“مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه­ای از نظر بعد زمانی در بر گیرنده یک دوره است، یعنی بر اساس ریسک سیستماتیک هر دوره، نرخ بازده مورد انتظار یا هزینه سرمایه سهام عادی برآورد می­ شود” (همان).

 

بخش دوم: پیشینه پژوهش‌ها

 

عمده‌ترین پژوهش‌های خارجی و داخلی در زمینه‌ی مدیریت سود و عدم تقارن اطلاعاتی در شرایط عدم اطمینان‌های محیطی به شرح زیر است:

 

الف) پژوهش‌های خارجی:

 

هی و همکاران^[۵۲] (۲۰۱۳)، در پژوهشی تحت عنوان ” عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه حقوق صاحبان سهام” به بررسی رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه حقوق صاحبان سهام در شرکت‌های حاضر در بورس اوراق بهادار استرالیا پرداختند. پژوهش‌گران شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام را جهت دستیابی به جز گزینش نادرست (به عنوان معیاری برای عدم تقارن اطلاعاتی) تجزیه نمودند. در پژوهش آن‌ ها، بعد از کنترل متغیرهای شناخته شده که بر بازده مورد نیاز حقوق صاحبان سهام تأثیر داشتند (از قبیل: بتا، اندازه شرکت، ارزش دفتری به ارزش بازار و …)، یک ارتباط مثبت و معنی دار بین عدم تقارن اطلاعاتی و نرخ بازده مورد نیاز سهام‌داران نشان داده شد.

 

کرمیر و همکاران^[۵۳] (۲۰۱۳)، در پژوهشی تحت عنوان ” تلاقی مدیریت سود و عدم تقارن اطلاعاتی در محیط نامطمئن” به بررسی رابطه بین مدیریت سود و عدم تقارن اطلاعاتی با در نظر گرفتن عدم اطمینان محیطی پرداختند. نتایج پژوهش‌گران نشان می‌داد که محیط پیچیده و دینامیکی، رابطه بین اقلام تعهدی اختیاری و عدم تقارن اطلاعاتی که از طریق نوسان قیمت سهام و شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش اندازه‌گیری شده بود را تضعیف می‌کند. به خصوص، ارتباط (مثبت) بین مدیریت سود و عدم تقارن اطلاعاتی برای شرکت‌های متنوع شده، آن‌هایی که هزینه تحقیق و توسعه زیادتری دارند و آن‌هایی که با نوسانات فروش بیشتری مواجهه هستند، ضعیف‌تر می‌شود.

 

فا و همکاران^[۵۴] (۲۰۱۲)، در پژوهشی با عنوان ” فراوانی گزارشگری مالی، عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه حقوق صاحبان سهام” رابطه بین تعداد گزارشگری مالی را با اختلاف بین قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام (معیار عدم تقارن اطلاعاتی) و هزینه حقوق صاحبان سهام مورد بررسی قرار داند. یافته های پژوهش گران نشان می‌داد که فراوانی گزارشگری مالی عدم تقارن اطلاعاتی و هزینه حقوق صاحبان سهام را کاهش می‌دهد.

 

وانگ و کمپل (۲۰۱۲)، در پزوهشی با عنوان ” حاکمیت شرکتی، مدیریت سود و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی ” داده های مربوط به ۱۳۲۹ شرکت لیست شده در کشور چین را برای بررسی این موضوع که چگونه استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی، مالکیت دولتی و هیئت مدیره بر مدیریت سود تأثیرمی‌گذارند، را بررسی نمودند. آن‌ ها نتیجه‌گیری کرده‌اند که مالکیت دولتی منجر به کاهش مدیریت سود در محیط کشور چین می‌شود. با این حال، به نظر نمی‌رسید که کاربرد استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی منجر به تضعیف مدیریت سود گردد. همچنین آن‌ ها ‌به این نتیجه رسیدند هنگامی که مالکیت دولتی مورد ندارد (مالکیت خصوصی وجود دارد)، افزایش تعداد اعضای هیئت مدیره مستقل یک رویه مناسب برای کاهش مدیرت سود می‌باشد.

 

لین و همکاران (۲۰۱۲) در پژوهشی تحت عنوان ” عدم تقارن اطلاعاتی و ریسک نقدشوندگی” به بررسی عوامل تعیین کننده عدم تقارن اطلاعاتی به وسیله متغیر های شرکت و بازار پرداختند. در این پژوهش برای کمی کردن عدم تقارن اطلاعاتی از شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش استفاده شد و با بهره گرفتن از تحلیل رگرسیونی، اثر متغیر های مختص شرکت و نیز متغیر های بازار را بر عدم تقارن اطلاعاتی بررسی نموده‌اند و ‌به این نتیجه رسیدند که عدم تقارن اطلاعاتی با حجم معاملات و تعداد معاملات، رابطه منفی و با ریسک نقدشوندگی هر شرکت، رابطه مثبت دارد. در مقابل، این تحقیق رابطه معناداری میان نقدشوندگی بازار و ریسک نقدشوندگی بازار با عدم تقارن اطلاعاتی ارائه نکرد.

 

آیتریس^[۵۵](۲۰۱۲)، در پژوهشی با عنوان “هجینگ و مدیریت سود از لحاظ کاربرد استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی” ارتباط بین کاربرد استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی، هجینگ و مدیریت سود را بررسی نمودند. یافته های پژوهش نشان می‌داد که تحول برای استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی حقوق صاحبان سهام، سود، اهرم و نقدشوندگی هیجرز را نسبت به غیر هیجرز در یک حالت مثبت معنی‌دار تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین نتایج نشان می‌داد که هجینگ و مدیرت سود یک نسبت معکوس داشته و ارزش شرکت با هجینگ ارتباط مثبت و با اقلام تعهّدی اختیاری و فرصت‌طلبی مدیریت ارتباط منفی دارد. علاوه بر این یافته های پژوهش حاکی آن بود که رویه‌های حاکمیت شرکتی مؤثر، با اقلام تعهّدی اختیاری یک ارتباط منفی و با ارزش شرکت ارتباط مثبت دارد.

 

احسان و همکاران (۲۰۱۱)، در پژوهشی با عنوان “عدم اطمینان‌های محیطی و واکنش بازار به هموارسازی سود” رابطه‌ بین عدم اطمینان‌های محیطی و هموارسازی سود را بررسی کردند. در این پژوهش معیار هموارسازی سود همبستگی منفی بین تغییرات شرکت‌ها در نحوه استفاده از اقلام تعهّدی اختیاری برای مدیریت سود و تغییرات سودهای مدیریت نشده تعریف شده است. همچنین معیار عدم اطمینان‌های محیطی ضریب تغییرات سودهای گزارش شده بوده است. نتایج پژوهش آن‌ ها نشان داد که برای شرکت‌های فعال در شرایط عدم اطمینان‌های محیطی بالا، قیمت‌های جاری سهام به طور معناداری تحت تأثیر سودهای پیش‌بینی شده قرار می‌گیرند. ‌بنابرین‏، مدیران برای دستیابی ‌به این ارزش اطلاعاتی اقدام به هموارسازی سود می‌نمایند.

 

ماریا و همکاران (۲۰۱۱)، در پژوهشی با عنوان “عدم اطمینان‌های محیطی و هوشمندی مدیریت محیطی” در جستجوی پاسخ به دو سئوال زیر بودند:

 

• • آیا تأثیر عدم اطمینان‌های محیطی بر عملکرد شرکت و تصمیم‌های مدیران در مناطق مختلف، متفاوت است؟

 

• چگونه عدم اطمینان‌های محیطی می‌تواند بر احساس مدیریت از محیط به عنوان یک موقعیت رقابتی تأثیر بگذارد؟

نتایج پژوهش آن‌ ها نشان داد که عدم اطمینان‌های محیطی به طور ذاتی به دو طریق بر تصمیم‌های مدیران تأثیر می‌گذارد:

 

الف) از طریق تغییری که مدیریت در محیط تجاری شناسایی می‌کند و

 

ب) از طریق تغییری که مدیران خود برای مقابله با عدم اطمینان‌های محیطی در محیط تجاری خود ایجاد می‌کنند.

 

همچنین نتایج پژوهش آن‌ ها نشان داد که تأثیر عدم اطمینان‌های محیطی بر عملکرد شرکت‌ها و تصمیم‌های مدیران در مناطق مختلف تقریباً یکسان است.

 

1. 1. .Bauminger ↑

 

1. 1. .child behavior check list (CBCL) ↑

 

1. 1. .teachers report form (TRF) ↑

 

1. 1. .Achenbach test ↑

 

1. 1. .Ekman & Friesen ↑

 

1. 1. .oppostitonal defiant disorder (ODD) ↑

 

1. 1. .attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD) ↑

 

1. 1. .Moffitt ↑

 

1. 1. .with limited prosocial emotion ↑

 

1. 1. .thrill seeking ↑

 

1. 1. .fearlessness ↑

 

1. 1. .insensitivity to punishment ↑

 

1. 1. .Psychopathy ↑

 

1. 1. .Lynam ↑

 

1. 1. .Gudonis ↑

 

1. 1. .Marsh & Blair ↑

 

1. 1. .Pajer, Leininger & Gardner ↑

 

1. 1. .Kashani , Beck & Hoeper ↑

 

1. 1. .Van Goozen ↑

 

1. 1. .Kropp & Haynes ↑

 

1. 1. .Woodbury-Smit ↑

 

1. 1. .Zabel ↑

 

1. 1. .Corden ↑

 

1. 1. .Fridlund ↑

 

1. 1. .Farran, Branson & King ↑

 

1. 1. .Banati ↑

 

1. 1. .Hofmann ↑

 

1. 1. .Denham ↑

 

1. 1. .Halberstadt ↑

 

1. 1. .Dunsmore ↑

 

1. 1. .Herba ↑

 

1. 1. .Montague & Walker-Andrews ↑

 

1. 1. .Mondlach ↑

 

1. 1. .Black ↑

 

1. 1. .Oster ↑

 

1. 1. .Messinger ↑

 

1. 1. .Allison ↑

 

1. 1. .Sorenson ↑

 

1. 1. .Murtillaro , Mehu & Scherer ↑

 

1. 1. .Kalat & Shiota ↑

 

1. 1. .Adam & kleck ↑

 

1. 1. .Kruk ↑

 

1. 1. .Reeve ↑

 

1. 1. . Grillon & Charney ↑

 

1. 1. . Keltner , Gruenfeld ↑

 

1. 1. . Cooper ↑

 

1. 1. .Murphy , Nimmo-Smith & Lawrence ↑

 

1. 1. .Tranel ↑

 

1. 1. .Damasio ↑

 

1. 1. .Young ↑

 

1. 1. .Aggleton ↑

 

1. 1. .Kling & Brothers ↑

 

1. 1. .Rolls ↑

 

1. 1. .Johnson ↑

 

1. 1. .Lobaugh , Gibson & Taylor ↑

 

1. 1. .Blonder ↑

 

1. 1. .Ishai , Schmidt & Boesiger ↑

 

1. 1. .Dawel ↑

 

1. 1. .Gosselin ↑

 

1. 1. .Dadds ↑

 

1. 1. .Jones ↑

 

1. 1. .magnetic resonance imaging (MRI) ↑

 

1. 1. .Hariri ↑

 

1. 1. .Putnam & Larson ↑

 

1. 1. .Vuilleumier ↑

 

1. 1. .Herpertz & sassh ↑

 

1. 1. .Glenn ↑

 

1. 1. .functional
      magnetic resonance imaging (FMRI) ↑

 

1. 1. .Fusar-poli ↑

 

1. 1. .Buchanan, Bibas ↑

 

1. 1. .Labar ↑

 

1. 1. .Haxby ↑

 

1. 1. .Gobbini ↑

 

1. 1. .Kiehl ↑

 

1. 1. .Cipolotti ↑

 

1. 1. .Morgan & Lilienfeld ↑

 

1. 1. .Hornak ↑

 

1. 1. .Lane ↑

 

1. 1. .Armony & Dolan ↑

 

1. 1. .Iidaka ↑

 

1. 1. .Moll ↑

 

1. 1. .O’Doherty ↑

 

1. 1. .Bush & Posner ↑

 

1. 1. .Drevets & Raichel ↑

 

1. 1. .Paus ↑

 

1. 1. .Meyer-Lindenberg ↑

 

1. 1. .Birbaumer ↑

 

1. 1. .Kerns ↑

 

1. 1. .Hare ↑

 

1. 1. .Taylor ↑

 

1. 1. .Dikman & Allen ↑

 

1. 1. .acquired sociopathy ↑

 

1. 1. .Anderson ↑

 

1. 1. .Viding ↑

 

1. 1. .Frick ↑

 

1. 1. .Montagne ↑

 

1. 1. .Walker & leister ↑

 

1. 1. .Crick & Dodge ↑

 

1. 1. .Best , Williams & Coccaro ↑

 

1. 1. .Ambady ↑

 

1. 1. .Eisenberg ↑

 

1. 1. .Strayer ↑

 

1. 1. .Jean Decety ↑

 

1. 1. .Nichols ↑

 

1. 1. .Price , Gardner & Erickson ↑

 

1. 1. .Del Gaizo & Falkenbach ↑

 

1. 1. .Hastings , Tangney & Stuewig ↑

 

1. 1. .Wilson, Juodis & Porter ↑

 

1. 1. .Sharp ↑

 

1. 1. .Croudace & Goodyer ↑

 

1. 1. .Pandey & Mandal ↑

 

1. 1. .Leslie ↑

 

1. 1. .Kircher ↑

 

1. 1. .porter, Brinke & Wallace ↑

 

1. 1. .Buitelaar ↑

 

1. 1. .Book , Quinsey & Langford ↑

 

1. 1. .Spear ↑

 

1. 1. .Richell ↑

 

1. 1. .Sullivan, Kirkpatrick & MacDonald ↑

 

1. 1. .Pollak ↑

 

1. 1. .Kistler ↑

 

1. 1. .Sinha ↑

 

1. 1. .Tolley-Schell ↑

 

1. 1. .Zlotnick ↑

 

1. 1. .Dixon , Howie & Starling ↑

 

1. 1. .Krischer & Sevecke ↑

 

1. 1. .trauma ↑

 

1. 1. .McClure ↑

 

1. 1. .Thayer ↑

 

1. 1. .Williams ↑

 

1. 1. .Barker & Maughan ↑

 

1. 1. .Herpertz ↑

 

1. 1. .Kratochwill ↑

 

1. 1. .Barrett & Ollendick ↑

 

1. 1. .Levin & Hanten ↑

 

1. 1. .Raaijmarkers ↑

 

1. 1. .Nigg ↑

 

1. 1. .Giancola ↑

 

1. 1. .Bardone ↑

 

1. 1. .Kim-Cohen ↑

 

1. 1. .Odgers ↑

 

1. 1. .Spelt ↑

 

1. 1. .Dandreaux & Frick ↑

 

1. 1. .Calder ↑

 

1. 1. .Kipps ↑

 

1. 1. .Achenbach system of empirically based assessment (ASEBA) ↑

 

1. 1. .youth self report (YSR) ↑

 

1. 1. .Mash & Wolfe ↑

 

1. 1. .Widen & Russell ↑

 

1. 1. .Hanawalt ↑

 

1. 1. .Mazzola ↑

 

1. 1. .Glass & Newman ↑

 

می توان گفت جامعه مدنی، جامعه ای است متشکل از ‌گروه‌های اداری، داوطلبانه، مستقل و خودگردان که با هدف پیشبرد منافع، علایق و سلیقه های افراد عضو، تشکیل می‌شوند.

 

مجموعه این گروه ها بر اساس قواعد و مقررات مشخص، شفاف و روشن، در شبکه ای از روابط مبتنی بر روح مسالمت جویی، اخلاق مدنی، مدارا و تساهل، همزیستی و همکاری با یکدیگر، به حیات خویش ادامه می‌دهند(خلفی، ۱۳۸۳: ۱۶۳).

 

گرچه جامعه مدنی، مفهوم جدیدی به نظر می‌آید، لکن پیشینه ی ایده ی جامعه مدنی را می توان در اقوال و آرای فیلسوفان و نظریه پردازان مختلف یافت و بر اساس پیشینه های موجود ‌در مورد جامعه مدنی، تعاریف مختلفی را می توان در این مورد ملاحظه کرد از جمله به تعاریف هابز، هگل، مارکس، آنتونیو گرامشی (پیرو ایتالیایی مارکس)، روسو، جین کوهن و اندرو آرتو، لاک، پیرهاسزو و … ‌در مورد جامعه مدنی می توان اشاره کرد(شایان مهر، ۱۳۷۹: ۲۱۴-۲۱۸ به نقل از خلفی، ۱۶۳).

 

در تعاریفی از دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی ‌در مورد جامعه مدنی چنین آمده است: جامعه مدنی حوزه ای از فعالیت های انسان های آزاد و دارای انتخاب است که انتخابشان را در چارچوب قانون و قواعد کلی انجام می‌دهند و این انتخاب مستقل از اراده وتصمیم قدرت سیاسی و حاکم است و یا جامعه مدنی، جامعه متفاوتی است که در آن سرنوشت زیستی، تعیین کننده زندگی افراد نیست، بلکه این افراد هستند که کارکردهای خویش را در جامعه شکل می بخشند و بر اساس آن از حقوق و مزایا برخوردار می‌شوند. همچنین جامعه مدنی عبارت است از توانایی خلاقیت و آفرینندگی انسان در جهت تغییر دادن محیط زندگی خود و ایجاد نظم و نسقی در آنچه ساخته و پرداخته این کنش و واکنش در رابطه اجتماعی است(خلفی، ۱۳۸۳: ۱۶۳).

 

روسو، آن را مترادف جامعه «متمدن^[۳۵]» با بار معنایی منفی تعریف می‌کند و مارکس آن را (به عنوان جامعه آرمانی)، عاری طبقات و دولت یعنی جامعه مدنی به معنای حقیقی خویش که در آن انسان ها مستقیما سرنوشت خود را تعیین می‌کنند و در آنجا آزادی مربوط به همه افراد می شود، خواه ابنای بشر یا اعضای جامعه. و لاک معتقد بود که جامعه مدنی، جامعه ای است درخور آدمیت آدمیان و لازمه ی حیات اجتماعی و به مقتضیات آن، آدمی از خودسری رهایی پیدا می‌کند و لذا جامعه ای است که با حق و عدل تناسب بیشتری دارد.

 

طبق تعاریف مذکور می توان، مؤلفه‌ های اخلاق شهروندی را در آن ها ملاحظه نمود. از جمله قانون گرایی و انجام فعالیت درچارچوب مقررات و قوانین جامعه،حق مشارکت مدنی، احساس مسئولیت و مسئولیت پذیری، احترام و رعایت حقوق سایرین، فعالیت و مشارکت افراددر ایجاد نظم عمومی و ارتقای اخلاق و فرهنگ آدمیان به طوری که شایستگی در جامعه مدنی را دارند(خلفی، ۱۳۸۳: ۱۶۴).

 

۱٫ارزش ها

 

نهادها و تشکل های جامعه مدنی، ارزش ها را در جامعه تسهیل می بخشند. ارزش هایی مثل همدردی، همکاری، ازخود گذشتگی و همیاری و … ایده ی جامعه مدنی به عنوان یک روش برای تنظیم رفتارها وسامان یابی روابط متقابل، با نظم دادن به روابط و فراهم آوردن شرایطی آزاد برای تعهد اخلاقی، برخی ارزش ها، از جمله صداقت، شفافیت، رعایت حقوق دیگران، احترام به آزادی دیگران و مسئولیت پذیری را تقویت می‌کند. لذا این ارزش ها را باید لازمه جامعه مدنی دانست(محمدی، ۱۳۶۷: ۲۳-۲۴ به نقل از خلفی: ۱۶۴).

 

۲٫ هنجارها

 

ارزش ها و هنجارها، بنیاد هر نوع اتحاد اجتماعی، نظام اقتدار، نقش اجتماعی و موقعیت اجتماعی هستند. نظم اجتماعی، منعکس کننده قواعد، مقررات، چارچوب ها، آیین نامه ها، خط مشی ها، بایدها، الزامات و نبایدهایی است که از لحظه بدو تولد به انسان ها انتقال می‌یابند. ارزش ها و هنجارها همه وجوه حیات انسانی را با توجیه انتظام بخشیدن به امور دربرمی گیرند. ارزش ها و هنجارهای حاکم برجامعه از آن جهت اهمیت دارندکه انسان ها هیچ گاه به صورت فرد اتمی با یکدیگر مواجه نمی شوند و هیچ گونه استقلال تحلیلی از یکدیگر ندارند. آزادی از همگان و همه شرایط و مقررات در روابط اجتماعی وجود ندارد. انسان ها یکدیگر را در چارچوب نقش های گوناگون اجتماعی به افراد تحمیل می‌کنند. هنجارها همچنین تحکیم کننده آن سامان هستند. تشکل های مدنی، هنجارها را از حالت یک سلسله قواعد اخلاقی خارج کرده و آن ها را اجرایی و کاربردی می‌سازند. همچنین، همسازی با هنجارها را آسان می‌کنند(همان: ۹۲- ۹۱).

 

۳. جامعه مدنی و جامعه پذیری سیاسی و مشارکت گرایی

 

جامعه پذیری سیاسی، فرایند تبدیل شدن فرد به شهروند، در یک جامعه است. این فرایند، متاخر بر فرایند اجتماعی شدن است. افراد در این فرایند، اختیارات و مسئولیت های مشارکت در انواع فرآیندهای سیاسی و پیامدهای انواع رفتار سیاسی را به تدریج درک می‌کنند و به طور طبیعی فرا می گیرند که چگونه با افراد دیگر برخورد کنند، چه مسئولیت هایی را بپذیرند، چه حقوق و اختیاراتی دارند، ظرفیت برخوردو تحمل آن ها چقدر است، در چه حوزه هایی بیشتر می‌توانند مؤثر باشند و خطاها و اشتباهاتشان در موارد مختلف، چه پیامدهایی داشته است(همان: ۱۲۹-۱۳۰).در این زمینه”مشارکت گرایی و حضور همه جانبه مردم ” از جمله ویژگی های متعددی است که برای جامعه مدنی برشمرده اند(پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۷۸: ۱۰۸).

 

۴٫ تامین حقوق شهروندی

 

۵٫ حاکمیت قانون

 

۶٫ وفاق اجتماعی

 

تأکید بیش از حد بر وحدت نشانه نوعی اختلاف مدیریت ناشده و خارج از نظرات است اما آن تاکیدات، به هیچ وجه از مشکلات آتی جلوگیری نمی کنند، چرا که گاه انسان های مستقل و با اراده نمی توانند با یکدیگر وحدت و یگانگی داشته باشند. وحدت و یگانگی میان موجودات بی تعین و بی هویت امکان پذیر است. وفاق نوعی توافق حداقل،موردی، ضروری و بایسته در برابر بحران ها و ناملایمات است، وفاق اجتماعی در چارچوب جامعه مدنی، جایگزینی برای فرهمندی یا اقتدارات مطلق دیگر است. در جامعه مدنی، تنش ها نه از طریق اعمال زور و قدرت فرهمند، بلکه از طریق وفاق ناشی از قراردادها، کاهش می‌یابند. تنها طلب فعالانه نظم اجتماعی از سوی شهروندان است که این وفاق را تقویت می‌کند (محمدی، ۱۳۷۶: ۸۳-۸۴ به نقل از خلفی: ۱۶۶).

 

تعریف ارزش

 

ارزش در بستر رشته‌های علوم انسانی از فلسفه گرفته تا مردم شناسی به عنوان مسئله مورد بررسی قرارگرفته است اما بیشتر از همه، اقتصاددانان و فیلسوفان اقتصادی ‌به این مسئله پرداخته اندواز همان رشته نیز به جامعه شناسی راه یافته است(رفیع پور، ۱۳۷۸: ۲۶۷).

 

دانشمندان مختلف تعاریف متفاوتی از این واژه ارائه داده‌اند. در زیر به برخی از این تعاریف اشاره می‌گردد و در آخر وجوه مشترک آن ها بیان می شود:

 

حسینی عاملی، محمدجواد، مفتاح الکرامه، ج ۱۰، مؤسسه‌ المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۹ ق.

 

حسینی مراغی، عبدالفتاح، العناوین، ج ۲، مؤسسه‌ نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۸ ق.

 

حلی، ابن فهد، المذاهب البارع، ج ۵، جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، ج ۲، مطبعه مهر (بی تا)، قم، ص ۳۹۶٫

 

خوانساری، احمد، جامع المدارک، ج ۶، مکتبه الصدوق، تهران، ۱۳۹۴ ق.

 

خوانساری، جمال الدین محمد، شرح غرر الحکم و درر الکلم با تصحیح محدث ارموی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ۱۳۴۷ ش.

 

خویی، ابوالقاسم، تکمله المنهاج، ج ۲، مطبعه الآداب، (بی تا)،

 

خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج ۲، ناشر مدینه العلم، قم، ۱۴۱۰ ق.

 

راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسن بن احمد، مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، تحقیق عدنان داودی، دارالقلم، دمشق، ۱۴۱۲ ق.

 

زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق.

 

شهید ثانی، الروضه البهیه، ج ۱۰، باب دیات، دارالحیاء التراث العربیه، بیروت، ۱۴۰۳ ق.

 

شهید ثانی، مسالک الافهام، ج ۱۴، چاپ اول، مؤسسه‌ المعارف الاسلامیه، قم، ۱۴۱۴ ق.

 

طباطبایی، علی، ریاض المسائل، ج ۲، طبعه حجریه، المطبعه الشهید، مؤسسه‌ اهل بیت، قم، ۱۴۰۴ ق.

 

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲، مؤسسه‌ الاعلمی المطبوعات، بیروت، ۱۴۰۳ ق.

 

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسین، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۱، چاپ دوم، نشر دارالمعرفه، ۱۴۰۸ ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۵، مطبعه النجف (بی تا)، نجف.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، به تصحیح محمد باقر بهبودی، ج ۷، مکتب مرتضویه (بی تا).

 

عسکری ،ابوهلال، معجم الفروق اللغویه، ج۱ ، گردآورنده: بیت الله بیات زنجانی، مؤسسه‌ نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۲ ق.

 

علم الهدی، مرتضی، الانتصار، مؤسسه‌ نشر اسلامی، قم، ۱۴۱۵ ق.

 

عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی الاسلامی، ج ۴، دارالحیاء التراث العربی، چاپ اول، بیروت، ۱۴۰۵ هـ . ق.

 

فاضل لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه ج۱، قم، مکتبه مهر، ۱۴۱۶ ق.

 

فخر المحققین، ابوطالب، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، بنیاد فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۸۷٫

 

فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج ۱۶، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۱ ق.

 

فخررازی، مفاتیح الغیب، ج ۱۶، قاهره، ۱۳۵۷ ق.

 

فقعانی، زین الدین، الدرالمنضود فی معرفه صنیع النیات و الایقاعات و العقود، مکتبه امام عصر، شیراز، الطبعه الاولی، ۱۴۱۸ ق.

 

فیض کاشانی، محمدحسن، مفاتیح الشرایع، ج ۲، نشر مجمع الذخائر الاسلامیه، مطبعه الخیام، قم، ۱۴۰۱ ق.

 

فیومی، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر، تحقیق یوسف الشیخ المحمد، المکتبه العصریه، بیروت، ۱۴۱۸ ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الروضه من الکافی، داراکتب الاسلامی، تهران، ۱۳۶۲٫

 

محقق اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان، ج ۱۴، به تحقیق مجتبی عراقی، شیخ علی پناه اشتهاردی، جامعه مدرسین قم، الطبعه الاولی، ۱۴۱۶ ق.

 

محقق کرکی، علی بن عبدالعلی، جامع المقاصد، ج ۷، مؤسسه‌ آل البیت، قم، بی تا.

 

مرتضی عاملی، جعفر، الآداب الطبیبه فی الاسلام، جامعه مدرسیه حوزه علمیه قم، ۱۳۶۲٫

 

مصطفوی، محمدکاظم، القواعد، ج ۱، چاپ دوم، مؤسسه‌ نشر اسلامی، تهران، ۱۴۱۲ ق.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج ۱، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۷۰ ش.

 

موسوی بجنوردی، محمد، قواعد فقهیه، چاپ دوم، نشر میعاد، تهران، ۱۳۷۲٫

 

نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج ۴۲، به تصحیح ابراهیم میانجی، منشورات کتابچی، تهران، ۱۴۰۴ ق.

 

نهج البلاغه، به تصحیح صبحی صالح.

 

مقالات

 

اسماعیل آبادی، علیرضا، نگاه به ضمان طبیب در مذاهب اسلامی، مجله فقه، شماره ۴۰، تابستان ۱۳۸۳٫

 

امید، مسعود، درآمدی بر فلسفه اخلاق، مجله کیهان اندیشه، شماره ۷۷، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۷٫

 

ایمانی، محمدرضا، نقد ماده ی ۶۰ ق. م. ا. مصوب ۸/۵/۱۳۷۰ عدم لزوم اخذ برائت توسط پزشک، مجله حقوقی دادگستری، شماره ۱۳۳، زمستان ۱۳۷۹٫

 

بهرامی، محمد کاظم، قاعده تسبیب، ماهنامه دادرسی، شماره ۳۵، سال ششم، آذر و دی ۱۳۸۱٫

 

بهروان، حسین، مروری بر اخلاق از دیدگاه علامه طباطبائی، مجله مشکوه، شماره ۲۱، زمستان ۱۳۶۷٫

 

پارساپور، محمدباقر، اضطرار در حقوق مسئولیت مدنی، مجله نامه مفید، شماره ۴ (علمی- پژوهشی)، بهمن و اسفند ۱۳۸۲٫

 

جعفر پور جمشید حسین زاده، لیلی، بررسی اضطرار در حقوق کیفری ایران با توجه به دیدگاه امام خمینی (ره) پژوهشنامه متقین، شماره ۳۳، زمستان ۱۳۸۵

 

جعفرپور،جمشید،حسین زاده،لیلی،بررسی اضطرار در حقوق کیفری ایران با توجه به دیدگاه امام خمینی(ره)،پژوهشنامه متین،شماره ۳۳،زمستان ۱۳۸۵

 

حسینی، اکبر، اخلاق و حقوق، مجله رواق اندیشه، شماره ۱۴، بهمن ۱۳۸۱٫

 

حقانی زنجانی، حسین، فلسفه اخلاق/ معیارهای اخلاقی بودن افعال انسانی چیست؟، مجلسه درس هایی از مکتب اسلام، شماره ۷، سال ۳۷، مهر ۱۳۷۶٫

 

دریاباری، محمدزمان، مبانی مسئولیت حرفه ای پزشک، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۶ و ۷، بهار و تابستان ۱۳۸۱٫

 

راغبی، محمدعلی، رابطه حقوق و اخلاق، مجله پژوهش های مدیریت راهبردی، شماه ۲۷، ۱۳۷۷٫

 

زاگزبسکی ، لیندا، اخلاق چیست؟، ترجمه معصومه نظری، کتاب ماه دین، شماره ۱۹۶، بهمن ۱۳۹۲٫

 

زراعت، عباس، انگیزه و تاثیر آن در مسئولیت کیفری، مجله حقوق و دادرسی، شماره ۴۶، سال هشتم، مهر و آبان ۱۳۸۳٫

 

زراعت، عباس، قاعده اضطرار در حقوق کیفری ماهنانه دادرسی شماره ۳۳، سال ششم خرداد و تیر ۱۳۸۱

 

شمس ناتری، محمدابراهیم، عبدالله یار، سعید، دفاع مشروع و مبانی مشروعیت آن، مجله مطالعات حقوقی، شماره ۳ (علمی- پژوهشی)، پاییز و زمستان ۱۳۸۹٫

 

شینر، راجر، ا، اخلاق در حقوق، مترجم عبدالحکیم سلیمی، مجله ی ادیان و عرفان، شماره ۸۲، مهر ۱۳۸۳٫

 

صادقی، محمدهادی، مسئولیت جزایی پزشکان، مجله ی مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره ۴، بهار ۱۳۷۷٫

 

طاهری، حبیب اله، آیا طبیب ضامن است؟، ‌فصل‌نامه مفید، شماره ۱۴، ۱۳۷۷٫

 

علی محمدی، طاهر، مقایسه دیدگاه های فقهی مذاهب اسلامی درباره مسئولیت های حقوقی و کیفری کادر پزشکی، ‌فصل‌نامه فقه پزشکی، شماره ۷ و ۸، سال سوم، تابستان و پاییز ۱۳۹۰٫

 

‌علی دوست، ابوالقاسم، قرآن کریم و قاعده احسان، مجله فقه و حقوق، شماره ۱۷، سال پنجم، ۱۳۸۷٫

 

علیزاده، مهدی، تحلیل فرا اخلاقی از مفهوم حیث اخلاقی، مجله پژوهش های اخلاقی، شماره ۳، بهار ۱۳۹۰٫

 

غلامی، علی، حقوق و اخلاق از تلاقی تا تفاهم، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۰٫

 

فهیمی، ‌عزیزالله، فلسفه حقوق، مجله پژوهش های فلسفی- کلامی، شماره ۹ و ۱۰، پاییز و زمستان ۱۳۸۰٫

 

کاتوزیان، ناصر، اخلاق و حقوق، مجله اخلاق در علوم و فناوری، شماره ۱ و ۲ (علمی- پژوهشی)، بهار و تابستان ۱۳۸۶٫