از آنجا که داستان می‏تواند با توصیف، تک‌گویی، گفت‌وگو و یا حادثه شروع شود، در داستانهای مورد نظر حدیقه، داستان “مرگ اسکندر” با گفتگو، شروع شده‌است و شروع پنج داستان با توصیف است که به عنوان نمونه می‏توان از داستانهای “گفتگوی عیسی با ابلیس” و “مرگ اسکندر” یاد‌کرد. هیچ‌یک از داستان‏ها با حادثه شروع نشده‌است. از داستان‏های مورد نظر مصیبت‌نامه “داستان مرگ اسکندر” با گفتگو شروع شده‌است و شروع پنج داستان با توصیف است که به عنوان نمونه می‏توان از داستان “مرگ عاشق “و” عاشق شدن صوفی به دختر” یاد‌کرد شروع هیچ‌یک از داستانها با حادثه نبوده‌است.
مطابق با شیوه‏های شخصیت‌پردازی در هیچ یک از داستان‏های مورد مقایسه حدیقه و مصیبت نامه، شخصیت‏ها به‌صورت صریح و با توضیح معرفی نشده‏اند. در سه داستان ” مرگ عاشق”، “مرگ اسکندر” و “گفتگوی عیسی با ابلیس” هر دو اثر معرفی شخصیت‏ها از طریق عمل است و در سه داستان “وبای گاو، “شناختن قدر دین”، “عاشق شدن مرد جوان (صوفی)به زن “در هر دو اثر، معرفی شخصیتها،”هم از طریق عمل و هم از طریق ارائه درون شخصیت‏ها بی‏تفسیر و تعبیر”است.
زمان داستانها در هر شش داستان مورد مقایسه مثنوی و حدیقه زمان گذشته است. سه داستان از داستان‏های مورد مقایسه حدیقه، دارای مکان موثر در فضا هستند، در حالیکه در داستان‏های مصیبت نامه مکان دو داستان، در ساخت فضا مؤثر هستند که به نمونه‏هایی از آن اشاره شد.
زاویه دید در هر شش داستان مورد مقایسه حدیقه و مصیبت‌نامه ثابت است. و گفتگو‏ها در تمامی داستان‏های مورد مقایسه در هر دو اثر، به صورت نقل‌قول مستقیم است.

۲-۴٫ مقایسه عناصر پیرنگ در مثنوی وحدیقه

از میان شش داستان مورد مقایسه مثنوی با حدیقه چهار داستان با توصیف شروع شده است که به عنوان نمونه می‏توان به داستان جبرئیل و خلیل اشاره نمود ، داستان احول با گفتگو و داستان “آینه و هندو “با حادثه شروع شده است. در حالیکه از داستانهای حدیقه پنج داستان با توصیف شروع شده است نظیر داستان مرغ و دام و داستان احول با گفتگو شروع شده است، شروع هیچیک از داستانها با حادثه نیست.
تمامی داستانهای مورد مقایسه مثنوی و حدیقه عنصر ناپایداری دارند. درطرح هر شش داستان مثنوی عنصر گسترش به‌چشم‌می‏خورد اما تفاوتهایی در نوع گسترش هر داستان دیده‌می‏شود که به تفکیک ذکر می‏گردد.
داستان “آینه و هندو” با تک‌گویی حادثه وکشمکش، داستان “جبرئیل و خلیل”با کشمکش وگفت‌‌وگوی کوتاه، داستان “فیل”با توصیف، گفتگو وگره‌فرعی، داستان”مرغ و دام”با گفتگو و توصیف، “داستان احول”با کشمکش، گفتگو و توصیف، داستان” گل‌خوار” با تک‌گویی، کشمکش، توصیف و گفتگو گسترش پیدا کرده‌است.
در طرح تمامی داستانهای حدیقه مثل مثنوی عنصر گسترش وجود دارد، اما در نوع گسترش هر داستان با داستان دیگر تفاوتهایی وجود دارد که به تفکیک ذکر می‏گردد. داستان “آینه و هندو” با توصیف، کشمکش و حادثه، داستان”جبرئیل و خلیل” با گفتگو، کشمکش، توصیف، “داستان فیل” با توصیف، گفتگو و گره‌ فرعی،”داستان احول”با گفتگو و کشمکش، داستان”گل‌خوار”با توصیف، کشمکش و تک‌گویی، داستان “مرغ و دام”با گفتگو و کشمکش گسترش پیدا کرده‌است.
از میان داستانهای مثنوی تعلیق سه داستان از نوع شک وانتظار است، که به عنوان نمونه می‏توان به داستان احول اشاره نمود، دو داستان با غافلگیری به تعلیق در آمده‌است نظیر داستان جبرئیل و خلیل. داستان گل‌خوار” هم با غافلگیری و هم با شک و انتظار “به تعلیق در آمده‌است و هیچ داستانی با معما تعلیق نپذیرفته‌است.
در پنج داستان مثنوی نقطه اوج دیده می‏شود و تنها داستان آینه وهندو نقطه‏ی اوج ندارد. همچنین در داستانهای حدیقه پنج داستان نقطه‌ی اوج دارد و داستان آیینه و زنگی نقطه‌ی اوج ندارد.
عنصر گره‌گشایی در تمامی داستانهای مورد مقایسه مثنوی و حدیقه به چشم‌می‏خورد. تمامی شش داستان در هر دو اثر مورد نظر با تفسیر و نتیجه‌گیری پایان‌بندی شده است و دیگر موارد پایان بندی، که شامل پایان‌بندی ناتمام و باز، غیر منتظره، مبهم و نامتعارف، در نقطه اوج، با ضرب‌المثل وپایان‌بندی با تصریح راوی به پایان داستان “می‌شود در این داستانها موجود نیست.

۲- ۵ . مقایسه عناصر پیرنگ در مثنوی و مصیبت نامه

از میان طرح سیزده داستان مورد مقایسه مثنوی با مصیبت نامه آغازسه داستان با گفتگو است، نظیر داستان عاشق و معشوق. آغازده داستان با توصیف است نظیر ایاز وگوهر و آغاز هیچ داستانی با حادثه نیست. در حالیکه در مصیبت نامه شروع ده داستان با توصیف است نظیر داستان”رابعه و صوفی”، شروع دو داستان با حادثه است نظیر داستان”فوت عبادت حج”وشروع داستان دیوانه و افلاطون با گفتگو است.
در تمامی سیزده داستان مثنوی و مصیبت‌نامه عنصر ناپایداری به چشم‌می‏خورد. عنصر گسترش در هر شش داستان مثنوی دیده‌می‏شود، اما تفاوتهایی در شیوه‏های گسترش هر داستان به چشم می‏خورد که به تفکیک ذکر می‏گردد.
داستان “ایاز و گوهر”با توصیف، گفتگو، بیان اندیشه و اعتقادات، کشمکش، ایجاد بحران و حوادث فرعی، داستان”فوت نماز”با کشمکش و گفتگوی کوتاه، داستان”اعرابی و پادشاه” با گفتگوهای طولانی، توصیف، حوادث، و گره‏های فرعی، تک‌گویی، داستانهای فرعی، تفسیر و بیان اندیشه، داستان “پادشاه و کنیزک”با گره‏ها و بحرانهای فرعی، کشمکش و گفتگو، داستان “فضول و صوفی” با کشمکش، توصیف و بیان اندیشه، داستان” عاشق و معشوق” با کنش، کشمکش، حادثه فرعی وگفتگوی اشخاص، داستان “خلیفه و لیلی” با کشمکش، داستان “ایاز و حجره” با داستانهای فرعی، بیان اندیشه، حوادث فرعی و تفسیر، داستان “طوطی و بقال” با توصیف، کشمکش، گفتگو وکنش، داستان”پیر جنگی” با داستانهای فرعی، تفسیر، حوادث فرعی و تک‌گویی، داستان “خربزه تلخ”با بیان اندیشه، تداعی آزاد و تمثیل، داستان”جالینوس و دیوانه” با کشمکش، ایجاد گفتگو وتمثیل فرعی، داستان “طفل هندو” با حوادث فرعی و کشمکش گسترش پیدا کرده‌است.
در تمامی داستانهای مصیبت‌نامه مانند مثنوی عنصر گسترش وجود دارد هر چند در شیوه‏های گسترش طرح هر داستان با داستان دیگر تفاوتهایی به‌چشم‌می‏خورد که به تفکیک ذکر می‏گردد. داستان “طفل هندو”با توصیف، کشمکش، حادثه و گره‌ فرعی، داستان “افلاطون و دیوانه با کشمکش و حادثه فرعی،”داستان خیارتلخ”با کشمکش وحادثه فرعی، داستان”پیر چنگی”با تک‌گویی و داستان فرعی، “داستان طوطی‌و‌بقال” با حادثه فرعی و کشمکش، داستان “ایاز و حجره” با کشمکش، حادثه، گره فرعی و‌ گفتگو، داستان “هارون و لیلی”با کشمکش، حادثه و گره فرعی، “داستان عاشق و معشوق” با کشمکش، بیان اندیشه و تک‌گویی، داستان”رابعه و گلستان” با توصیف، کشمکش و گفتگوی محدود، داستان “شاگرد استاد و کنیزک” با کشمکش، بحران، گره‏های فرعی و توصیف، “داستان اعرابی و خلیفه” با توصیف، تک گویی، گره‏ها، حوادث فرعی و گفتگوی شخصیتها، داستان “فوت عبادت “با گفتگوی محدود، توصیف و کشمکش، “داستان ایاز و گوهر” با گفتگو، بحران و کشمکش گسترش پیدا کرده‏اند.
از میان داستانهای مورد مقایسه مثنوی تعلیق چهار داستان با غافلگیری است که به عنوان نمونه می‏توان از داستان “طوطی و بقال”یاد‌کرد. حدس آینده و ادامه چهار داستان با شک و انتظار به تعلیق درآمده‌است نظیر داستان”خربزه تلخ”، تعلیق پنج داستان، “هم بصورت غافلگیری و هم شک و انتظار”است نظیر داستان”ایاز و گوهر”، داستان “لیلی و خلیفه” تعلیق ندارد و تعلیق هیچ‌یک از داستانها به‌صورت معما نیست. تعلیق در داستانهای مورد مقایسه مصیبت‌نامه به‌صورت زیر است. تعلیق دو داستان به‌صورت غافلگیری است نظیر “داستان پیرچنگی”، حدس آینده‏ی هشت داستان با شک و انتظار به تعلیق درآمده است نظیر داستان”عاشق و معشوق”. تعلیق سه داستان “هم غافلگیری دارد هم شک و انتظار”، نظیر داستان “ایاز و حجره”. در هیچ کدام از داستانها تعلیق از نوع معما دیده نمی‏شود. تمامی سیزده داستان مورد مقایسه در مثنوی و مصیبت‌نامه نقطه‌ی‌اوج و گره‌گشایی دارد. عنصر پایان در داستانهای مثنوی به شکل‏های زیر آمده‌است، داستان ایاز و گوهر با پایان‌بندی ناتمام و باز است. پایان در داستان”ایاز و حجره”بصورت مبهم و نامتعارف است، پایان‌بندی در هشت داستان از نوع”تفسیرو نتیجه گیری”است که به عنوان نمونه می‏توان از داستان” صوفی و فضول” و داستان “اعرابی و خلیفه” یاد کرد. پایان‌بندی داستان “جالینوس و دیوانه” با ضرب‌المثل است. پایان‌بندی داستان “خیار تلخ” هم با ضرب‌المثل و هم با تفسیر ونتیجه‌گیری”است. در هیچ‌یک از داستانها پایان بندی از نوع غیرمنتظره و در نقطه ‌ی‌اوج یافت نشد. عنصر پایان در داستانهای مورد مقایسه‏ی حدیقه به شرح زیر است، پایان داستان “عاشق و معشوق” ناتمام و باز است و پایان دوازده داستان دیگر با” تفسیر و نتیجه‌گیری”پایان بندی شده است. در هیچ‌یک از داستانها پایان‌بندی از نوع غیر‌منتظره، مبهم ونامتعارف، در نقطه‌ی‌اوج و با ضرب‌المثل به چشم‌نمی‏خورد.

۲-۶٫ مقایسه عناصرپیرنگ در حدیقه و مصیبت نامه

از میان شش داستان مورد مقایسه درحدیقه، داستان”مرگ اسکندر” با گفتگو شروع شده‌است. شروع پنج داستان با توصیف است که به عنوان مثال می‏توان از داستان گفتگوی “عیسی با ابلیس”یاد کرد. شروع هیچ‌یک از داستان‏ها با حادثه نیست.
از میان داستان‏های مورد نظر مصیبت‌نامه”داستان مرگ اسکندر” با گفتگو شروع شده‌است. شروع پنج داستان با توصیف است که به عنوان نمونه می‏توان به داستان مرگ عاشق اشاره کرد و شروع هیچ‌یک از داستانها با حادثه نیست.
تمامی داستانهای مورد مقایسه حدیقه و مصیبت‌نامه عنصر ناپایداری دارند نظیرداستان” گفتگوی عیسی با ابلیس” درحدیقه و “داستان وبای گاو” در مصیبت‌نامه. در طرح تمامی داستان‏های حدیقه مثل مثنوی عنصر گسترش به چشم‌می‏خورد. اما در نوع گسترش هر داستان با داستان دیگر تفاوت‏هایی دیده می‏شود که به تفکیک ذکر می‏گردد. چهار داستان” گفتگوی عیسی با ابلیس”، “مرگ اسکندر”، “مرگ عاشق” و” شناختن قدردین” با گفتگو، کشمکش و توصیف گسترش پیدا کرده‏اند.
داستان وبای گاو با کشمکش، توصیف و تک‌گویی و داستان عاشق شدن مرد(صوفی)به زن با کشمکش، توصیف، گفتگو، کشمکش، حادثه وگره فرعی گسترش‌یافته‏اند.
در تمامی داستانهای مصیبت‌نامه مثل داستانهای حدیقه طرح، گسترش پیدا‌کرده‌است، اما در شیوه‏های گسترش هر داستان با داستان‏های دیگر، تفاوتهایی به‌چشم‌می‏خورد که به تفکیک ذکر می‏گردد. گسترش طرح درچهار داستان” گفتگوی عیسی با ابلیس، “مرگ اسکندر”، “مرگ عاشق “و “شناختن قدر دین”، با گفتگو، کشمکش و توصیف است. داستان وبای گاو با کشمکش، توصیف، تک‌گویی و داستان” عاشق شدن صوفی بر دختر” با کشمکش، توصیف، گفتگو و گره فرعی گسترش یافته است.
عنصر دیگری که در این داستانها مورد بررسی قرارگرفته، عنصر تعلیق است. تعلیق پنج داستان از داستانهای مورد نظر حدیقه با غافلگیری است، که به عنوان نمونه می‏توان از داستانهای “وبای گاو” و داستان”مرگ عاشق” نام برد. داستان”عاشق شدن مرد به زن”با شک و انتظار به تعلیق درآمده است و تعلیق هیچ‌کدام از داستان‏های مورد نظر حدیقه، با معما نیست.
تعلیق چهار داستان از داستان‏های مصیبت‌نامه با غافلگیری است، نظیر داستان “گفتگوی عیسی با ابلیس”. دو داستان”شناختن قدر دین”و “داستان عاشق شدن صوفی بر دختر”با شک و انتظار تعلیق یافته‌است و درهیچ‌یک از داستان‏های مورد نظر مصیبت‌نامه، تعلیق از نوع معما دیده نشد. تمامی شش داستان مورد قیاس حدیقه و مصیبت‌نامه دو عنصر نقطه اوج و گره‌گشایی دارند. آخرین عنصری که در این داستانها مورد بررسی قرار گرفته‌است، عنصر پایان است. در پنج داستان مورد مقایسه حدیقه، پایان‌بندی داستانها با “تفسیر و نتیجه‌گیری” است نظیر” داستان شناختن قدر دین “و” داستان وبای گاو “.
پایان‌بندی داستان عاشق شدن مرد بر زن هم از نوع” ناتمام و باز” و هم”با تفسیر و نتیجه گیری” است. پایان تمامی شش داستان مورد نظر مصیبت‌نامه با تفسیر و نتیجه‌گیری است.

فصل ۳ : تحلیل و نتیجه گیری

۳-۱٫ نتایج مقایسه‏ی آماری عناصر داستان در حدیقه و مثنوی

از مقایسه‏ی آمار عناصر داستان در جدول پیوست، نتایج ذیل به دست آمد:
موضوع و درون مایه این داستانها دارای تفاوت‏ها و شباهت‏هایی است. درون مایه و مضمون صد درصد داستانها یکسان است و موضوع بیشتر داستانها متفاوت است، داستانهای مثنوی علاوه بر پیام اصلی، دارای پیام‏های فرعی متعددی هستند.
تعداد شخصیت‏های اصلی، فرعی، پویا، ایستا، ساده، نوعی و تمثیلی هر دو اثر یکسان هستند. لحن عمومی هشتاد درصد داستانهای مثنوی جدی است و بیست درصد طنزآمیز است اما در حدیقه لحن پنجاه‌درصد داستانها، جدی و پنجاه‌درصد، طنزآمیز هستند. در داستانهای مثنوی لحن شخصیت‏ها نسبت به حدیقه از تنوع بیشتری برخوردار‌است هر چند تنوع لحن در داستانهای حدیقه هم به چشم می‏خورد. در داستانهای هر دو اثر لحن شخصیت‏ها متنا‌سب با پایگاه اجتماعی و سطح درک و فهم شان است. هر چند میزان تناسب لحن شخصیت‏ها با پایگاه اجتماعی آنها در حدیقه کمتر است علاوه برآن مولوی در انتخاب لحن برای شخصیت‏های گوناگون استادانه‌تر عمل کرده‌است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
پنجاه درصد ازداستان‏های حدیقه و مثنوی فاقد هر نوع تک‌گویی هستند. تک‌گویی در پنجاه درصد داستانهای باقیمانده‌ی مثنوی، از نوع درونی، حدیث نفس و نمایشی و در پنجاه درصد باقی مانده داستانهای حدیقه از نوع درونی است. در “صد‌درصد” داستانهای حدیقه عنصر گفتگو به چشم‌می‏خورد اما در حدیقه “نود درصد”داستانها دارای عنصر گفتگو هستند. درحدیقه گفتگوها کوتاه، دوسویه و دوطرفه است، بسامد بالایی ندارد و به ذکر جزئیات کمتر پرداخته‌می‌شود در حالیکه بر خلاف حدیقه، گفتگوها‌ی مثنوی اغلب چند سویه، مفصل‌تر و ذکر جزئیات نیز بیشتر است.
از عوامل سازنده فضا، محل جغرافیایی هفتاد درصد داستانها مشخص است و سی‌درصد باقی مانده بدون محل جغرافیایی هستند. محل جغرافیایی شصت درصد از داستانهای حدیقه مشخص و پانزده درصد مبهم است و بقیه داستانها بدون محل جغرافیایی هستند. زمان یا دوره وقوع حادثه در پانزده درصد داستانهای مثنوی و حدیقه مشخص است و بقیه داستانها فاقد زمان هستند.
کاروپیشه در پنجاه‌درصد داستانهای مثنوی ذکر گردیده است و در بقیه داستانها برای شخصیتها کار و پیشه ذکر نگردیده است. در حالیکه در سی درصد داستانهای حدیقه برای شخصیتها کار و پیشه ذکر شده است و در بقیه داستانها کار و پیشه‏ای ذکر نگردیده است.
در صددرصد داستانهای مثنوی و هفتاد وپنج درصد داستانهای حدیقه توصیف از زبان راوی انجام گرفته‌است. توصیف از زبان شخصیت‏ها به صورت گفتگو‌محور در صددرصد داستانهای هر دو اثر مشاهده می‏شود و توصیف به‌صورت کنش‌محور در هشتاد درصد داستانهای حدیقه و مثنوی به چشم می‏خورد که تنها درمیزان توصیف از زبان راوی در بین این دو اثر تفاوت دیده می‏شود.
عنصر زبان در داستانهای مثنوی قوی‌تر از حدیقه است، زیرا، علاوه بر بخش داستانی مثنوی که ساده و روان و نزدیک به زبان عامه است، مولوی در بخش غیرداستانی با بهره گرفتن از لغات و تعبیرات و مفردات قرآنی، قرآن و احادیث و همچنین کاربرد اصطلاحات، ادبیات، امثال و مفردات عربی و اصطلاحات علوم گوناگون نظیر فلسفه، طب و نجوم به غنای زبان مثنوی افزوده‌است در حالیکه در حدیقه زبان ساده وروان است.
شروع داستانها در مثنوی از تنوع بیشتری برخوردار است در حالیکه این تنوع در حدیقه کمتر است هفتاد در صد داستانهای مثنوی با توصیف ، پانزده در صد با گفتگو و پانزده درصد باقی مانده با حادثه شروع شده‏اند در حالیکه شروع هفتادوپنج‌درصد از داستانهای حدیقه با توصیف و پانزده‌درصد با گفتگو و شروع هیچ داستانی با حادثه نیست.
شخصیت‌پردازی در هفتاددرصد داستانهای مثنوی از طریق عمل است، سی‌درصد هم از طریق عمل و هم ازطریق ارائه درون شخصیت‏ها بدون تفسیر‌وتعبیر است. شخصیت‌پردازی در پانزده درصد داستانهای حدیقه از طریق عمل، در سی‌درصد داستانها هم از طریق عمل، هم با توضیح و هم با ارائه درون شخصیت‏ها بدون تفسیر و تعبیر است. هفتاد درصد شخصیت‌پردازی هم با عمل و هم با ارائه درون شخصیت‏ها است از لحاظ صحنه‌پردازی زمان صددرصد داستانهای مثنوی و حدیقه گذشته است که تفاوتی در بین دو اثر احساس نمی‏شود.
مکان در پنجاه درصد داستانهای مورد بررسی مثنوی در فضا‌سازی موثر بوده‌است. در حالیکه در داستانهای حدیقه شصت وپنج‌درصد داستانها مکان موثر در فضا سازی دارند.
زاویه‌دید هشتاد‌وپنج‌درصد داستانهای مثنوی ثابت است و پانزده درصد متغیر و چرخشی است در حالیکه در حدیقه صددرصد داستانها دارای زاویه دید ثابت هستند.
عنصر گفتگو در شصت‌وپنج درصد داستانهای مثنوی به صورت نقل‌قول مستقیم و درسی‌و پنج درصد به صورت نقل‌قول غیر‌مستقیم است در حالیکه این عنصر در پنجاه‌درصد داستانهای حدیقه به صورت نقل‌قول مستقیم و در پنجاه‌درصد دیگر به صورت نقل‌قول غیرمستقیم است.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

۳-۲٫ نتایج مقایسه‏ی آماری عناصر داستان درمثنوی و مصیبت‌نامه

از مقایسه‏ی آمار عناصر داستان در جدول پیوست، نتایج ذیل به دست آمد: نود وپنج‌درصد داستان‏های مورد مقایسه، دارای مضامینی یکسان هستند. داستانهای باقیمانده به دلیل شباهت زیاد هم مضمون فرض شد. موضوع سی‌درصد داستان‏های مورد قیاس مشترک است و هفتاد درصد متفاوت است.
تعداد شخصیت‏های اصلی و فرعی مثنوی بیشتر از داستانهای مصیبت‌نامه است در میان شخصیت‏های اصلی مثنوی، چهار شخصیت پویا و متحول و یک شخصیت جامع دیده می‏شود در حالیکه در حدیقه ، دو شخصیت پویا و متحول شده‏اند و هیچ شخصیت جامعی به چشم‌نمی‏خورد.
تعداد شخصیت‏های ساده در هر دو اثر یکسان است اما شخصیت‏های نوعی مصیبت‌نامه بیشتر از مثنوی است. در میان شخصیت‏های فرعی مثنوی دو شخصیت پویا و در میان شخصیت‏های فرعی مصیبت‌نامه یک شخصیت پویا دیده می‏شود. در میان شخصیت‏های فرعی مثنوی دو شخصیت جامع و در میان شخصیت‏های فرعی مصیبت‌نامه شخصیت جامعی به چشم‌نمی‏خورد.
تعداد شخصیت‏های ساده و نوعی مثنوی از لحاظ تعداد بیشتر از شخصیت‏های ساده و نوعی در مصیبت‌نامه است.
در داستانهای اصلی و فرعی مثنوی سه شخصیت تمثیلی به چشم‌می‏خورد درحالیکه در داستانهای مصیبت‌نامه هیچ شخصیت تمثیلی‌به‌چشم‌نمی‏خورد با بررسی شخصیت‏ها به این نتیجه می‏رسیم که شخصیت‏های مثنوی هم از لحاظ تعداد و هم از لحاظ تنوع، بر شخصیتها‏ی داستانهای مصیبت نامه غلبه دارد.
لحن عمومی هفتاد‌درصد داستانهای مثنوی، جدی و سی‌درصد”هم جدی و هم طنزآمیز” است در حالیکه لحن نود‌درصد داستانهای مصیبت‌نامه جدی و لحن ده درصد”هم جدی و هم طنزآمیز “است.
لحن شخصیتها در هر دو اثر متناسب با پایگاه اجتماعی و سطح درک شخصیت‏ها است هر چند میزان این تناسب درمصیبت نامه کمتر است. تنوع لحن شخصیت‏ها‏ی مثنوی، بیشتر از شخصیتهای مصیبت‌نامه است. از طرف دیگر مولوی در انتخاب لحن برای شخصیت‏های گوناگون استادانه‌تر از عطار عمل کرده‌است. عنصر دیدگاه در تمامی داستانهای مورد مقایسه هر دو اثر سوم شخص و دانای‌کل است. ده درصد داستانهای مثنوی و پنجاه درصد داستانهای مصیبت‌نامه بدون تک گویی هستند، در میان نود‌درصد داستانهای مثنوی انواع مختلف تک‌گویی به چشم‌می‏خورد اما در داستانهای مصیبت‌نامه فقط چهل‌و‌پنج درصد داستانها تک‌گویی از نوع درونی و حدیث‌نفس دارند. در تمامی داستانهای مورد قیاس مثنوی و مصیبت‌نامه عنصر گفتگو دیده‌می‏شود اما علاوه بر کمیت و کیفیت، حجم گفتگو‏ها در مثنوی نسبت به مصیبت نامه بیشتر و گفتگوها از دامنه وسیع تر و ماجرا‏ها با ذکر جزئیات بیشتری توضیح داده شده است درحالیکه گفتگوها در مصیبت‌نامه کوتاه و موجز است.