(وونگ، تانگ، و هورن،۲۰۰۵)

نمودار ۲-۱) – چارچوب شاخص ­های توسعه پایدار شهری (منبع: سعیده­زرآبادی و توکلی،۱۳۸۸)
نمودار شماره۱ چارچوب شاخص ­های توسعه پایدار شهری را نشان می­دهد که در ادامه به توضیح ابعاد آن خواهیم پرداخت.

۲-۲-۴-۱- پایداری اجتماعی و شاخص­­­­­­­­­­­­­­­های آن
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

مشکل های بزرگ جامعه شهری در کلان شهرهایی چون تهران، آینده تیره آن از یکسو، و حرکت های جهانی از سوی دیگر، بیانگر آن است که تحولات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی و عملکردی باید آن چنان رخ دهد و ادامه یابد که متضمن توسعه پایدار و ساماندهی و تداوم کیفیت­ها باشد. به سخن دیگر نسل های بعدی نیز بتوانند در محدوده ای دوستدار طبیعت رشد یابند. چنین برداشتی نقش و لزوم توجه به پایداری در توسعه را مطرح می­­سازد. بر این اساس، نظریه آغازین هدایت کننده پژوهش های شهری با دو مفهوم پایداری و شهروندمداری(بعد اجتماعی)عجین شده است(مثنوی،۱۳۸۳).
عکس مرتبط با اقتصاد
ریچارد راجرز اعتقاد دارد که شهر، شهروندان خود را می­­­­­­­­سازد و شهروندان شهر خودرا.بنابراین نگرش توسعه پایدار ایجاب می­­­­­­­­­­­­­­­­­­کند که زمینه­­­­­­­­­­­­­­­­های مفهوم و محتوایی کیفیت در کلیه زمینه ها با یکدیگر تعامل سازنده داشته باشند. اساساً تجلی کیفیت در بسیاری از نظم ها منوط به حضور و قوام کیفیت در سایر زمینه ها است. برای مثال سازمان فضایی از تجلی کیفیت­­­­­­­­­­­­­­­­­­های سرزندگی، سرزندگی اجتماعی و عملکردی در فضای شهر حادث می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­شود و کیفیت فضایی و کالبدی محیط محله موجد کیفیت­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­های رفتاری، ادراکی و اجتماعی در آن است(ذکاوت، ۱۳۷۸).
از سوی دیگر دستیابی به ارتقای کیفیت در محیط­های شهریبا ایجاد کیفیت زندگی و شادابی محیطی است که در شهر شکل می­گیرد. شادمانی آدمی محصول نشاط فرهنگی، مشارکت اجتماعی، شادابی محیط و پایداری توسعه است. فرضیه اصلی طرفداران اجتماع­­­­­­­­­­­­­­­گرایی این است که جامعه بیش از حد در جهت حقوق فرد پیش رفته و از مفاهیم مسئولیت­های اجتماعی و تعهد نسبت به اجتماع بزرگ شهر دور شده است؛ اما از دید شهرسازی و منظرسازی پایدار، راه های بسیاری برای مقابله با چنین وضعیتی وجود دارد، از جمله:
ایجاد فضاهایی که مردم خود را نسبت به آن متعهد بدانند و به آن احساس تعلق کنند و در جهت حفظ آن کوشا باشند؛
ایجاد فضاهایی که مردم در آن سرمایه گذاری کنند و به رونق اقتصادی کمک شود؛
ایجاد مکان هایی که باعث شود مردم در فعالیت­های شهری مشارکت کنند و موجب شکل گیری تعاملات اجتماعی و آشنایی مردم با یکدیگر شود؛
ایجاد مکان ها و فضاهایی که مردم در خصوص وضعیت بهداشت و محیط زیست شهری احساس مسئولیت کنند (میکاییلی، ۱۳۸۳). بنابراین می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­توان اصول اجتماعی طراحی شهری برای ایجاد زندگی پایدار را در موارد زیر خلاصه نمود:
عکس مرتبط با محیط زیست
کیفیت بخشیدن به فضاهای جمعی و دارای سرزندگی در شهر؛
تشویق به دوباره زنده­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­کردن شهرها(خصوصاً شهرهای با هویت)؛
تشویق مردم به کاربری مختلط با تراکم مناسب به منظور تقویت ارتباطات اجتماعی؛
ایجاد انگیزه برای مشارکت مردم در نگهداری شهر.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

۲-۲-۴-۲-پایداری اقتصادی و شاخص­­­­­­های آن

گرچه حوزه اقتصاد، میزان زیادی از پایه رشد جهانی در قرن بیستم را فراهم آورده است؛ اما در این بین مباحثی منتشر شد که نشان می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­دهد دیدگاه های اقتصادی رایج دارای نواقص عمیق است؛ یعنی اینکه بشریت نیازمند آن است که آثار زیست محیطی و اجتماعی رشد اقتصادی را برای پذیرش دیدگاه های درازمدت تری از آن چه مسائل اقتصادی بوجود میآورند، در برنامه­­­های خود لحاظ کنند. در دهه­­­­­­­­­­­­­­­های۸۰ و۹۰ میلادی اقتصاددانان بوم شناس و طرفداران محیط زیست راه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­های خاص تغییر نظام موجود را مورد بررسی قرار دادند. گروه اول سعی داشتند تا موضوع­­­­­­­­­­­­­­های زیست محیطی و اجتماعی را درابزارهای موجود اقتصادی ترکیب کنند در حالی که گروه دوم بیشتر تلاش خود را بر روی قرارگیری اقتصاد در بستر یک وضعیت گسترده جهانی متمرکز کرده بودند. به اعتقاد هرمان دالی،اقتصاد بر پایه رشد بی پایان تولیدات غیر ممکن است و در عوض اقتصاد پایدار بر اساس رشد کیفی و نه کمی را مطرح کرده است. روش ترجیحی وی برای دستیابی به این وضعیت پایدار، کاهش استفاده از منابع از راه کنترل دولت بر حق استفاده از منابع اصلی مصرف بود و این کاهش باید با ارائه سازوکار بازار(از راه قیمت های بالاتر، فناوری بهتر، جایگزینی وغیره) مدنظر قرار می­گرفت. وضعیت پایدار اقتصادی شامل شرایطی است که در آن کل جمعیت و کل موجودی ثروت مادی موجود به طور ثابت در یک سطح مطلوب و با کمترین هزینه نگهداری شود. در اینجا شاید پاسخ به یک سؤال اهمیت این موضوع را بیشتر آشکار کند: چرا ایجاد وضعیت پایدار الزامی است؟(سعیده زرآبادی و توکلی، ۱۳۸۸).
پاسخ به این سؤال دلایل ارائه شده از سوی اقتصاددانان کلاسیک نیست که افزایش درآمد و بهره را باعث حذف سودنهایی و مشوق پیشرفت بیشتر می­دانستند، بلکه مسأله مهم محدود بودن منابع جهان و زیست بوم است که باید در وضعیتی پایدار بماند. اقتصاد انسانی زیر مجموعه ­ای از زیست بوم یا وضعیت پایدار است بنابر این در یک سطح و در یک دوره زمانی، این زیر سامانه نیز باید حداقل در ابعاد طبیعی و ثروت طبیعی به پایداری برسد(ذاکرحقیقی، ۱۳۸۴).

۲-۲-۴-۳-فرهنگ پایدار

باور این که رسیدن به پایداری در همه ابعاد آن یک امر اخلاقی است، راه را برای رسیدن به فرهنگ پایدار هموار می سازد. به این دلیل که جوامع با کنش و واکنش­های فرهنگی می توانند به امری دست یابند که در بطن خود نشانه­­­­­­­­­­­­­­­­های اخلاقی داشته باشد(ساسان­پور،۱۳۸۹).
هویت هر منطقه شهری بیشتر درسنن فرهنگی و رابطه متقابل ساکنان با یکدیگر ومحیط­شان نهفته است. این ویژگی به شهر سرزندگی می­­­­­­­­­­­­­­­بخشد. بنابراین، بعد فرهنگ پایدارشامل یافتن ریشه ­های درون­زای الگوهای نوسازی و فرایندهایی است که در روند تداوم فرهنگی تغییراتی بوجود می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­آورند(آزاد و افتخاری، ۱۳۷۹؛ نوذرپور، ۱۳۷۹).امروزه توسعه فرهنگی رهیافتی تازه است که پیامد آن ساماندهی نقش دولت، مردم و نهادهای دیگر جامعه می­باشد. در بلندمدت، دستیابی به پایداری نیازمند تغییرات فرهنگی نظام مندی در زمینه مردم سالاری و سرمایه اجتماعی است. در نتیجه امروزه رسیدن به پایداری شهری بسیار پیچیده و مشکل است وتغییر جهت دادن به فرهنگ کنونی جوامع درحرکت به سوی پایداری، نیاز به اهرم­های قوی و جدی همچون آموزش­های بی­­­­­وقفه دارد(ساسان­پور،۱۳۸۹).

۲-۲-۴-۴-پایداری کالبدی و شاخص ­های آن

در بحث کالبد شهر غالباً تعیین کاربری­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­های مناسب شهری در طرح­­­­های توسعه به عنوان بخشی از برنامه­­­­­­­­­­­­­­­­­ریزی شهری مورد مطالعه قرار می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­گیرد، در حالی­که به دلیل اهمیت، حساس بودن و تعیین­کننده بودن موضوع زمین، نیاز به برنامه خاصی دارد. جایگاه این برنامه­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ریزی در شهر، هم در بعد سیاستگذاری و هم در اجرا می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­باید مورد نظر باشد.
یکی دیگر از عوامل پایداری درتوسعه شهرها پایداری کالبدی است که در صورت فراهم بودن سایر عوامل مذکور در حوزه پایداری، بستر مناسب برای تحقق آن فراهم می­­­­­­­­­­­­­گردد؛ ازاین روعواملی که باید در طراحی وتوسعه پایدارشهری در زمینه کالبدی آن لحاظ گردد در چهار مقیاس به شرح زیر قابل تفکیک­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­اند که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم:

مقیاس شهر

مقیاس محله

مقیاس واحد همسایگی

مقیاس بنا

۲-۲-۴-۴-۱-عوامل پایداری در مقیاس شهر

توجه به فشردگی بافت (بایستی متناسب با وضعیت شیب زمین، پوشش گیاهی و اقلیم در نظر گرفته شود)؛

افزایش تراکم در اطراف شهر به منظور مصرف بهینه انرژی و جلوگیری از اتلاف آن و تخریب محیط زیست؛

طراحی مناسب شریان­ها و به حداقل رساندن سه راهی­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ها، چهارراه ها و تقاطع ها برای کاهش ترافیک و آمدو رفت،کاهش مصرف انرژی و آلودگی هوا؛

افزایش کاربری­های چند عملکردی و جلوگیری از قطبی شدن و عملکردها و نزدیکی محل کار به محل زندگی؛

بهینه سازی ارتفاع ساختمان ها تا چهار طبقه به منظور کاهش اتلاف انرژی در طبقه های بالاتر؛

افزایش مراکز فعالیت در شهر و ایجاد تمرکز مورد نیاز در آن ها؛

افزایش جذابیت و خوانایی شهر؛

انجام مطالعات تفصیلی برای تعریف و معرفی شاخص های پایدار شهری به عنوان ابزاری برای سنجش میزان حرکت به سوی پایداری در فرایند توسعه شهری؛

استفاده از سیستم یکپارچه حمل و نقل عمومی؛

برنامه ریزی و طراحی برای افزایش و کارآیی هر چه بیشتر فضاهای سودمند از نظر بیولوژیکی؛

توزیع نظام­­­­­­­­­­­­یافته شهرها در فضا بر اساس سلسله مراتب و متناسب با ظرفیت حمل بستر اکولوژیک هر شهر (آمایش سرزمین)؛

مکان­­­­­­­­­­­­­­­­­یابی دقیق و طراحی و برنامه­­­­­­­­ریزی بهینه برای شهرهای جدید؛

تعیین ضوابط برنامه­­­­­­­­­­­­­­­­­ریزی و طراحی شهری برای کاهش آلودگی هوا، صدا و آلودگی­­­­­­­­­­­­­­­­­­­های بصری.

۲-۲-۴-۴-۲-عوامل پایداری در مقیاس محله

تطابق طراحی محله با طبیعت و همگام با محیط پیرامونش (اعم از توپوگرافی، اقلیم و پوشش گیاهی)؛

استفاده از زمین­­­­­­­­­­­های خالی و بناهای متروک

استفاده از کمربند سبز در اطراف محله ها و تقویت پوشش گیاهی؛

طراحی کاربری زمین در محله و مرکز محله به گونه­­­­­­­­­­­ای که افراد بتوانند بدون نیاز به خودرو با پیاده­روی، نیازهای خود را تأمین کنند.

۲-۲-۴-۴-۳-عوامل پایدار در مقیاس واحد همسایگی

افزایش کاربری های متنوع در واحد همسایگی؛

زیباسازی خیابان ها و شریان ها؛

ایمن سازی خیابان ها و مسیرها برای استفاده پیاده؛

طراحی مسیرهای دوچرخه؛

باز زنده­سازی و حفظ بناهای تاریخی؛

جلوگیری از تخریب بناها تا حد امکان؛

تأمین انرژی مصرفی واحد همسایگی از منابع محلی.

۲-۲-۴-۴-۴-عوامل پایداری در مقیاس بنا

طراحی بنا به گونه ای که تأثیر نامطلوب به محیط اطراف نگذارد(جلوگیری از تأثیرساخت بنابر محیط زیست و گیاهان)؛

طراحی ساختمان با کیفیت و استحکام لازم و با طول عمر بالا؛

قابلیت استفاده مجدد از ساختمان ها و قابلیت تغییر عملکرد آنها(انعطاف پذیری)؛

حداکثر استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در بنا؛

طراحی سازگار با اقلیم در ساختمان­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ها؛

مشارکت در مدیریت انرژی توسط استفاده­­­­­­­­­­­­­­­کنندگان؛

طراحی در جهت سلامت مردم؛

استفاده از مصالح بوم آورد در طراحی بناها(بکارگیری تجربه­­­­های گذشتگان در طراحی های بومی)؛

توجه به حجم بنا و سایه اندازی با بهره گرفتن از خورشید و نوع اقلیم در مکان های مختلف؛

طراحی ساختمان های دلپذیر، زیبا و با حداقل هزینه نگهداری؛