بر اساس تعریف دانشکده‌ی مدیریت فرانسه ، هوش رقابتی عبارت است از هنر یافتن، جمع‌ آوری‌، فرآوری و ذخیره سازی اطلاعات، به منظور دسترسی و استفاده‌ی کارکنان در تمام سطوح سازمان، تا ضمن شکل دادن به آینده‌ی سازمان، از وضعیت موجود در مقابل تهدیدات رقابتی حمایت کنند.
طبق نظر لئونارد فولد[۱۲] هوش رقابتی یعنی:

اطلاعاتی که به منظور تصمیم گیری تجزیه و تحلیل شده اند.

ابزاری برای آگاه ساختن مدیریت به منظور اینکه از تهدیدات و فرصت‌ها مطلع شوند.
جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

وسیله‌ای برای انجام ارزیابی مناسب

رویه ای مستمر از یک سبک سازمانی

توانایی زیر نظر گرفتن محیط بیرونی شرکت

فرایند هدایت شده از بخش اجرایی

فرایندی هم کوتاه مدت و هم بلند مدت( اسکندری و بیک زاد، ۱۳۸۹).

هوش رقابتی به شرکت‌ها در توصیف و تعریف صنعت و کار خودشان و همچنین تعیین کردن نقاط ضعف و قوت رقبا کمک می‌کند و شامل جمع آوری داده‌هایی در مورد رقبا و تفسیر آن داده‌ها برای تصمیم گیری مدیریتی است. اگر هوش رقابتی به صورتی مناسب بکار گرفته شود به شرکت‌ها کمک می‌کند تا در مقابل حرکات رقبا غافلگیر نشده و همچنین زمان پاسخگویی آن‌ ها به رقبا کوتاه‌تر شود(Greogory & Taylor,2005).
به طور کلی هوشمندی رقابتی فرایند ارزش افزا، مستمر و سیستماتیک گردش دانایی، جهت پایش محیط داخلی و خارجی سازمان است، که در این فرایند، جنبه‌های رقابتی محیط از منابع قانونی، جمع‌ آوری و تحلیل شده و در نهایت جهت ارتقاء تصمیم‌گیری استراتژیک و عملیاتی مورد استفاده قرارگرفته و جهت شکل‌گیری آینده بهتر سازمان و حفاظت از شرایط حال آن، در اختیار تمامی سطوح سازمانی قرارمی‌گیر‌د Roitner Andreas,2008)).
هوشمندی رقابتی، هنر جمع آوری، پردازش و ذخیره سازی اطلاعات است که تمام افراد در سطوح مختلف سازمان به فراخور نیاز خود به آن دسترسی دارند و به آن‌ ها کمک می‌کند که آینده خود را شکل دهند و در مقابل تهدیدات رقابتی از آن‌ ها محافظت می‌کند. این اطلاعات مربوط به رقبا، مشتریان، تامین کنندگان، فناوری‌ها، محیط یا اطلاعات بالقوه مربوط به کسب و کار است(saymen et al, 2008).
معمولا هوشمندی رقابتی با تحقیقات بازاریابی اشتباه گرفته می‌شود، اما جمع‌ آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات شکل کاملا متفاوتی داردتهدیدات بازار تنها برای شرکت‌های بزرگ نیست و بازیگران صحنه‌ی رقابت باید کل بازار را جهت موفقیت در رقابت زیر نظر داشته باشند(Wright and Calof,2006).
۲-۱-۲-۳- از اطلاعات تا هوشمندی رقابتی
قبل از تمرکز بر ابعاد هوشمندی رقابتی، موضوع قابل بحث، تفاوت بین اطلاعات، دانش و هوشمندی رقابتی می‌باشد. بیسوت[۱۳](۱۹۹۹) عنوان می‌کند که ادغام ریسک‌ها و فرصت‌ها، محیطی که در آن سازمان‌ها با تناقص‌های مرتبط با دانش روبرو هستند، را می‌سازند. بیسوت مثال‌هایی از سازمان‌هایی را عنوان می‌کند که علی رغم داشتن دانش کافی در صحنه‌ی رقابت موفق نبوده‌اند. برای مثال شرکت EMI سال‌ها تولید کننده‌ی اسکنرهای CAT بود اما طی دو سال بازار خود را از دست داد و تجارت اسکنر خود را به جنرال الکتریک فروخت(Dell’Osso, 1990). این مثال‌ها این تصور را تقویت می‌کنند که صرفا داشتن دانش، موفقیت سازمان را تضمین نمی‌کند. همراه با دانش، وجود هوشمندی رقابتی نیز حیاتی است، زیرا باعث می‌شود که شرکت‌ها و مدیران درک برتری از محیط بازار داشته باشند و آن‌ ها را قادر می‌سازد، تا رقبای فعلی و آینده و فعالیت‌های رقابتی را شناسایی کنند.
داده یک سری از واقعیت‌ها و مشاهدات غیر مرتبط است. این داده ها ممکن است با تحلیل، ارجاع متقابل، گزینش، خلاصه سازی، یا سازمان دادن به اطلاعات تبدیل شوند. الگوهای اطلاعات هم به نوبه خود می‌توانند به یک بدنه منسجم از دانش تبدیل شوند. دانش از یک بدنه‌ی سازمان یافته از اطلاعات تشکیل یافته است. دانش، اطلاعاتی است که به آن معنی داده شده و به سطح بالاتری برده شده است. دانش از تحلیل اندیشه و ترکیب اطلاعات ظاهر می‌شود(ارجمند و همکاران،۱۳۸۳)
این دیدگاه‌های نظری تاکیدی بر این نکته هستند که فرایند خلق دانش از اطلاعات شروع شده و به دانش ختم می‌شود. اطلاعات هنگامی که به شکلی مفید درآید به دانش تبدیل می‌شود. این روند پیشرفت می‌تواند به عنوان یک زنجیره در نظر گرفته شود که در آن اطلاعات و دانش نقاط پایانی آن هستند و هوشمندی رقابتی در میانه این زنجیره قرار دارد. این نکته بیانگر این است که هوشمندی رقابتی نه داده‌های خام و نه محصول نهایی دانش است(Biosot,1999).

تصمیم‌گیری
داده
هوش
اطلاعات
دانش
عمل و مشاهده بکارگیری گزینش و ارتباط تحلیل گردآوری
شکل(۲-۱): فرایند هوشمندی رقابتی
منبع:Paul Gray, 2012 ))
شکل (۲-۱) فرایند هوشمندی رقابتی و نحوه‌ی ارتباط آن با هوشمندی تجاری(BI)[14] و مدیریت دانش(KM)[15] را نشان می‌دهد. هوشمندی تجاری جهت کشف و تحلیل داده‌های مرتبط با شرکت از منابع اطلاعاتی گوناگون می‌باشد. داده‌ها اغلب داخلی و درمورد عملیات شرکت می‌باشد. هوش تجاری همه‌ی اطلاعات جمع‌ آوری شده و فعالیت‌های پردازشی در یک سازمان را پوشش می‌دهد. از این‌رو هوش تجاری، هوش رقابتی را نیز در برمی‌گیرد. در واقع تفاوت هوش تجاری با هوش رقابتی در این است که، هوش رقابتی شامل اطلاعاتی است که تجزیه و تحلیل می‌شوند و شاخص‌هایی را برای طراحی استراتژی و تصمیم‌گیری فراهم می‌آورند. بنابراین، هوش رقابتی به عنوان قسمتی از هوش تجاری، یک نقش استراتژیک دارد و هدف آن، تجزیه و تحلیل اطلاعات متناسب با فرایند‌های تصمیم‌گیری در محیط خارجی یک شرکت است. مدیریت دانش شامل جمع‌ آوری، کدگذاری و انتشار سرمایه‌ی فکری شرکت می‌باشد. دانش می‌تواند صریح یا ضمنی باشد، اما به طور معمول در مدیریت دانش تنها دانش صریح بکار گرفته می‌شود. هوشمندی تجاری و مدیریت دانش هر دو ورودی‌های هوشمندی رقابتی می‌باشند. هوشمندی رقابتی جمع‌ آوری و تحلیل اطلاعات داخلی و گزینش دانش را به مراحل قبلی اضافه نموده و سپس آن را در اختیار تصمیم گیرندگان قرار می‌دهد Paul Gray, 2012 )).
۲-۱-۲-۴- وجه تمایز هوشمندی رقابتی با جاسوسی رقابتی
هوشمندی رقابتی جاسوسی صنعتی نیست، واصل کلیدی اش این است که ۹۰ درصد از تمامی اطلاعات مورد نیاز شرکت برای تصمیم ‌گیری‌های مهم ، درک بازار ورقبا در محیط عمومی صنعت موجود است یا می‌توان آن را به طور سیستماتیک از داده‌های محیط عمومی صنعت توسعه داد.
در برنامه هوشمندی رقابتی،گسترش اطلاعاتی از رقبا مد نظراست که در حیطه قانونی جای داشته باشد اما جاسوسی رقابتی به صورت دیگری انجام می‌شود که از رایج ترین آن‌ ها می‌توان به هک کردن اشاره کرد. از دیگر عملیاتی که در بخش هوش رقابتی مجاز نیست، می‌توان به چند نکته اشاره نمود:

کسب اطلاعات از کارکنان رقبا با وعده‌ی استخدام وحقوق و مزایای خیلی زیاد؛

اغوا کردن کارکنان یا کارمندان رقیب؛

اعزام کارکنان خودی به سازمان‌های رقیب برای استخدام در مجموعه‌ی رقیب و جمع آوری اطلاعات از این طریق؛

مصاحبه‌ی ساختگی با اشخاصی که قبلا در سازمان رقیب شاغل بوده‌اند و اکنون در جستجوی کار هستند.

قبل از بررسی چالش‌های پیش‌روی یک سازمان توسعه دهنده‌ی برنامه‌ی هوشمندی رقابتی، دانستن راهنمایی‌های موجود این زمینه حائز اهمیت است. کدهای اخلاقی، لیستی از قوانین در نظر گرفته شده به منظور ترویج رفتار خوب می‌باشند( Kaptein & Schwartz,2008). کدهایی که توسط سازمان‌های حرفه‌ای نوشته شده‌اند در ارتباط با زمینه‌های کاری خود سازمان‌هاست و تنها اعضای همان سازمان موظف به رعایت آن‌ ها می‌باشند. کدهای اخلاقی سازمان‌های حرفه‌ای پیشرو در زمینه‌ی هوشمندی رقابتی(انجمن تخصصی هوشمندی رقابتی)، بستر مباحث اخلاقیات هوشمندی رقابتی را شکل می‌دهند.

تلاش مستمر جهت افزایش به رسمیت شناختن و احترام به این حرفه؛

مطابقت با تمامی قوانین داخلی و بین‌المللی؛

آشکار نمودن دقیق تمام اطلاعات مربوطه از جمله هویت یک فرد و سازمان، قبل از تمام مصاحبه‌ها؛

اجتناب از ناسازگاری علایق در انجام وظایف یک فرد؛

ارائه‌ توصیه‌های واقع بینانه و صادقانه و نتیجه‌گیری در مورد اجرای وظایف یک فرد؛

ترویج این کدهای اخلاقی در درون سازمان، با پیمان‌کاران شخص ثالث و تمامی متخصصان؛

پایبندی صادقانه و رعایت سیاست‌ها، دستورالعمل‌ها و اهداف سازمان.

این هفت نکته در تئوری ساده هستند، اما در عمل ممکن است مبهم باشند. صداقت، پایبندی به قانون و پیروی از سیاست‌های سازمان، به طور قطع راهنمایی‌های مناسبی برای رفتار می‌باشند. سازمان‌ها نیز همانند انجمن تخصصی هوشمندی رقابتی می‌توانند کدهای اخلاقی خاصی داشته باشند. چیزی که در یک کشور قانونی است ممکن است در کشوری دیگر غیر قانونی باشد. کدهای انجمن تخصصی هوشمندی رقابتی راهنمایی به دست اندرکاران هوشمندی رقابتی جهت استفاده از این کدها در موقعیت‌های خاص ندارند، اما شایسته است که مرزهای اخلاقی به کسانی که تازه وارد این عرصه شده‌اند معرفی گردد(Ho,2008).
در سازمان‌ها ایجاد فرهنگی که بر ارزش‌های اصلی اخلاقی تاکید دارد حیاتی است. محققان چهار قانون را معرفی کرده‌اند که لازم است مدیران و مصرف کنندگان برای اطمینان از اخلاقی بودن تصمیماتشان از آن‌ ها پیروی کنند. هنگام تصمیم‌گیری با به یاد داشتن این قوانین یک شرکت می‌تواند فرهنگ اخلاقی[۱۶] ایجاد نماید.

قانون طلایی[۱۷]: به شیوه‌ای عمل کنید که انتظار دارید دیگران نسبت به شما آنگونه عمل نمایند.

اخلاق حرفه‌ای[۱۸]: فقط اقدام به انجام کارهایی که توسط گروه برگزیده‌ی ثابتی از همکاران، مناسب در نظر گرفته می‌شود، بنمایید.

دستور مطلق کانت[۱۹]: به گونه‌ای عمل کنید که عمل انجام شده تحت شرایط خاص قانون عمومی رفتار برای همگان در همان شرایط باشد.

تست تلویزیون[۲۰]: همیشه از خود سوال کنید آیا توضیح این مطلب برای همگان در تلویزیون برایم راحت خواهد بود؟ (اردستانی و سعدی، ۱۳۹۰)

۲-۱-۲-۵- اهمیت هوشمندی رقابتی
توسعه تکنولوژی و رشد تجارت جهانی، امروزه به این معناست که محیط تجاری به سرعت و دائم در حال تغییر است. مدیران بیش از این نمی‌توانند برای تصمیم‌گیری‌های راهبردی به اشراق و شهود تکیه کنند. در بیشتر کارها نتیجه یک تصمیم نادرست غیر قابل چشم پوشی است. شرکت‌ها برای ارائه ارزشی بالاتر و تأمین رضایت مشتریان در هر زمینه‌ای، به اطلاعات نیازمندند. آن‌ ها باید اطلاعات بسیار زیادی از شرکت‌های رقیب، واسطه‌ها و سایر نیروها و عواملی که در بازار فعال هستند، داشته باشند. اطلاعات به عنوان یکی از اقلام مهم دارایی‌های استراتژیک و ابزارهای بازاریابی به شمار می‌آید(اصول بازاریابی، پارساییان،۱۳۷۹). گردآوری و ارزیابی اطلاعات مربوط به شرکت‌های رقیب در امر تدوین استراتژی‌ها، نقشی حیاتی دارد. هر قدر شرکت بتواند از شرکت‌های رقیب اطلاعات بیشتری به دست آورد، احتمال آن‌که استراتژی‌های اثربخش و موفقیت آمیز تدوین و اجرا کند، بیشتر است(همان منبع،۱۳۷۹). بنابراین ردیابی، درک و واکنش به رقبا به عنوان یک جنبه ویژه از فعالیت بازاریابی مطرح بوده ولازم است که شرکت‌ها یک برنامه اثربخش به نام هوشمندی رقابتی را به اجرا درآورند هوشمندی رقابتی به عنوان یک ابزار مدیریت استراتژیک و یکی از سریع‌ترین زمینه های رشد کسب و کار دنیا، به شمار می‌رود. همچنین هوشمندی رقابتی، یکی از تکنیک‌های مهم در ایجاد مزیت رقابتی است(همان منبع،۱۳۷۹).
هوش رقابتی فرایند مداومی است که اطلاعات قابل استفاده‌ای در اختیار تصمیم‌گیرندگان می‌گذارد. هدف اصلی هوش رقابتی دستیابی به داده‌ها و اطلاعاتی در مورد محیط، رقبا و بازار است. از این رو هوش رقابتی مؤثر نه تنها نیازمند اطلاعاتی پیرامون رقبا است، بلکه همچنین نیازمند اطلاعاتی درباه‌ی سایر تمایلات محیطی از قبیل تمایلات صنعت، تمایلات قانونی و نظارتی، تمایلات بین المللی، تحولات فن‌آوری، تحولات سیاسی و شرایط اقتصادی است. اگرچه تمرکز هوش رقابتی بر تصمیم گیری است، ولی قلمرو آن گسترده است و در برگیرنده پژوهش پیرامون موضوعاتی از قبیل قابلیت‌های رقبا، تحلیل اتحاد و یا سرمایه‌گذاری مشترک با رقبا، برنامه‌های آتی رقبا، راهبرد‌های بازار یا خطوط تولید خاص، دلایل دگرگونی در شرکت‌ها یا راهبرد واحدهای کسب وکار وغیره است. در حال حاضر نه تنها شرکت‌های بزرگ بلکه بسیاری از کسب وکارهای کوچک نیز از مزایای حاصل از هوش رقابتی بهره می‌گیرند(مقدسی وگرامی، ۱۳۹۰).
عکس مرتبط با اقتصاد
دریافت اطلاعات از محیط بیرونی کسب و کار، بر موقعیت رقابتی شرکت تاثیر‌گذار بوده و این در حالی است که حدود۹۰ درصد اطلاعاتی را که یک شرکت برای تصمیمات حیاتی خود نیازمند آن است، می‌تواند از راه هوشمندی رقابتی کسب کند. بنابراین هوش رقابتی به عنوان یک ابزار مدیریت استراتژیک ویکی از سریع‌ترین زمینه‌های رشد کسب و کار دنیا به شمار می‌رود. همچنین هوش رقابتی یکی از تکنیک‌های مهم در ایجاد مزیت رقابتی است. بسیاری از شرکت‌ها از هوش رقابتی برای دستیابی به سهمی از بازار و به دست آوردن سهم رقبای ناشناخته استفاده می‌کنند. آن‌ ها از هوش رقابتی بیشتر برای مقاصد زیر بهره می‌برند:

شناخت محیط فعلی بازار

پیش بینی محیط آتی بازار

تحلیل عوامل اقتصادی، سیاسی و فناورانه مرتبط باکسب وکار خود

شناسایی نقاط ضعف و یافتن راه‌‌حل برای آن‌ ها

تغییر در راهبرد فعلی یا تعدیل آن(Shane,2006).

۲-۱-۲-۶- گستره‌ی هوشمندی رقابتی
بنیاد اولیه‌ی هوشمندی اطلاعات می‌باشد، اما هرنوع اطلاعاتی هوشمندی تلقی نمی‌گردد. محققان بسیاری بر ضرورت ایجاد تمایز بین اطلاعات و هوشمندی تاکید داشته و بیان می‌کنند که اطلاعات، دربرگیرنده‌ی اعداد، آمار و داده‌های جدا شده ولی واقعی درباره افراد، سازمان و رقبا است. در حالی که هوشمندی شامل اطلاعات فیلتر شده و تحلیل شده خواهد بود. برای دستیابی به مزیت رقابتی از دیدگاه هوشمندی رقابتی شناسایی و تعریف منابع هوشمندی رقابتی بسیار حائز اهمیت تلقی می‌شود. براساس یکی از پراستنادترین تقسیم بندی‌های انجام شده در این زمینه، هوشمندی رقابتی در سه دسته تقسیم بندی می‌شود(Roach & santi,2001).
هوشمندی بازار[۲۱] : این نوع هوشمندی، وظیفه تهیه و عرضه روندهای حال و آینده نیازها و ترجیحات مشتریان به بازارهای جدید و ایجاد فرصت‌های بخش بندی و تغییرات اساسی و اصلی در بازاریابی و توزیع رقبا را به عهده دارد.
هوشمندی مرتبط با رقبا[۲۲] : این نوع هوشمندی از طریق ملاحظه و بررسی مستمر و نظام مند تغییرات در ساختار رقبا، محصولات جایگزین جدید و واردشوندگان جدید به صنعت، وظیفه ارزیابی تکامل استراتژی رقابتی رقبا را بر عهده دارد.
هوشمندی فن‌آورانه[۲۳] : فایده فن‌آوری‌های جدید و فعلی و نیز پیش بینی فن‌آوری‌هایی که در آینده از بین می‌روند و فن آوری‌هایی که در آینده مسلط می‌شوند به عهده این نوع هوشمندی است.
برخی محققان معتقدند که هوشمندی رقابتی می‌تواند به بیشتر از سه دسته تقسیم بندی شود و به این منظور هوشمندی اجتماعی و راهبردی و هوشمندی ساختاری-سازمانی را نیز به این طبقه‌بندی اضافه کرده‌اند. هوشمندی اجتماعی و راهبردی شامل مقررات مالی و مالیاتی، مباحث سیاسی و اجتماعی و همچنین موضوعات منابع انسانی و اجتماعی می‌شود(آلن و هیگنز،۲۰۰۵). هوشمندی ساختاری-سازمانی، زیر ساخت‌های اطلاعاتی-ارتباطی انعطاف پذیر و کارآمد را ایجاد نموده و بستر پیاده سازی هوشمندی بازار، فن‌آورانه و راهبردی را در سازمان فراهم می‌سازد(چاوشی و جوادی پورفر،۱۳۹۱).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی