سالک تائب باید گذشتۀخود را اصلاح کند؛« الا من تاب و آمن و عمل صالحا فاولیک یبدبل الله سیئاتهم حسنات» (فرقان، ۷۰)؛مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند وعمل صا لح انجام دهندکه خداوند گناهان آنان را به حسنا ت مبدل می کند

۲ـ ۱ـ ۵ توبه از کفر، شرک ونفاق
توبه دربعضی از آیات مبارک ، تفسیر به توبه از شرک ، کفرویا نفاق شده است.
والذینعملوالسیئات ثم تابوا من بعدها» (اعراف، ۱۵۳)؛وکسانی که گناه کردندو بعد از آن توبه نمودند.
«سیئات شرک است» (میبدی، ۱۳۷۱، ج۲، ص۷۴۷).
«فان تبتم خیرّ لکم» (توبه، ۳)؛اگر توبه کنید برای شما بهتر است.
«اگر از کفر بازگشتید و توحید خالص داشتید آن برای شما بهتر است»(میبدی،۱۳۷۱ ، ج۴، ص۹۲).
یتوب الله علی من یشاء (توبه، ۱۵)؛خداوند توبۀ هر کس را که بخواهد (وشایسته ببیند)می پذیرد.
«خداوند با نظر رحمت به مشرکینی که بخواهد توجه میکند. » (میبدی،۱۳۷۱،ج۴ ،ص۹۸)
«ان الله هو التواب الرحیم» (توبه، ۱۰۴)؛ خداوند توبه پذیر ومهر بان است
«خداوند با مغفرت و رحمت به کسی که به سوی او بازگردد بازگشت می کند». (میبدی،۱۳۷۱،ج۴، ص۲۰۸)
«ثم لا یتوبون» (توبه، ۱۲۶)؛باز نه توبه می کنند «یعنی از نفاق توبه نمی کنند» (میبدی، ۱۳۷۱ج۴، ص۲۳۸).
«انی لغفار لمن تاب و آمن و عمل صالحا…» (طه، ۸۲) ؛و من هر که را توبه کند وایمان آوردوعمل صالح انجام دهد،سپس هدایت شود می آمرزم. امام صادق علیه السلام فرمودند: «خدای تعالی قبول نمی کند مگر عمل صالح را و نیز قبول نمی کند مگر وفای بشرط و عهد را پس هر کس به شرط خدا وفا کند و آنچه را که او در عهد خود قید کرده بکار بندد به آنچه نزد وی است می رسد».
«ای من الشرک» (مکی، ص ۳۸۲) که تاب به معنای رجوع از شرک است (طباطبایی، ۱۳۶۶، ج۱۴، ص۳۰۲).
الا من تاب و آمن و عمل صالحا فاولیک یبدبل الله سیئاتهم حسنات» (فرقان، ۷۰)؛ «کسی که از شرک گناهان توبه کند و به خداوند و پیامبر او ایمان آورد و با ایمان خود کار نیک انجام دهد». (میبدی، ۱۳۷۱، ج۷، ص۶۵).
«کسی که از شرک گناهان توبه کند و به خداوند و پیامبر او ایمان آورد و با ایمان خود کار نیک انجام دهد». (میبدی، ۱۳۷۱، ج۷، ص۶۵).
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «هیچ مردمی به یاد خدا نمی نشینند مگر آنکه یک منادی از آسمان ندا می دهد که برخیزید که خدای تعالی گناهانتان را بحسنات مبدل نموده و هم آنها را بیامرزید. (طباطبایی، ۱۳۶۶، ج۱۵، ص۳۶۰)».
۲ـ ۲ انواع توبه از دیدگاه قرآن کریم وتفاسیر
۲-۲-۱توبه از کتمان
یهود قبل از بعثت پیامبر مکرّم اسلام(ص)،از آمدن و نشانه های ایشان خبر داشتند امّا آن ها را پنهان می کردند ؛ آیۀ
ذیل به این رویدادتاریخی اشاره کرده وبه تائبان در صورتی که پنها ن شده ها را آشکار کنند، وعدۀ مغفرت داده است.
الا الذین تابوا و اصلحوا و بینوا (بقره، ۱۶۰)؛ مگر آن ها که توبه وبازگشت کردندو(اعمال بد خود را با اعمال نیک)اصلاح نمودند.
«مگر کسانی که توبه کنند و به صلاح بازآیند و [پنهان داشته ها را] آشکار کنند (خرمشاهی، ۱۳۷۴، ص ۲۴).
«مگر قومی که توبه کنند از این جهودان، و از شرک به ایمان آیند و از معصیت به طاعت گردند و دلهای کژ کرده تباه کرده راست کنند و با راه آورند و سرهای خود با حق آبادان دارند و صفت و نعت مصطفی که پوشیده می داشتند آشکار کنند و به خلق روشن دارند ایشانند که ایشان را باز می پذیریم و از گناهشان درگذرم و بیامرزم و من خداوند باز پذیرنده و مهربانم و کس نیست بر بندگان از من بخشاینده تر و مهربان تر» (میبدی، ۱۳۷۱، ج۱، ص۴۲۷).
«حق تعالی چون وعید به غایت رسانید پو شندگان وپنهان کنندگان راخواست تا یکبا رگی نو مید نشوند وبدانند که ایشان را طریقی هست به خلاص خود ومتمکنند درسرای تکلیف از آنکه خویشتن برهانند ؛ گفت:« این همه هست؛ مگر آنان را که توبه کنند از گناه مقدم ؛یعنی کتمان صفت رسول خدا صلی الله علیه وآلۀ وسلم»(رازی،ج۱،ص۳۹۷ ).
۲-۲-۲توبه از ظلم به نفس
هرگناهی ظلم به خود ،وتوبه ازآن ضروری است.
من یعمل سوءّ او یظلم نفسه ثم یستغفرالله(نساء،۱۱۰)؛کسی که کار بدی انجام دهد یابه خود ستم کند،سپس ازخداوندطلب آمرز ش نماید.
۲ـ ۲ـ ۳ توبه ازمحاربۀ با خدا و رسول(ص)
اگردشمنان خدا ورسول او(ص) پیش از آن که گرفتار شوند ،توبه کنند توبه آن ها پذیرفته است.
الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم (مائده، ۳۳)؛مگر آن ها که پیش از دست یافتن شما به آنان تو به کنند.
که آیۀ پیش از آن، در بارۀ جنگ با خدا و رسول خدا است.
۲ـ ۲ـ۴توبۀسارق
سارق نیز اگر توبه کند و گذشتۀخود را جبران کند آمرزش الهی نصیب اوست.
«فمن تاب من بعد ظلمۀ واصلح»؛اما آن کس که پس از ستم کردن توبه وجبران نماید.
۲ـ ۲ـ ۵ توبه از ضایع نمودن نماز و پیروی شهوات
الا من تاب و آمن و عمل صالحا (مریم، ۶۰)؛مگرآنان کس که پس از ستم کردن، تو به و جبران نما ید.
آیۀ پیش از آن درباره ضایع کردن نماز و پیروی از هواهای نفسانی است؛مثلاً اگر ما نعی نباشدو نمازرا اول وقت اقامه نکند یا بی توجه به آن باشد.توبه از آن لازم است
۲ـ ۲ـ ۶توبه از قذف (نسبت زنا به زن مسلمان دادن)
الا الذین تابوا من بعد ذلک و اصلحوا (نور، ۵)؛مگر کسانی که بعداز آن تو به کنند وجبران نمایند.
نسبت زنا به زن مسلمان دادن،بسیار شنیع، نا درست وتوبه از آن لازم است.
نتیجه این که هر عملِ جوارحی وجوانحی که خشنودی خدا درآن نباشد گناه وتوبه از آن لازم است .
۲ـ ۳ آثار توبه از دیدگاه قران وتفاسیر
۲ـ ۳ـ ۱ توبه وپاکی
توبه پاک کنندۀ تائب از آلودگی است.
ابوعبدالله علیه السلام می فرماید: «خداوند رحمت کند بنده ای را که قبل از مردنش به سوی خداوند متعال توبه و بازگشت کند چه توبه پاک کننده آدمی از چرک گناه و نجات دهنده اوست از بدبختی هلاک » (طبا طبایی،۱۳۶۶،ج۷،ص۱۷۵)
«زنی در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دزدی کرد و دست راستش بریده شد، گفت یا رسول الله آیا می توانم توبه کنم، فرمود آری تو امروز از گناهانت همچون روزی که از مادر متولد شدی پاک گشتی» (طباطبایی، ۱۳۶۶، ج۵، ص۵۱۱).
۲ـ ۳ـ۲توبه و آسایش
ثمرۀ توبه زندگی خوش همراه با آسایش و نعمت است
«استغفروا ربکم ثم توبوا الیه یمتعکم متاعاّ حسنا الی اجلٍ مسمی» (هود، ۳)؛ از پروردگار خویش آمرزش طلبید سپس به سوی او باز گر دید تا شما را تا مدت معیّنی،(از مواهب زندگی این جهان)به خو بی بهره مند سازد. «وقتی از خدا آمرزش خواستید و بدرگاهش توبه کردید شما را در دنیا از نعمتِ آسایش، خوشی و وسعت تا هنگامی که مرگتان مقدر شده بهره مند می کند». (طبرسی، ۱۳۵۱، ج۱۲، ص۷).
۲ـ ۳ـ۳ توبه و فراوانی نعمت ها
از فواید توبه، ریزش باران و زیاد شدن نیروی مادی ومعنوی است.
«و ان استغفروا ربکم ثم توبوا الیه یرسل السماء علیکم مدارارا و یزدکم قوه الی قوتکم». (هود، ۵۲) ؛ ای قوم من، ازپروردگا رتان طلب آمرزش کنید ؛سپس به سوی او باز گردیدتا (باران) آسمان را پی در پی بر شما بفرستد ونیرویی برنیرویتان بیفزاید.
«یزدکم عزا الی عزکم»؛گفته شده عزت شما را با جمعیت و مال و اولاد شما می افزاید»(میبدی، ۱۳۷۱، ج۴، ص۴۰۱)؛ چون باران نمی آمد و زنان باردار نمی شدند پس هود به آنان وعده داد؛ در صورتی که توبه کنند برایشان از آسمان باران نا زل وفرزندانشان زیادشود.
۲ـ ۳ـ۴ توبه و بهشت
بهشت قرارگاه پاکان است؛ سالک با توبه پاک و شایستۀ بهشت می شود.
ربنا و ادخلهم جنات عدن التی وعدتهم….(غافر، ۸)؛«پروردگارا آن ها رادر باغ های جاویدان بهشت که به آن ها وعده فر مو ده ای وارد کن.
«الاّ من تاب وآمن وعمل صا لحاّ فاولئک یدخلون الجنه »(مریم،۶۰)؛مگر آنان که تو به کنند وایمان بیا ورند وکا ر شایسته ا نجام دهند چنین کسانی داخل بهشت می شوند.
«ولکم فیها ما تشتهی انفسکم ولکم فیها ما تدّعون» وبرای شما هر دلتان بخواهد فراهم است وهر چه طلب کنید به شما داده می شود. «مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و کاری شایسته پیشه کند اینانند که وارد بهشت می شوند» (خرمشاهی، ص۳۰۹).

۲ـ ۳ـ۵ توبه و استقامت
ازموارد استقامت، توبه است؛ترک نکردن توبه ،پایداری است.
ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه الّا تخافوا و لا تخزنوا… (فصلت، ۳۰).
«بی گمان کسانی که گویند پروردگار ما خداوند است سپس پایداری ورزند، فرشتگان بر آنان نازل شوند و گویند که مترسید و اندوهگین مباشید و مژده باد شما را به بهشتی که به شما وعده داده بودند». (خرم شاهی،۱۳۷۴ ،ص۴۸۰).
«و قیل استقاموا علی التوبه» که مراد از استقامت در این آیه توبه است» ؛توبه اندوه را بر طرف می کند «و لا تخزنوا علی ما فاتکم من الاعمال فقد تدارکها الله تعالی لکم بالتوبه» (مکی، ۱۹۹۵، ص۳۸۱)؛به سبب توبه کارهای فوت شده جبران می شود.
«نحن اولیاء کم فی الحیوه الدنیا و فی الاخره و لکم فیها ما تشتهی انفسکم و لکم فیها ما تدَّعون» (غافر، ۳۱).
ما دوستداران شما در دنیا و در آخرت هستیم و در آنجا برای شما هر چه دلهایتان بخواهد و هر آنچه بطلبید هست (همان جا)؛فرشتگان الهی یاران تائب هستند.
. «فاستقم کما امرت و من تاب معک» (هود، ۱۱۲)؛ « پس همان گونه که فر مان یافته ای استقامت کن وهم چنین کسانی که با تو به (سوی خدا )آمده اند باید استقامت کنند.