. اندرسون و واسیلاس (۱۹۸۵) در سویا نشان دادند که تولید بیش تر ماده خشک در تاریخ کاشت های زود هنگام به خاطر طولانی تر بودن دوره رشد رویشی و زایشی می باشد. آندراد (۱۹۹۵) گزارش کرد که تأخیر در کاشت به واسطه کاهش تعداد دانه در متر مربع و وزن دانه باعث کاهش معنی دار عملکرد دانه آفتاب گردان شد. گوپتا (۱۹۹۸) معتقد است که به تأخیر افتادن زمان کشت، عملکرد موسیر به شدت افت می کند، وی دلیل کاهش عملکرد را به خاطر کاهش طول دوره رشد و عدم انطباق عوامل اقلیمی موثر در تولید نظیر تطابق زمان گلدهی با درجه حرارت می داند.
زهتاب و الماسی (۲۰۰۳) گزارش کردند که تأخیر در کشت آنسیون سبب کاهش عملکرد این گیاه شد، طبق نتایج این محققین تعداد چتر در گیاه، تعداد چترک در چتر، تعداد دانه در چترک و وزن هزار دانه آنسیون بر اثر تأخیر در کشت کاهش یافت و تاریخ کشت ۱۰ اردیبهشت نسبت به ۱۶ فروردین و ۲۸ فروردین از طریق تأخیر در سبز شدن و کاهش سرعت رشد گیاهان به طور معنی داری سبب کاهش عملکرد گردید. دوازده امامی و همکاران (۱۳۸۷) گزارش کردند که کشت بهاره بادرنجبویه یا بادرشبویه (Dracocephalum molgdavica L.) با عملکرد بیولوژیکی بیشتر بر کشت تابستانه آن برتری است. بررسی نتایج حاصل از تحقیقات مختلف بر روی زیره سبز مشخص نمود که با توجه به حساسیت زیره سبز به عوامل اقلیمی بویژه فتوپریود و دما ضروری است که فرصت کافی به منظور رشد رویشی آن وجود داشته باشد (رحیمیان مشهدی، ۱۳۷۰).

فصل سوم
مواد و روش ها
۳- ۱- محل و زمان اجرای پروژه
این پژوهش در بهار و تابستان سال ۱۳۹۲ با هدف بررسی تأثیر انواع بستر و تاریخ کاشت بر رشد و عملکرد و اجزای عملکرد بذر گیاه ریحان جهت تعیین بهترین بستر و تاریخ کاشت در شهرستان کلاله به اجرا در آمد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

حق انحصاری © 2021 مطالب علمی گلچین شده. کلیه حقوق مح