سؤال های پژوهش

۱_ علل اهتمام شاعر به مکتب رومانتیسیسم چه بوده است؟
۲_ با توجه به این که فاروق جویده سراینده اشعاری در زمینه واقع گرایی است، تا چه حد در قصاید شعری خود، تابع مکتب رومانتیسیسم بوده است؟
۳_ کدام یک از ویژگی های رومانتیسیسم در شعر وی نمود بیشتری دارد؟

فرضیه ­های تحقیق

۱_ چنین به نظر می رسد که فاروق جویده به دلیل علاقه به بنیان افکنی جهانی آرمانی و فرار از فساد موجود در جامعه، مکتب رومانتیسیسم را عرصه جولانگاه خویش قرار داده است.
۲_ شاید بتوان گفت بیشترین مضامین اشعار وی دارای روح واقع گرایی است، با این حال واقع گرایی نتوانسته است جویده را از روی آوردن به رومانتیسیسم باز دارد.
۳_ به نظر می رسد عشق، بیش از دیگر مؤلفه ها توجه شاعر را به خود جلب کرده است.

اهداف تحقیق

۱_ بررسی مضامین رومانتیسیسم در اشعار فاروق جویده.
۲_ معرفی فاروق جویده به عنوان شاعر رومانتیسیسم در ادبیات عربی و تأثیر پذیرفته از این مکتب.

پیشینه ی تحقیق

فاروق جویده شاعری است که پژوهش هایی در زمینه شعر وی انجام یافته است. از جمله این پژوهش ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱_ “تجلّیّات التَّناص القرآنی و الدِّینی فی شعر فاروق جویده”، سعید زرمحمدی، بهمن جهانگیری، همایش ملی بینامتنیت، مجموعه مقالات، جلد۳، پاییز۹۳٫
نویسندگان این مقاله میزان تأثیرپذیری جویده از دین مبین اسلام و قرآن را مورد بررسی قرار داده اند. زیرا جویده در بسیاری از اشعار خود، به گونه های مختلف از آیات قرآن بهره جسته است.
۲_ “الالتزام الاسلامی فی أدب فاروق جویده”، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشجو: سعید زرمحمدی، راهنما: سید عدنان اشکوری، دانشگاه خوارزمی، سال ۱۳۹۳٫
نگارنده این پژوهش، جویده را به عنوان شاعری مسلمان و متعهد به مبانی اسلامی معرفی نموده است. نگارنده برای نیل به این هدف، به بررسی دو نمایشنامه الوزیرالعاشق و الخدیوی پرداخته و میزان تعهد اسلامی در اشعار جویده را بررسی کرده است.
۳_ “تعهد ادبی و عناصر هویت ساز در اشعار فاروق جویده”، پایان نامه دکتری، دانشجو: مجید صمدی، دانشگاه بوعلی سینا، سال۱۳۹۳ش.
پژوهشگر این پایان نامه به میزان مشارکت جویده در مضامین سیاسی، اجتماعی، ملی- هویتی و دینی پرداخته است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۴_ “مضامین اجتماعی- سیاسی در شعر فاروق جویده”، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشجو: طاهره آهیخته، راهنما: مینا پیرزاد نیا، دانشگاه ایلام، سال ۱۳۹۲٫
در این پژوهش، پژوهشگر مسائل سیاسی و اجتماعی را در اشعار فاروق جویده مورد بررسی قرار داده است.
۵_ “فاروق جویده بین الرومانسیه و الواقعیه”، علی نظری، سمیه أونق، دراسات النقد و الترجمه فی اللغه العربیه و آدابها، سال اول، شماره ۴، زمستان۱۳۹۱٫
نویسندگان این پژوهش به طور خلاصه و موردی به بیان نمونه های اشعاری در زمینه رومانتیسیسم و واقع گرایی پرداخته اند.
موضوع رومانتیسیسم، موضوعی است که توجه پژوهشگران زیادی را در دهه های اخیر به خود جلب کرده است. از این رو تحقیقات زیادی در زمینه تجلی رومانتیسیسم در شعر شاعران عربی به انجام رسیده است. ولی از آن جایی که تاکنون پژوهشی در زمینه رومانتیسیسم در شعر فاروق جویده به صورت پایان نامه صورت نگرفته است، پژوهش حاضر موضوع جدیدی به شمار می رود.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.

روش و مراحل انجام تحقیق

روش تحقیق در این پایان نامه بر پایه روش توصیفی- تحلیلی بوده بر اساس نقد ادبی و مکاتب ادبی و با توجه به نقد معنایی، به بررسی بپردازد. در گردآوری اطلاعات این پژوهش از کتاب ها، سایت ها و مقالات معتبر استفاده شده است.
این پژوهش سعی بر آن دارد تا با بهره گرفتن از منابع معتبر و دقیق، به بررسی سیر رومانتیسیسم در ادبیات اروپا، ادبیات عربی و در نهایت اشعار فاروق جویده بپردازد. برای رسیدن به این هدف، نخست به بیان و تعریف رومانتیسیسم غربی، نحوه شکل گیری آن در ادبیات غرب، مضامین این جریان فکری نوظهور در ادبیات از جمله عشق، طبیعت، خیال، دین، آرزوها و نقش آن در کشور های غربی اشاره می گردد. این عناوین، عناصر تشکیل دهنده فصل نخست این پژوهش محسوب می شوند.
در فصل دوم این پژوهش، نحوه شکل گیری این جریان ادبی در ادبیات عربی که با ذکر مضامین مرتبط با مکتب همراه است، ارائه می شود.
فصل سوم که آخرین فصل و اصلی ترین قسمت این پژوهش می باشد، شامل بررسی مضامین رومانتیسیسم در آثار فاروق جویده است. در این فصل سعی بر آن شده است تا این مضامین را از اشعار جویده جدا کرده و بررسی هر یک از آن ها پرداخته شود. از آن جایی که اشعار جویده ترکیبی از واقع گرایی و رومانتیسیسم می باشد، ذکر ابیاتی از واقع گرایی که مرتبط با رومانتیسیسم است، در این قسمت آورده شده است.

زندگی نامه فاروق جویده

فاروق جویده شاعری است که ادبیات و اشعارش، بیانگر شرایط زندگیش و مردمانش می باشد. وی در سال ۱۹۴۵میلادی در کفر شیخ مصر دیده به جهان گشود و تحصیلات ابتدایی را در بدمنهور گذراند. سپس در دانشکده ادبیات قبول شده و تحصیلات آکادمیک خود را در رشته روزنامه نگاری آغاز کرد و در سال ۱۹۶۸از آن جا فارغ التحصیل شد. [۳] وی از همان سال به عنوان عضو هیأت تحریریه بخش اقتصادی روزنامه الأهرام وارد عرصه روزنامه نگاری شد و پس از آن نیز به عنوان عضو در اتحادیه روزنامه نگاران، مجمع نویسندگان، کارگروه شعر در مجمع عالی فرهنگی حضور داشته و در بسیاری از جشنواره های شعری بین المللی، نقش فعال ایفا نموده و کنفرانس های زیادی دردانشگاه های مختلف کشورهای عربی ارائه نموده است. هم اکنون وی رئیس بخش فرهنگی روزنامه الأهرام مصر می باشد.[۴]
عکس مرتبط با اقتصاد
وی یکی از ۴۵ شاعری است که سازمان یونسکو، آنان را در سال ۲۰۰۱ میلادی به عنوان اعضای مؤسسه آکادمی بین المللی شعر، مستقر در شهر ورونای ایتالیا انتخاب نمود. هم چنین وی در سال۲۰۰۲میلادی، لوح تقدیر جهانی ادبیات را دریافت کرد.[۵]

آثار فاروق جویده

فاروق جویده شاعری است که در زمینه های مختلف آثار گوناگونی به رشته تحریر درآورده است. به طور کلی این آثار را می توان به دو قسمت تقسیم کرد: آثار ادبی و آثار غیر ادبی.
آثار ادبی: آثار ادبی جویده شامل چند قسمت می باشد:
دیوان های شعری که به ترتیب سال چاپ عبارتند از: اوراق من حدیقه أکتوبر (۱۹۷۴م)، حبیبتی لا ترحلی (۱۹۷۵م)، یبقی الحب (۱۹۷۷م)، فی عینیک عنوانی (۱۹۷۹م)، دائماً أنت بقلبی (۱۹۸۱م)، لأنی أحبک(۱۹۸۲م)، شیء سیبقیَ بیننا (۱۹۸۳م)، طاوعنی قلبی فی النسیان (۱۹۸۶م)، لن أبیع العمر (۱۹۸۹م)، زمان القهر علمنی (۱۹۹۰م)، کانت لنا أوطان (۱۹۹۱م)، آخر لیالی الحلم (۱۹۹۳م)، ألف وجه للقمر (۱۹۹۶م)، لو أننا لم نتفرق (۱۹۹۸م)، أعاتب فیک عمری (۲۰۰۰م)، فی لیله عشق (۲۰۰۳م)، عزف منفرد (۲۰۰۳م)و للأشواق عوده (۲۰۰۷م).
نمایش نامه های شعری:
جویده در زمینه نمایش نامه های شعری، سه مجموعه از خود برجای گذاشته است که عبارتند از: الوزیرالعاشق (۱۹۸۱م)، دماء علی ستارالکعبه (۱۹۸۷م) و الخدیوی (۱۹۹۴م).
خاطرات منثور: که عبارتند از: قالت (۱۹۹۰م)، عمر من ورق (۱۹۹۷م)و لیس للحب أوان (۱۹۹۷م).
آثار غیر ادبی: آثار غیر ادبی که شامل دو بخش می باشد: مقالات و اقتصادیات.[۶]
غیر از آثار ذکر شده، فاروق جویده اشعاری را نیز در سایت رسمی خود نگاشته است که در بیشتر آن ها از ظلم و ستم و خفقان موجود در مصر و سرزمین های اسلامی سروده است.
همچنین در این پژوهش، بیش از صد و سی منبع استفاده شده است. بیشترین قسمت این منابع به کتاب های معتبر نقدی و ادبی اختصاص دارد. در بخش دیگری از مقالات و سایت های معتبر نیز استفاده شده است.

فصل اول

فصل اول
سیر رومانتیسیسم
در اروپا
سیر رومانتیسیسم در اروپا

۱_ مفاهیم و کلیات

مقدمه

رومانتیسیسم، جریان حاکم بر جامعه ای است که از سختگیری ها و تعصب های کلاسیک آن دلزده شده اند و خواهان آزادی عمل بیشتری برای خود هستند. نخستین جنبش های این مکتب در اروپا به وجود آمد و بسیاری از نویسندگان در مخالفت با مکتب کلاسیسیسم، آرا و نظرات خود را با عنوان مکتبی جدید بیان ساختند. اما این مکتب به وجود آمده در ادبیات اروپایی، سیر تکاملی به خود گرفته و در کشورهای مختلف اروپایی مسیرش را پیمود. از این رو، در این فصل سعی بر آن شده است تا تصویری کامل از چگونگی تشکیل مکتب رومانتیسیسم در اروپا و ادبیات آن ارائه گردد. بنابراین نخست به سیر لغوی و اصطلاحی این واژه در اروپا اشاره و سپس به سیر تکامل و تاریخی این واژه در کشورهای اروپایی از جمله انگلیس، آلمان و فرانسه اشاره می شود. پس از آن، با بیان موضوعات رومانتیسیسم در ادبیات غرب، به بیان این مکتب در ادبیات سه کشور نامبرده پرداخته می شود.

۱_۱_ سیر لغوی واژه رومانتیسیسم

از آن جا که هر واژه ای در ادبیات دارای جایگاه خاص خود است، مفاهیم مخصوص و مرتبط به خود را دارد. بر این اساس، واژه رومانتیسیسم نیز در میان ادبیات مختلف و ادیبان آن ها دارای مفاهیم و جایگاه ویژه خود می باشد.
نقل قول های مختلفی دربارۀ اطلاق لفظ رمانتیک و مشتقات زبانی آن وجود دارد. ولی ترجیحاً، این واژه از ریشۀ اصلی خود یعنی «رومان» به معنی قصه های خیالی طویل یا یکی از قصه های عاشقانه ای چه به صورت نثر و چه نظم در قرون وسطی رواج داشت، نشأت گرفته است.[۷]
«در قرون وسطی کلمه romance ( رمانس) بر زبان های بومی و محلی تازه ای دلالت می کرد که از زبان لاتین مشتق شده بودند».[۸]
این واژه، بیشتر بر مناظر طبیعی و روستایی پر از جذابیت و وحشتناکی که جهان اسطوره و خرافه و مواضع شاعرانه را بیان می کرد، اشاره می نمود.[۹]
«در همان قرون وسطی، کلمات romance، enromancier، romanz ترجمه یا تصنیف کتاب به زبان بومی را معنی می داد. بدین ترتیب کارهایی که در این زمینه ارائه می شد به اسامی roman، romanzo، romance، romanz نامیده می شد. تا آن که رمان یا رمانتromant به عنوان کار خیال انگیز و با وقار شناخته شد. این اصطلاح هم چنین در معنای « کتاب عامه پسند» نیز به کار رفت و سپس در مفاهیم چیزی تازه، متفاوت، غیر عادی استعمال شد».[۱۰]
هم چنین، « لاوجوی محقق آمریکایی، می گوید: رمانتیسم از رمانتیک مشتق شده است، اما از این واژه همه نوع معنی حاصل می شود الا آن که خودش هیچ معنایی ندارد».[۱۱]
«جی بارزون با ذکر مثال هایی نشان می دهد که چگونه لفظ رمانتیک مترادف شده است با واژگانی کاملاً مناسب با نیازهای شخصی و اختصاصی «نظیر: جالب، مطنطن، محافظه کار، احساساتی، ذوقی، بی شکل، پوچ، قهرمانی، غیر عقلائی، مادی گرایانه، غیر خود خواهانه، افسانه وار، نوردیک[۱۲]، زینتی، واقعی، غیر واقعی، احمقانه». باز هم شخص می تواند متردافات دیگری نظیر: «متهوّر، دلیر، غیرعادی، باشکوه، صبور و وحشی» را نیز بدان بیفزاید».[۱۳]

۱_۲_ سیر اصطلاحی واژه رومانتیسیسم

هر مکتب نو ظهوری، در برگیرنده معانی و تعاریف متفاوت زیادی است. این قبیل معانی خواه از جانب طرفداران آن مکتب بوده و یا از جانب مخالفان آن مکتب. ولی به هر حال آن چه که مهم است، این است که مکتب ادبی رومانتیسیسم در نظر بسیاری از ناقدان و طرفداران رومانتیسیسم دارای اعتبار بوده و معانی مختلفی را در بر گرفته است، و هر یک از آنان بنا بر برداشت خود، معانی مختلفی برای رومانتیسیسم تعریف کرده اند.
«یکی از منتقدان در دهه۱۹۴۰ میلادی، بالغ بر یازده هزار تعریف در باب رمانتیسیسم گردآوری کرده است. همچنین یکی از منتقدان بزرگ انگلیسی، موریس بورا، بر این باور می باشد که کلمه رمانتیک آن چنان گسترده و وسیع و برای اغراض مختلفی به کار رفته است که منحصر کردن آن به یک معنای منفرد، غیر ممکن به نظر می رسد و هر گونه تلاش برای ارائه تعریفی تازه از آن نیز همین حکم را دارد».[۱۴]
هم چنین ای.بی. بورگام در سال ۱۹۴۱چنین هشدار می دهد که: کسی که در صدد ارائه تعریفی از رومانتیسیسم برآید به کاری مخاطره آمیز دست زده که کسان بسیاری را ناکام گذاشته است. وی این هشدار را در مقاله ای که در همان سال در مجله کینیون چاپ کرده بود، داده است. ولی با این حال ناقدان را از تلاش برای یافتن معنای آن منع ننموده است.[۱۵]
تنوع حیرت انگیزی که در تعریفات و معانی رمانتیک و احساس نارضایتی از آن، یکی از دلائل شُکوه در طول زمان های طولانی بوده است. به عنوان مثال در سال۱۹۲۳ گری یرسون این گونه بیان می دارد که: رومانتیسیسم همچون کلاسیسیسم می باشد. رومانتیسیسم اصطلاحی است که به نظر می رسد هر گونه تلاشی برای یافتن معنای دقیق آن نتیجه بخش نخواهد بود.[۱۶]
به منظور دریافت بهتر تعاریف و مفاهیم مختلف از مکتب رومانتیسیسم، به تعریف معانی مختلف بیان شده از منتقدان و ادیبان پرداخته می شود:
«رمانتیسم بیماری است، کلاسیسم سلامتی است. ( گوته)
جنبشی که هر آن چه را کلاسیسم مردود و بی ارزش شمرده است ارج می نهد. کلاسیسم نظم و انضباطی مبنی بر ذوق سلیم است، کمالی مبنی بر اعتدال. اما رمانتیسم بی نظمی و آشفتگی در تخیل است، جوش و خروش خطا و نادرستی، و یک موج کور خود محوری ادبی است. ( برونتیر)