مقدمه
بخوان آیات بس زیبای قرآن را تأمل کن سپس معنای قرآن را
انسان موجودی دو بعدی است، نخست بعد طبیعت که به خاک وابسته است و دیگری بعد فطرت که به ماورای طبیعت وابسته است. هدف از آفرینش انسان، رسیدن او به کمال در خور خویش و رسیدن به مقام خلیفة اللّهی بوده است و این امر برای انسان میسّر نیست مگر اینکه بعد فطری او بیدار شود. بنابراین او موجودی است که برای رسیدن به هر درجه از کمال، نیازمند هدایت و روشنگری است.
ارسال رسولان و بعثت انبیاء و نزول کتب آسمانی، از جمله قرآن کریم، همه به منظور این هدف بوده که فطرت انسان با راهنمایی‌های آنان بیدار شده و هدایت شود تا او به سر منزل واقعی‌اش نائل گردد.
از آنجا که نعمت نور و ارزش روشنایی در ظلمت و تاریکی معلوم و قیمت سلامتی در تنگنای بیماری آشکار است و فهم حقیقت هدایت و میزان ارزش آن را در مضایق و سختی‌های ضلالت بهتر می‌توان یافت. انسان گمراه که نعمت هدایت از کف او رخت بر بسته، دچار نقمت سردرگمی و نابسامانی شده و تشنة قطره‌های هدایت و ذرّه‌ای سعادت است به همین دلیل با همه‌ی وجود به دنبال این غنیمت جاودانی در جست و جو است.
البته تحصیل هدایت از بیرون و شکوفایی هدایت از درون، امر آسانی نیست، بلکه دریافت ندای درونی و شنیدن نوای بیرونی، به طور حتم بانگ هدایت و سعادت نیست چه بسا در درون، نفس به جای عقل امر کند و یا از بیرون، شیطان به جای رحمان فرمان دهد؛ از مهمترین مسائل، تشخیص دعوت حق و تقاضای باطل است که یکی را هدایت اقتضا می‌کند و دیگری را ضلالت می‌طلبد.
رسالت اصلی انبیای الهی و صحف آسمانی به ویژه قرآن مجید، بیان هدایت و سعادت حقیقی است.
از این رهگذر، با توجه به شناخت حقیقت هدایت و قلمروی آن از سویی و معرفت نسبت به هدایت الهی برای شکوفایی هدایت درونی و نیز شناخت قرآن کریم که جلوه‌های هدایت را در خود ثبت نموده است و کیفیت و چگونگی راهیابی انسان به هدایت قرآنی، انگیزه‌ای شد تا گامی هر چند ناچیز در جهت بیدار کردن خفتگان و غافلان برای استفادة هر چه بیشتر از قرآن کریم برداریم چرا که تا قرآن را نشناسیم و شناخت درستی از آن نداشته باشیم نمی‌توانیم برای هدایت شدن از آن بهره گیریم. گام اول برای رسیدن به سعادت و کمال واقعی، شناخت قرآن (کتاب انسان‌ساز) است بعد از آن عمل به مضامین و دستورات آن بر طبق شناخت به دست آمده می‌باشد. بدین وسیله انسان هدایت شده و به سر منزل مقصود که قرب الهی است می‌رسد. گامی به منظور شناخت و شناسایی برداشته و در فراز‌های محدود، چگونگی و بهره‌مندی از این دریای بیکران الهی را شناسایی کنیم. ان شاءالله مقبول درگاه حق واقع شود.
فصل اول
1- کلیات
1-1 تعریف و تبیین موضوع
2-1 ضرورت و اهمیت موضوع
3-1 فواید و اهداف تحقیق
4-1 پیشینه موضوع تحقیق
5-1 سؤالهای اصلی و فرعی تحقیق
6-1 فرضیه تحقیق
7-1 روش تحقیق
8-1 ساختار تحقیق
9-1 اصطلاحات، کلیدواژه‌های تحقیق
10-1 مشکلات، موانع و محدودیت‌های تحقیق
1-1 تعریف و تبیین موضوع
اصلی‌ترین حقیقتی که به موازات جریان آفرینش و خلقت تحقق داشته و پدیده‌های هستی را مرتبط با مبدأ، منتهی و عالم، جهت‌دار و سامان یافته نمود، همانا حقیقت هدایت است: «رَبُّنا الذِّی اِعطی کُلَّ شیءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَی» (سوره طه، آیه50).
هدایت، فروغ و روشنایی درونی پدیده‌هاست که در سایة آن موجودات، با قطع نظر از علم و آگاهی یا عدم آن، در مسیر صحیح قرار گرفته، برای حرکت به سوی مقصود نهایی و سعادت حقیقی سعی می‌نمایند. با این نورانیت درونی پدیده‌ها، فرمانروای قلمروی وجود، خداوند متعال، سکّان عالم را به دست داشته، به سمت مقصد مقصود رهبری می‌کند.
قرآن کریم آخرین کتاب مقدس و مبارک آسمانی است که در سوره، سورة آن، آخرین پیام‌های وحی، در قالب آیات نور، پرتوی خیره کنندة هدایت و حمایت پروردگار را در چشم‌انداز نگاه مشتاق و شیفتة بندگان حق، قرار می‌دهد. همة تشنگان حقیقت که در رابطه با شناخت هستی و اسرار جهان تلاش می‌کنند، تا شاید که در پرتوی این تلاش بصیرت و شناختی از عالم غیب و شهود به دست آورند، باید که روی اخلاص و ایمان به آستان مبارک قرآن بیاورند چرا که خداوند متعال، قرآن را وسیلة شناخت و اسباب بصیرت و بینش و انگیزه هدایت و رحمت برای یقین آورندگان و مؤمنان به آن قرار داده است و این حقیقتی انکارناپذیر است که منطق وحی و آیات قرآن، گویای آن است.
انسان، نیازمند هدایت و روشنگری است و قرآن، کتاب هدایت و روشنگری است و اساس نزول آن برای هدایت بشر بوده است؛ ولی بهره‌مندی از این هدایت در سایة پایبندی به دستورات و تعالیم حیات‌بخش آن است و کسی می‌تواند به این دستورات عمل کند که آن را بشناسد و تشخیص دهد که هر کدام از آیات چه مطلبی را می‌گوید و در چه قسمتی از زندگی کاربرد دارد و بطور کلی در هر برهه از زمان چه الگوگیری از آن بکند.
1-2 ضرورت و اهمیت تحقیق
قرآن مجید برترین و آخرین پیام خداوند و بزرگترین گوهر گرانبهای به جا مانده از پیامبر گرامی اسلام e سرچشمة جوشان معارف اسلامی و مدار اتّحاد مسلمانان است. این اقیانوس بیکران که به ژرفای حقایق آن نمی‌توان رسید و شگفتی‌هایش را پایانی نیست، پا به پای زمان همانند خورشید و ماه بر همه‌ی ملّتها در طول زمان می‌تابد و بر یکایک بینش‌ها و گرایش‌ها و کنش‌های هرملّتی، آیه یا آیه‌هایی
دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir
از آن انطباق می‌یابد و راهگشای انسان‌های تشنه‌ی حقیقت می‌شود.
نخستین گام برای ورود به دریای بیکران قرآن و نوشیدن معارف حیات‌بخش آن، شناخت دقیق این کتاب گران سنگ است. آنان که قرآن را آن‌گونه که هست نشناختند، آن‌گونه که باید به آن ارج نمی‌نهند و چنان که بایسته است از آن بهره نمی‌برند و به جای این که از انس با قرآن لذت ببرند، خسته می‌شوند و سرانجام کارشان به آنجا می‌کشد که از آن جز زیان و گمراهی سودی نمی‌برند. پس برای رسیدن به هدایت قرآنی باید آن را شناخت و از معارف ژرفای آن بهره جست. با شناختن قرآن کریم به جنبه‌های مختلف هدایت در آن آگاهی پیدا می‌کنیم و از این کتاب زندگی الگو گرفته در تمامی لحظات عمر از آن استفاده می‌کنیم زیرا قرآن تک بعدی نیست و ابعاد مختلف زندگی بشر در آن طنین‌انداز است.
1- 3 اهداف و فواید تحقیق
منبع اصلی و اساسی دین و ایمان و اندیشه یک مسلمان و آنچه به زندگی او حرارت می‌دهد، قرآن است.
قرآن اصول و معتقدات و افکار و اندیشه‌هایی را که برای یک انسان بعنوان موجود با ایمان و صاحب عقیده، لازم و ضروری است را بیان کرده است.
قرآن کریم، عنایت خاصی به مسئلة هدایت دارد و اساساً هدف نهایی قرآن، هدایت است؛ به همین جهت در بعضی آیات به جنبه‌ی هدایت‌گری و روشنگری خود تاکید دارد. بطور کلّی قرآن نقش بسزایی در رشد و شکوفایی و تکامل معنوی انسان است.
از طرفی هم، بهره‌مندی از معارف و هدایت قرآن، بدون شناخت آن میسّر نیست، چرا که شناخت، انرژی تکامل مادی و رشد معنوی است. هر کس که با شناخت بیشتری از این دریای بیکران، استفاده کند، نصیب بیشتری خواهد برد و چه چیزی بالاتر از اینکه به کمال مطلوب رسیده و سعادت دنیا و آخرت را برای خود تضمین می‌کند.
متاسفانه امروزه!!! قرآن در حاشیه قرار گرفته و جز در زمان‌های خاص، مهجور مانده است؛ این تحقیق سعی دارد نقش شناخت قرآن در هدایت انسان را بازگو کند و چه نقشی بالاتر از رسیدن به سعادت می‌تواند باشد!
1-4 پیشینة تحقیق
انسان گذشته از سیر طبیعی از آن جهت که انسان است باید سیر تکاملی داشته باشد که با سیر تکاملی، روح انسان عروج پیدا می‌کند، انسانیت او به فعلیت می‌رسد. سعه وجودی و تکاملی ذاتی پیدا می‌کند، به اوصاف انسانی متصف می‌شود، به اخلاق الهی متخلّق می‌شود و امتیاز اساسی با سایر موجودات پیدا می‌کند.
سیر تکاملی در اختیار انسان است و زمان شروع آن هم مشخص نیست و برای این سیر، حدّ مشخّص و زمان معیّنی نیست چرا که انسان در تعالی و تکامل حدّ و مرز ندارد، این سیر و سفر معنوی است که موجب تکامل انسانی و رشد روحی است.
اهل معرفت، مبدأ انسان را آغاز سیر تکاملی او قرار می‌دهند. مسیر تکاملی انسانی، دین است و دین‌داری مشکل‌ترین ریاضت سیر و سلوک انسان است.
با بعثت پیامبر اکرم محمد مصطفی e و نزول قرآن کریم، راه رسیدن انسان، هموار شد. پیامبر اکرم e، کتاب زندگی را برای مردم می‌خواند و تفسیر می‌کرد و بدین صورت دفترچه راهنمای انسان باز شد.
مهمترین منابع استفاده شده در این تحقیق، آثار ارزشمند آیت‌الله جوادی آملی (تفسیر موضوعی قرآن) می‌باشند مخصوصاً کتاب هدایت در قرآن که با نگرش دقیق و تحلیلی عمیق، مباحث مربوط به هدایت را بیان کرده است. این کتاب مشتمل بر پنج فصل می‌باشد. که بیشترین استفاده اینجانب از فصل‌های اول و سوم کتاب بود که دربارة کلیات هدایت و انواع رسالتها و هدایت‌های قرآنی می‌باشد. این کتاب به صورت جامع، تمام جنبه‌ها و بحث‌های پیرامون هدایت را مطرح کرده است. البته مباحث مربوط به رسالتهای قرآن در کتاب دیگری به نام مجموعة مقالات و سخنرانی‌ها (اولین کنفرانس تحقیقاتی علوم و مفاهیم قرآنی) از آیت الله جوادی آملی آمده که چون اول، این کتاب را مشاهده کردم از آن استفاده نمودم.
یکی دیگر از آثار آیت‌الله جوادی آملی، جامعه در تاریخ است که مطالب مربوط به رسالت اجتماعی قرآن از این کتاب نوشته شده است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
کتاب دیگر تفسیر موضوعی قرآن، قرآن در قرآن از آیت‌الله عبدالله جوادی آملی است که بیشتر پیرامون خود قرآن بحث نموده است. این کتاب شامل پنج بخش است، بخش سوم آن، رسالتهای قرآن نام دارد اما با بخش‌های رسالتهای قرآنِ کتاب هدایت در قرآن، فرق دارد و پیرامون اقسام هدایت و ویژگی‌های قرآن، نگاشته شده است.
از دیگر منابع مهم، کتاب مبانی شناخت آقای محمد محمدی ری شهری است که دربارة جنبه‌های مختلف شناخت نوشته شده است. این کتاب نیز مثل سایر آثار مؤلف، دقیق و جامع نگاشته شده است.
از کتابهای استاد گرامی، شهید مرتضی مطهری نیز در این تحقیق استفاده شده است. آشنایی با قرآن 1، مسئله شناخت و بیست گفتار. با توجه به اینکه منابع استفاده شده از مؤلف‌های برجسته و ارزشمند می‌باشد، تحقیق حاصل، متقن و جامع بین مطالب تمامی کتابهای نامبرده می‌باشد.
ضمناً در حوزة علمیه زهرائیه سلام‌الله‌علیها، تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته بود.
1-5 سؤالهای تحقیق
1-5-1 سؤال اصلی
شناخت قرآن، چه تأثیری بر هدایت انسان دارد؟
1-5-2 سوالهای فرعی
1- آیا قرآن به مسئله هدایت پرداخته است؟
2- قرآن در رابطه با هدایت انسان، چه نقشی ایفا می‌کند؟
3- رسالت قرآن برای هدایت بشر چیست؟
1-6 فرضیه
شناخت قرآن و عمل به آموزه‌هایش برای هدایت انسان در همة دوره
ها کارآمد است.
1-7 ساختار و محدودة تحقیق
تحقیق حاضر، شامل چهار فصل می‌باشد؛ فصل اول کلیات است که در آن به تعریف و تبیین موضوع، ضرورت و اهمیت تحقیق، اهداف و فواید تحقیق، پیشینه ی تحقیق، سؤالهای تحقیق، فرضیه، ساختار و محدوده تحقیق، روش تحقیق، مفاهیم و اصطلاحات کلیدی و مشکلات و موانع تحقیق، پرداخته شده است.
فصل دوم شناخت در قرآن نام دارد و به دو بخش تقسیم می‌شود، بخش اول به بررسی پیرامون شناخت می‌پردازد که شامل دعوت قرآن به شناخت، منابع شناخت و انواع شناخت است.
منابع شناخت در وجود انسان، حس و عقل و قلب هستند و از دیدگاه قرآن کریم، حس و عقل، هر دو در شناخت حقایق هستی نقش بنیادی دارند و منبع اصلی تمام شناخت‌‌ها، قلب می‌باشد.
شناخت دو نوع است یا فطری است و یا غیر فطری. شناخت‌های فطری خود به فطری حسی، عقلی و قلبی تقسیم می‌شوند.
بخش دوم از این فصل مربوط به شناخت قرآن است که شرایط آشنایی با قرآن، اقسام شناخت و قرآن و اصول کلّی شناخت، اثرات شناخت قرآن را بازگو می‌کند.
به طور کلی سه نوع شناخت قرآن وجود دارد: شناخت سندی یا اکتسابی، شناخت تحلیلی و شناخت ریشه‌ای اثرات شناخت قرآن نیز، شفاء، روحی و فکری، عاقل شدن انسان و نجات از فتنه‌ها می‌باشد.
فصل سوم، نقش هدایتی انسان است که به انواع هدایت (عامه و خاصه)، روش‌های هدایتی قرآن و آثار اطاعت از قرآن می‌پردازد. قرآن بوسیلة دعوت به تفکر، استقلال فکر و اندیشه و تعقل، انسان‌ها را هدایت می‌کند. از آثار اطاعت قرآن نیز می‌توان به تأمین مصالح و منافع واقعی بشر، هدایت انسان، زمینه‌ساز جلب رحمت الهی و رهایی جامعه از انحطاط اشاره کرد.
عنوان فصل چهارم، رسالتهای قرآن نام دارد که در آن به بررسی آموزه‌های شناخت قرآن و انواع رسالتهای قرآن پرداخته شده است. آموزه‌های ارشادی، تذکّری و تعلیمی از انواع آموزه‌ها هستند.
و از رسالتهای قرآن نیز به رسالتهای تربیتی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اشاره شده است. رسالتهای اجتماعی، عوامل شکوفایی و انحطاط جامعه را بازگو می‌کند. از عوامل شکوفایی می‌توان به تعالیم وحیانی و اتّحاد و وحدت اشاره نمود و عوامل انحطاط نیز اختلاف و تفرقه و ظلم و تعدّی به حقوق دیگران می‌باشد.
عکس مرتبط با اقتصاد
در پایان، نتیجه و پیشنهادات، مقالة تحقیق، فهرست منابع و کتاب شناسی آمده است.
1-8 روش تحقیق
تحقیق حاضر بر اساس نگرش، از نوع تحقیقات بنیادی بوده و روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است (با بهره گرفتن از فیش‌برداری و برداشت از مطالب) که با بررسی کتب تفسیری، دینی جمع آوری شده است.
1-9 مفاهیم و اصطلاحات کلیدی
1- تاثیر
در معارف و معاریف جلد 3 آمده است، تأثیر، اثر گذاشتن در چیزی
در فرهنگ معاصر میانه غربی – فارسی چنین آمده است: 1) تأثیر، اثر 2) اثر بخشی – اثر گذاری 3) سلطه، نفوذ، اقتدار 4)القاء، القایش
