فصل چهارم : امر به معروف و نهی از منکر در ارتباط با تعلیم ، تربیت و تبلیغ

فصل اول : جایگاه و ضرورت امر به معروف و نهى از منکر از منظر قرآن و روایات

در این بخش پس ازذکر آیات وروایاتی درباره اهمیت وضرورت امر به معروف و نهى از منکر ،به بیان برخی از معروفها ومنکرهای موجود درقرآن وحدیث با کمک ابزارهای شناخت پرداخته می شود وسپس به رابطه امر به معروف و نهى از منکرباآزادی وحل تعارض آن می پردازیم ودرفصل پایانی رابطه تعلیم وتربیت و امر به معروف و نهى از منکر وتاثیر آنها برهمدیگرذکر می شود.
انسانها وحتی سایر موجودات نیز در طول تاریخ، فرزندان خود را به کارهایى واداشته و از کارهایى نهى کرده‏اند. مسأله امر و نهى ، تشویق و هشدار ریشه در درون هر موجودى دارد و مربوط به زمان و مکان و یا نژاد و منطقه خاصّى نمى شود و هر مسأله‏اى این گونه فراگیر باشد، نشان از فطرى بودن آن دارد.
هشدار و اخطار و فریاد در برابر خطرها و انحراف‏ها، مخصوص انسان نیست. در قرآن مى‏خوانیم: وقى مورچه‏اى دید حضرت سلیمان با لشگرش در حرکتند، فریاد زد و به سایر مورچگان گفت: به لانه‏هاى خود بروید تا مباداسلیمان وسپاهش بدون توجه شماراپایمال کنند.[۱۱]
و هنگامى که هدهد در پرواز خود از فضاى کشور سبا متوجه انحراف مردم شد و دریافت که مردم خورشید پرستند، نزد حضرت سلیمان آمد و از این انحراف شکایت کرد.[۱۲]
بنابراین، فریاد در برابر انحراف و دلسوزى براى دیگران، نه تنها مسأله‏اى فطرى براى انسان‏هاست، بلکه ریشه‏اى غریزى در حیوانات نیز دارد.
وازنظرزمانی نیز فریاد در برابر انحراف خاص زمان اسلام نیست بلکه در زمان جاهلیت هم ،گروهی از جوانان مشرک با هم پیمان بستند که اجازه ندهند به مسافران مکه تجاوز و ظلمی شود و از هر مظلومی حمایت کنند. در آن روزها که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آۀه و سلم) هنوز مبعوث نشده بود، در این حرکت مظلوم یابی و ظالم کوبی جوانان مکه شرکت کرد و بعد از نبوت فرمود: الان نیز اگر برای دفاع از مظلوم دعوتم کنند، شرکت می‏کنم.[۱۳]
پس امربه معروف ونهی ازمنکر ، رمز پایداری و برپایی دستورات الهی ، وشور ونشاط جامعه اسلامی است . با امربه معروف ونهی از منکر بی تفاوتی ازمیان مردم مسلمان برداشته می شود و همه افراد در برابر یکدیگر مسوول شناخته می شوند . همه دستورات الهی برای خوشبختی وسعادت انسانها آمده است واین سعادت زمانی رخ می نمایاند که بایدها و نباید های الهی عمل شود. با امر به معروف و نهی از منکر به یکدیگر یاد آوری می کنیم که راه سعادت وخوشبختی خود رافراموش نکنیم بی راهه و راه کج را انتخاب نکنیم . امربه معروف و نهی از منکر به همه ارزش ها جان می بخشد و روح وروان فرد وجامعه را به بهداشت وسلامتی فرا می خواند امر به معروف و نهی از منکر همواره خواهان وجود وحضور زیبایی ها وخوبی ها است ومانع رشد وخودنمایی زشتی ها می گردد. در قرآن کریم می خوانیم :
«وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ[۱۴] »« باید گروهی از شما باشند که (دیگران را )به خیر دعوت کنند و به معروف امرکرده و ازمنکر نهی نمایند وآنان هستند که رستگارانند.»
پیام رسای این آیه آن است که آنان که امر به معروف ونهی از منکر می کنند به رستگاری می رسند ،خوشبختی وسعادت را در آغوش می گیرند زیرا در راه فلاح و رستگاری جامعه خود حرکت می کنند خود را در برابر دین وارزش های آن جامعه و رشد آن مسوول می دانند.
در جای دیگری از قرآن چنین آمده است. «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ… [۱۵] »«شما مسلمانان بهترین امتی هستید که برای هدایت مردم آمده اید ، امربه معروف و نهی از منکر می کنید …»
آری بهترین امت ، بهترین کاری را که انجام می دهند امربه معروف ونهی از منکر است زیرا اگر کاری مهم تر و بهتر از آن وجود داشت در آیه ذکر می شد.درباره اهمیت این کار واین آیه بود که مردی از پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) پرسید :« یا رسول الله مَن خیرُ الناس؟» ای رسول خدا بهترین مردم کیست؟ حضرت در پاسخ فرمود : «امرهم بالمعروف و انهاهم عن المنکر واتقاهم لله..[۱۶].» آن که بیشترمردم را به معروف و ادار کند و ازمنکر باز دارد و تقوای بیشتری داشته باشد بهترین مردم است.
بر خلاف گمان انسان که خیال مى‏کند هر روز به عمرش افزوده مى‏شود، هر روز که مى‏گذرد از سرمایه او کاسته مى‏شود؛ پدر بزرگ‏ها در حقیقت «پدر کوچک» هستند و نوزادها که عمرى در پیش دارند، بیشترین سرمایه‏ها را دارا مى‏باشند. به زمان سوگند که انسان هر لحظه در حال ضرردیدن وخسران است (وَالْعَصْرِ اِنَّ اْلاِنْسانَ لَفى‏ خُسْرٍ) پس در برابر به هدر رفتن عمر باید چیزى بهتر از عمر به دست آوریم. مال و مقام و مدال بهتر از عمر نیست. آنچه بهتر از عمر ماست، ایمان و عمل صالح است «اِلاّ الْذینَ امَنوا و عَمِلوا الْصالِحاتِ». ایمان و کار نیک اگر توسعه پیدا نکند، ارزشى نخواهد داشت. بنابراین، باید دیگران را نیز به ایمان و عمل صالح سفارش و دعوت کنیم «وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ»؛ البته پیمودن این راه، مشکلاتى در بر خواهد داشت؛ یعنى اگر بخواهیم مردم را به خیر و معروف دعوت کنیم و از مفاسد و انحرافاتى که دارند، باز داریم، احتمال دارد که برخوردهاى ناگوارى پیش آید؛ ولى به هر حال باید با پشتکار این راه را بپیماییم «وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ».
کوتاه سخن اینکه جهان هستى براى ما آفریده شده است و هر روز که از عمرمان کاسته مى‏شود، اگر چیزى ذخیره نکنیم، در این بازار هستى باخته ایم. بهترین ذخیره‏ها ایمان و عمل صالح و سفارش کردن دیگران به حق و صبر است. سفارش به حق، همان امر بمعروف است ؛ یعنى باید هر روز معروف‏ها را گسترش دهیم و از منکرها جلوگیرى کنیم.
الف : جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از منظر قرآن

حال که به فطری ودرونی بودن این واجب دینی پی بردیم به ذکر آیاتی ازقرآن کریم که سند محکمی برای تایید وضرورت اجرای این امر مهم است بسنده می کنیم.
۱- ازنشانه های ایمان:
کسانیکه امر به معروف و نهی از منکرمی کنندموردرحمت الهی قرارمی گیرند که خدا دراین باره می فرماید: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَیُطِیعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ »[۱۷]«مردان و زنان با ایمان، ولیّ (و یار) همدیگرند، یکدیگر را امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و نماز را بر پا می‌دارند و زکات را می‌پردازند، و خدا و رسولش را اطاعت می‌نمایند، خداوند بزودی آنها را مورد رحمت خویش قرار می‌دهد، خداوند توانا و حکیم است».
۲- فراموش نکردن خداوند:
امر به معروف و نهی از منکر موجب به یاد داشتن پرودگار در تمام صحنه های زندگی می شود.که خدا درقرآن می فرماید: «الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ یَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنافِقینَ هُمُ الْفاسِقُونَ ؛»« مردان و زنان منافق همه از یک قماشند، امر به منکر، و نهی از معروف می کنند، و دستهایشان را از انفاق و بخشش می بندند، خدا را فراموش کردند، خدا نیز آنها را فراموش فرمود، جرا که منافقان فاسقند».[۱۸]
۳- نجات یافتگان:
هرکس امر به معروف و نهی از منکرکندازعذاب آخرت نجات می یابد. که خدا دراین باره می فرماید: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ أَنْجَیْنَا الَّذینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئیسٍ بِما کانُوا یَفْسُقُون‏» «وقتی آنچه راکه متذکر شده بودند فراموش کردند، ما نهی کنندگان از بدیها را نجات دادیم و ظالمان و فاسقان را به عذاب گرفتار کردیم.»[۱۹]
۴- سرانجام امور:
امر به معروف و نهی از منکرسرانجام کارهارابه خداکه انسان را دوست داردواگذارمی کند چنان چه خدا دراین باره می فرماید:«الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ و َنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُورِ»[۲۰]«آن کسانیکه هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپار می دارند و زکات می دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می کنند، و پایان همه ی کارها از آنِ خدا است.»
۶و ۵- صالحان:
آمرین به معروف از جمله صالحین می باشند چنان که خداوند در سوره ی آل عمران آیه ۱۱۳ و ۱۱۴ می فرماید:«لَیْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ أُمَّهٌ قَائِمَهٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَأُولَئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ »«آنها (اهل کتاب) همه یکسان نیستند، از اهل کتاب، جمعیتی وجود دارند که قیام (به حق و ایمان) می‌کنند و پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را می‌خوانند، در حالی که سجده می‌نمایند، ‌به خدا و روز دیگر (قیامت)ایمان می‌آورند، امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و در انجام کارهای نیک بر یکدیگر سبقت می‌گیرند و آنها از صالحانند».
۷- خریداری بهشت:
در سوره ی توبه آیه ۱۱۱ و ۱۱۲ مؤمنانی که خداوند جانها و مالهایشان را در عوض بهشت خریداری کرده عبارتند از: «التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ»[۲۱]« توبه کنندگان (التائبون)؛ عبادت کنندگان (العابدون ؛سپاسگویان (الحامدون) ؛ سیاحت گران (السائحون) ؛رکوع کنندگان (الراکعون) ؛سجده کنندگان (الساجدون) ؛آمران به معروف (الآمرون بالمعروف) ؛ نهی کنندگان از منکر (الناهون عن المنکر) ؛حافظان از حدود الهی (الحافظون لحدود الله).»
۸- حفظ خانواده ازعذاب:
هرکس خانواده خود را امر به معروف و نهی از منکرکندخودو خانواده اش راازعذاب آخرت نجات می دهد. که خدا دراین باره می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ عَلَیْهَا مَلَائِکَهٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ » « ای کسانی که ایمان آورده اید خود و خانواده ی خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگها است نگهدارید، آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده اند که خشن و سخت گیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی کنند و آنچه را فرمان داده شده اند اجرا می نمایند.»[۲۲]
۹- فعل خداست :
هرکس امر به معروف و نهی از منکرکند خود رامتصوف به صفات الهی نموده است.وفعل خدا را انجام داده است که خدا دراین باره می فرماید: «إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاء ذِی الْقُرْبَى وَیَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ»«خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد؛ و از فحشاء و منکر و ستم، نهی می کند، خداوند به شما اندرز می دهد، شاید متذکّر شوید»[۲۳].
۱۰- فعل پیامبراست:
آمرین به معروف ناهیان ازمنکر از جمله کسانی می باشندکه ازسیرت ومنش پیامبراطاعت نموده اند که قرآن می فرماید: «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَـئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»«آنها که از فرستاده ی خدا، پیامبر «امی» پیروی می کنند، پیامبری را که صفاتش را در تورات و انجیل که نزدشان است، می یابند، آنها را به معروف فرمان می دهد، و از منکر باز می دارد، اشیاء پاکیزه را برای آنها حلال می شمرد، و ناپاکیها را تحریم می کند، و بارهای سنگین، و زنجیرهائی را که بر آنها بوده از دوش و گردنشان بر می دارد پس کسانی که به او ایمان آوردند و حمایت و یاریش کردند، و از نوری که با او نازل شده پیروی نمودند آنان رستگارند.»[۲۴]
۱۱- بهترین امت:
کسانی که به این واجب دینی عمل می کنندبهترین مردم هستند و مؤیدآن آیه قرآن هست که می فرماید: «کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ»[۲۵] « شما اهل بیت محمّد و پیروانتان بهترین مردم بوده‏اید که از عالم غیب بیرون آمده برگزیده شده اید تا امر بمعروف و نهى از منکر کرده و بخدا ایمان آورید، و اگر اهل کتاب ایمان آورده پیروى شما نمایند براى آنها از کفر بهتر است، بعضى از ایشان ایمان آوردند و بیشترشان فاسق مانده از راه حقّ بیرون رفته ایمان نیاورند.»
۱۲- عدم خسران:
انسان همیشه درحال ضرروزیان است مگرکسانیکه آمر به معروف وناهی از منکرهستندوبه حق وصبرسفارش می کنند که قرآن دراین باره می فرماید: «إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ»[۲۶]
۱۳- امور مهم:
یکی از کارهای که دائما مورد توصیه بزرگان بوده وهست برپا داشتن امر به معروف ونهی از منکرکه قرآن نیزدر سوره ی لقمان آیه ۱۷ می فرماید: «یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاهَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الأمُورِ .» «لقمان در وصیت خود به پسرش می‌گوید:) پسرم! نماز را برپا دار، و امر به معروف ونهی از منکر کن، و در برابر مصائبی که به تو می‌رسد، استقامت کن که این از کار‌های مهم و اساسی است».
۱۴- توصیه به پیامبر:
به خاطراهمیت امر به معروف ونهی از منکر دائماپیامبر به این کارسفارش می نمودندکه در سوره ی اعراف آیه ۱۹۹ می‌خوانیم :«خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ » «ای پیامبر! عفو و مدارا را پیشه خود ساز، و به نیکی‌ها دعوت‌نما، و از جاهلان روی بگردان»
۱۵- از صفات پیامبراست:
ازویژگی های پیامبران این بوده که همیشه عامل به امر به معروف ونهی از منکربوده اندو در سوره ی اعراف آیه ۱۵۷ می‌خوانیم: «…یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ »«مردم را به نیکی‌ها، دستور می‌دهد، و از منکر باز می‌دارد».
۱۶- امتحان الهی:
یکی ازصفات الهی صفت امهال وامتحان است که با واجب کردن امر ونهی مارامورد امتحان قرار می دهدکه درآیه ی ۱۶۳ تا ۱۶۶ سوره ی اعراف می‌خوانیم:« وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَهِ الَّتِی کَانَتْ حَاضِرَهَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَیَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتِیهِمْ کَذَلِکَ نَبْلُوهُمْ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ وَإِذْ قَالَتْ أُمَّهٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللَّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِیدًا قَالُوا مَعْذِرَهً إِلَى رَبِّکُمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُکِّرُوا بِهِ أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِیسٍ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ مَا نُهُوا عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَهً خَاسِئِینَ »
«(ای پیامبر )از آنها (یهود) درباره ی(سرگذشت) شهری که در کنار دریا بود بپرس، و به خاطر بیاور هنگامی که در روز شنبه آنها (جمعی از بنی ‌اسرائیل در برابر قانون خدا) تجاوز می‌کردند، همان هنگام که ماهیانشان روز شنبه (که روز تعطیل و استراحتشان بود) آشکار می‌شدند، امّا در غیر روز شنبه به سراغ آنها می‌آمدند، اینگونه آنها را به چیزی آزمایش کردیم که در برابر آن نافرمانی می‌نمودند.»
۱۷- لعن خدا:
کسانی که تارک امربه معروف ونهی از منکر هستند مورد لعن ونفرین خدا قرار می گیرندکه نمونه آن دراین آیه ذکر شده است:«لُعِنَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ بَنی‏ إِسْرائیلَ عَلى‏ لِسانِ داوُدَ وَ عیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ کانُوا لا یَتَناهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ »[۲۷]«کافران بنى اسرائیل به زبان داود و عیسى بن مریم لعنت شدند؛ زیرا نافرمانى خداوند فرمودند و از حکم حق سرکشى کردند. آنها هیچ گاه از کار زشت یکدیگر را نهى نمى کردند.»[۲۸]
۱۸- وظیفه آگاهان:
عهدی که خدا ازآگاهان گرفته این است که درمقابل منکرات سکوت نکنند واحساس مسئولیت نمایند که درقرآن آمده است:«لَوْ لا یَنْهاهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ أَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما کانُوا یَصْنَعُون‏[۲۹]»«چرا علما و روحانیون آنان را از گفتار زشت و خوردن حرام باز نمى دارند همانا کارى بسیار زشت مى کنند!»
۱۹- هلاکت یافتگان:
تارکان امربه معروف ونهی از منکر کسانی هستند که خداوند آنها رابه عذاب اخروی گرفتار می نمایدکه این آیه آنرا تأییدمی کند « فَلَوْ لا کانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِکُمْ أُولُوا بَقِیَّهٍ یَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسادِ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ قَلیلاً مِمَّنْ أَنْجَیْنا مِنْهُمْ وَ اتَّبَعَ الَّذینَ ظَلَمُوا ما أُتْرِفُوا فیهِ وَ کانُوا مُجْرِمینَ »[۳۰]«چرا در امت هاى گذشته مردمى خردمند وجود نداشتند که مردم را از فساد و اعمال زشت نهى کنند مگر آن عده کم مومنانشان که نجاتشان دادیم و ستمکاران به دنبال ناز و نعمتى که در آن بودند رفتند و آنان بزه کار بودند بدین جهت همه هلاک شدند.»
اکنون ازآیات بالا به این نتیجه می رسیم که ضرورت واهمیت این تکلیف الهی تاچه اندازه است لذاعلاوه برواجب بودن ،امتحان ورحمت الهی نیز می باشدوچون فعل خداوپیامبراست ودائماخدا پیامبر رابه این کار سفارش نموده طوریکه جزءصفات پیامبر شده بدین خاطر اطاعت ازآنهاواجب وبا این کار باعث نجات خود وخانوادهمان می شویم درچنین موقعی هست که لقب بهترین امت ،صالحان ونجات یافتگان می گیریم. وکوتاهی وسهل انگاری درانجام آن نه تنها قابل گذشت نیست بلکه عواقب وعذاب الهی نیز درپی دارد.لذا به عنوان مؤمن مطیع باید باعلاقه وآگاهانه ،تکلیف راانجام دهیم تا علاوه برپاداش الهی در آخرت به جامعه ای سالم دردنیا برسیم. و امر به معروف و نهی از منکر ، در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته و به عنوان دو واجب در میان فروع دین مطرح بوده و وظیفه ای است که مسلمانان و مؤمنان درباره یکدیگر در محدوده جامعه اسلامی و برای تضمین سلامت جامعه از زشتی ها ایفا می کنند .
ودر قرآن مجید، علاوه بر آیات فوق ،آیات فراوان دیگری ،تحت عناوین مختلف، وجود دارد که به گونه ای دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر و حرمت ترک آنها دارد که لازم است تحت عناوین آینده مورد بررسی قرار گیرد.
ب : جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از منظر حدیث
در مکتب مقدس اسلام ارزش و اهمیتی که به امر به معروف و نهی از منکر داده شده است و انسان را مسئول یکدیگر و نیز مسئول دین خویش دانسته است، در دیگر ادیان و مکاتب، یا وجود ندارد و یا چنان اهمیتی برایش قائل نشده اند. که علاوه بر آیات قرآن ،روایات زیادی نیزدرباره اهمیت وثمرات امربه معروف ونهی از منکردرمنابع مختلف شیعی وسنی ذکرشده که برخى درذیل آورده می شود برخى دیگر در فصلهای بعد یاد آوری می کنیم:
۱٫ در خیر و نیکی دائمی:
پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم):« لَا تَزَالُ‏ أُمَّتِی‏ بِخَیْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى فَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوا ذَلِکَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَکَاتُ وَ سُلِّطَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ.»« امتّم همواره در خیر و نیکی خواهند بود مادامی که امر به معروف و نهی از منکر و تعاون بر نیکی کنند، ولی اگر چنین نکنند، برکات، از آنها گرفته، بعضی از آنها بر بعضی دیگر مسلّط می شوند در حالی که نه در زمین و نه در آسمان، یار و یاوری ندارند»[۳۱].
۲٫ جانشین خدا ورسول:
«عَنْ رَسُولِ‏اللَّه (ص): مَنْ اَمَرَ بَالْمَعْرُوفِ وَ نَهى عَنْ المُنْکَرِ فَهُو خَلیفَهُ اللَّهِ فى أَرْضِهِ و خَلیفَهُ رَسُولِ اللَّهِ[۳۲].»«رسول خدا (ص) فرمودند: کسى که امر به معروف و نهى از منکر کند جانشین خدا و پیامبر در روى زمین است.»
۳٫ جهاد:
قالَ رَسولُ اللَّهِ (ص) :« وَ الْجِهَادُ مِنْهَا عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَالنَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَالصِّدْقِ فِی‏الْمَوَاطِنِ، وَشَنْآنِ الْفَاسِقِینَ.»[۳۳]«جهاد بر چهار قسم است: امر به معروف ،نهى از منکر ،راستى در هنگامه شکیبائى ،دورى از گناهکار. »
۴٫عامل غبطه:
عَنْ رَسُولِ‏اللَّه (صلّی الله علیه و آله و سلّم):« أَلا اُخْبِرُکُمْ عَنْ اَقْوامٍ لَیْسُوا بِأَنْبِیاء وَ لا شُهدَاء تَغْبِطُهُمْ النّاسُ یَوْمَ الْقِیامَهِ …یَأْمُرُونَهُمْ بِما یُحِّبُ‏اللَّهُ وَ یَنْهَوْنَهُمْ عَمَّا یَکْرَهُ اللَّهُ »«گروهى هستند که نه پیامبرند و نه شهید ولى مردم به مقامى که خداوند به خاطر امر به معروف و نهى از منکر به آنان عطا فرموده غبطه مى‏خورند. »[۳۴]
۵٫ منزلت انسانها:

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.