چکیده:
نهج‌البلاغه از جمله غنیترین و أثرگذارترین منابع اسلامی است که حاوی دریای بیکرانی از معانی ژرف و ناب الهی است. این کتاب، پس از قرآن کریم و کلام نبوی، بهترین راهنما برای پرورش انسان و هدایت اوست. امام علی (ع) مباحث مختلف دینی، فکری، اخلاقی، اجتماعی و … را در زیباترین نوع بیان و با شیوه ای هنرمندانه برای مخاطب خویش بیان داشته و با استفاده زیبا و بجا از تصویر- پردازیهای ادبی به انتقال مفاهیم و تبیین اغراض دینی پرداخته و اثر گذاری کلام خویش را دوچندان نموده است. در این میان، تقوا از جمله واژگان مهم و کلیدی در نهج‌البلاغه است که امام به شیوه های بیانی مختلف و متنوع به تصویرگری آن پرداخته است. از دیدگاه امام، تقوا اساسی ترین شرط رستگاری و برجسته ترین معیار کمال و سعادت آدمی است. در این راستا امام با تبیین دقیق شاخصه های تقوا و بیان ویژگیهای متّقین و فرجام نیک آنان در قالب تصاویری حسی، مجسم و خیال انگیز که سرشار از حرکت، حیات و پویایی هستند، ضمن تشویق به متّصف شدن به این صفت نیکو، معانی را از راه حس، فکر، وجدان و روان به خواننده منتقل کرده است. این تصاویر برگرفته از زندگی آدمی هستند و از هماهنگی وانسجام بی نظیری برخوردارند و در آن ها، واژگان و عبارتها با چنان دقّتی گزینش شده‌اند، واقعیتهایی که علاوه بر ایفای نقش تصویرگری، موسیقی دل انگیزی را نیز رقم زده‌اند. تابلوهای تصویری ترسیم شده توسط امام از وسعت و عمق بینش، دقّت و ظرافت، طرحهای ابتکاری و رنگ آمیزی متنوع برخوردارند. ضمناً تصویرگری در کلام امام به خودی خود، هدف نیست، بلکه هدف، تحقق غرض دینی و انتقال پیام دینی به کمک تصاویر ادبی است؛ این ویژگی مهمترین وجه تمایز تصاویرادبی امام (ع) است.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
این پژوهش بر آن است که با بررسی تصاویر هنری تقوا در نهج البلاغه، علاوه بر شناساندن جایگاه تقوا و ارزشهای والای آن، بخشی از زیبایی های حیرت انگیز ِ آفرینش‌های هنری کلام امیر بیان را تبیین نماید.
برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.
واژه های کلیدی: امام علی، نهج البلاغه، تقوا، تصاویر ادبی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه ۳
۱-۲ بیان مسأله ۴
۱-۳ سوالات پژوهش ۵
۱-۴ فرضیه های پژوهش ۶
۱-۵ اهداف پژوهش ۶
۱-۶ روش پژوهش ۶
۱-۷ پیشینه پژوهش ۶
فصل دوم: معرفی شخصیت امام علی وبیان مفاهیم وتعاریف
۲-۱ شخصیت امام علی(ع) ۱۱
۲-۲ بلاغت امیر المؤمنین(ع) ۱۴
۲-۳ معرفی نهج البلاغه ۱۷
۲-۳-۱ خطابه ۱۹
۲-۳-۲ جایگاه خطابه ۱۹
۲-۳-۳ تاریخچه خطابه ۲۱
۲-۳-۴ فواید خطابه ۲۲
۲-۳-۵ علی (ع) بزرگترین خطیب تاریخ ۲۳
۲-۴- تقوا واهمیت آن ۲۴
فصل سوم: بررسی وتحلیل تصاویر ادبی تقوا در نهج البلاغه
۳-۱ تصویر ۲۹
۳-۲ خیال ۲۹
۳-۳ تشبیه ۳۲
۳-۳-۱ تشبیه تقوا در نهج البلاغه ۳۳
۳-۴ استعاره ۴۶
۳-۴-۱ استعاره تقوا در نهج البلاغه ۴۸
۳-۵ کنایه ۶۰
فهرست مطالب
عنوان صفحه
۳-۵-۱ کنایه تقوا در نهج البلاغه ۶۲
۳-۶ مجاز ۷۶
۳-۶-۱مجاز تقوا در نهج البلاغه ۷۷
فصل چهارم: نتیجه گیری ومنابع
۴-۱نتیجه گیری ۸۵
منابع ۹۱
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
یکی از جلوههای زیبا و شگفت انگیز نهج‌البلاغه فصاحت و بلاغت آن است. ساختار جملات، استفاده دقیق و مناسب کلمات، آهنگ دلنشین و موزون و بلاغت کم نظیر و شاید بی نظیر نهج‌البلاغه موجب شده است حتی پس از گذشت ۱۴ قرن باز هم کسی کتابی هم ردیف آن نیاورد. نهج‌البلاغه اثر ادبی بی نظیری است که حضرت علی مفاهیم ناب آن را در بهترین قالب و صورت بیان کرده است. تأمل در نهج‌البلاغه و درک نکات بلاغی آن، راز زیبایی نهج‌البلاغه را برای انسان نمایان می سازد. هر خواننده تیزهوش، با تأملی اندک درمی یابد که امام چه زیبا توانسته است بسیاری از وجوه و ظرایف علم بلاغت را، چه در بحث معانی وچه در مباحث علم بیان، در نهج‌البلاغه مخصوصاً در خطبهها به بهترین و زیباترین شکل در جهت کمک به فهم مخاطب از مسایل دینی به کارگیرد.
موضوع تقوا یکی از موضوعاتی است که امام علی (ع) با دقّت وظرافت خاصی به آن پرداخته است. در نهج البلاغه امام علی سعی کرده است با جملاتی گیرا و جذّاب مخاطب را جذب کند؛ به این معنا که دنیا با همه زرق و برقها ممکن است آنها را بفریبد و تنها چیزی که ممکن است انسانها را در برابر دنیای فانی مصون دارد، داشتن تقواست. با نگاهی گذرا به نهج البلاغه میتوان پی برد که امام، تقوا را بهترین وسیله برای نجات انسان معرفی می کند.
تقوا برکات فراوانی به ارمغان می آورد به خصوص در نهج‌البلاغه که دومین منبع معارف اسلامی به شمار می رود، مسئله تقوا و آثار آن به نحو گسترده مطرح شده است به گونه ای که کمتر خطبهای را میتوان یافت که در آن از تقوا و پرهیزگاری سخنی به میان نیامده باشد.
امام، تقوا را حالتی معنوی و روحانی دانسته است که حافظ و نگهبان انسان است و ترس از خدا را در وجود انسان تثبیت می کند. از اینجا میتوان پی برد که تقوا به معنی ترس نیست؛ بلکه یکی از آثار تقوا این است که خوف را ملازم دل قرار می دهد. « همانا تقواى الهى، دوستان خدا را از انجام محرّمات باز مىدارد، و قلبهایشان را پراز ترس خدا مى سازد; چنان که شب هاى آنان با بىخوابى و روزهایشان با تحمل تشنگى و روزه دارى سپرى مى گردد»( دشتی، ۱۳۸۳: ۱۵۴).
بهرهگیری هنرمندانه از صور خیال یکی از جذاب ترین و لطیف ترین أشکال بیان است و هر صاحب سخنی را در جایگاهی والا قرار داده و تأثیر سخنان او را در میان مخاطبان افزایش میدهد، به طوری که مدتها سخنانش بر سر زبانها جاری میگردد. امام علی در سخنانش در نهج‌البلاغه از انواع صور خیال بهره برده است.
سخنان علی بن ابی طالب در این کتاب در سه باب آمده است:
باب اول: خطبهها واوامر، باب دوم: نامهها و رسایل وصایا و باب سوم: کلمات قصار، حکمت آمیز و مواعظ.
با مطالعه منابع دینی و روایی درمییابیم خطابههای علی(ع) فراوان بوده و سید رضی از این میان ۲۳۹ خطبه را نقل کرده که جنبه ادبی قویتری داشته است. با این وجود بخش عظیمی از نهج‌البلاغه را خطبهها در برمیگیرد و در این خطبهها از موضوعات گوناگونی سخن به میان آمده است. موضوع تقوا یکی از موضوعات بسیار مهم در نهج‌البلاغه است که علی(ع) تأکید بسیار زیادی بر آن دارد.
پژوهش حاضر در سه فصل نگاشته شده است که فصل اول شامل کلیات است: در کلیات تحقیق به مسائلی از قبیل تعریف مسأله، فرضیات، اهداف پژوهش، روش انجام تحقیق، سابقه و ضرورت آن پرداخته شده و در فصل دوم با معرفی شخصیت (جایگاه)امام علی، بلاغت و خطبههای ایشان و دیدگاه اسلام در مورد تقوا مورد بررسی قرار می گیرد.فصل سوم که از لحاظ ادبی حائز اهمیت بالایی است، شامل تجزیه و تحلیل و بررسی تصاویر ادبی تقوا در خطبههای نهج‌البلاغه میباشد.
۱-۲ تعریف مسأله
کتاب گرانسنگ نهج‌البلاغه از نظر محتوایی حاوی موضوعات متنوعی چون علوم نظامی، کلام، فلسفه، اقتصاد، تاریخ، جامعه شناسی، روان شناسی، سیاست، عدالت، دیانت، اخلاق و غیره میباشد که دلالت بر جامعیت و شمولیت این کتاب دارد. البته نهج‌البلاغه صرفاً یک کتاب دینی یا سیاسی یا اخلاقی نیست؛. بلکه یک اثر ادبی ممتاز است که تأثیر در خور توجه و بسزایی در تحول نثر ادبی بر جای گذاشته است. با توجه به فنون نثر ادبی نه تنها در دوره خود بلکه در همه دوره ها از نظر ادبی، فنی و بلاغی در مرتبه والایی قرار دارد؛ به طوری که ابن ابی الحدید دانشمند بزرگ معتزلی درباره سخن آن حضرت فرموده «کلامُه دونَ کلامِ الخالقِ وفوقَ کلامِ المخلوقِ.»
عکس مرتبط با اقتصاد
یکی از ابعاد وجودی امیر مؤمنان علی (ع) شخصیت ادبی ممتاز ایشان است که از طریق کتاب نهج‌البلاغه و دیگر سخنان برجای مانده از آن حضرت برای ما به یادگار مانده است. نهج‌البلاغه در کنار معانی و مفاهیم ژرف و ارزشمند خود از ویژگیهای فنی وادبی نیز بهرهای وافر برده و در آن مفاهیم و مضامینی بلند با تصویر پردازی های زیبای ادبی به گونهای جذاب بیان شده است ؛ به طوری که نه تنها درگذر زمان، پویایی، تأثیر گذاری و ماندگاری خویش را حفظ کرده، بلکه روز به روز لطافت،زیبایی و نفوذ آن آشکارتر گشته و تشنگان حقیقت و زیبایی را مسحور خویش ساخته است.
از آنجا که تقوا در شکل‌دهی به جهان‌بینی یک فرد نقش مهمی ایفا می‌کند، از جمله موضوعات اساسی و مهم نهج‌البلاغه می باشد که امام علی (ع) از جهات مختلف به آن پرداخته است وبا توجه به گستردگی موضوع واهمیت والای آن به طور عمیق وبا بیانی هنرمندانه، خلاقیت وابتکاری بینظیر و با بهره گرفتن از صور گوناگون بلاغی به تبیین و ترسیم تقوا و آثار آن پرداخته و ویژگیهای متّقیان، و نهی از دلبستگی به دنیا و متعلقات آن واهمیت دادن به تقوا به عنوان تنها سپر انسان در مقابل انحراف و شرک و نفاق را به تصویر کشیده است . از این رو شناخت و معرفی شیوه های تصویر پردازی امام علی (ع) در باره تقوا زوایای فراوانی از هنر نمایی ادبی ایشان را روشن میسازد و باعث میشود زیباییهای این کتاب سترگ بیشتر مورد بهره برداری استفاده کنندگان قرار گیرد. از جمله مواردی که در مقوله تقوا در نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار میگیرد، کمیت و کیفیت استفاده از ابزارهای بیانی در تصویر سازی، خلاقیت و ابتکار در خلق تصاویر و تناسب بین موضوعات و تصاویر مربوط به آن میباشد تا هنر تصویر پردازی امام علی (ع) در معرفی و تبیین تقوا و آثار آن برای مخاطب روشن گردد.
۱-۳ سؤالات تحقیق:
پژوهش حاضر بر آن است تا به پرسشهای زیر پاسخ گوید:
۱) در تصویر پردازیهای هنری خطبههای نهج‌البلاغه برای معرفی و شناساندن تقوا بیشتر از کدام تصاویر ادبی استفاده شده است؟
۲) مهمترین امتیازات و ویژگیهای تصاویر ادبی در خطبههای نهج‌البلاغه چیست؟
۱-۴ فرضیه های پژوهش
۱)- در تصویر پردازی های هنری و ادبی برای معرفی و شناساندن تقوا و آثار آن بیشتر از تشبیه و استعاره استفاده شده است.
۲)- خلاقیت و نوآوری، پویایی و حیات، و تناسب و هماهنگی از مهمترین ویژگیها و امتیازات تصاویر ادبی تقوا در خطبههای نهج‌البلاغه است.
۱-۵ اهداف پژوهش
هدف کلی از این پژوهش شناخت خصوصیات، زیباییها و امتیازات صور خیال و نقش و جایگاه آن در بلاغتِ خطبههای امام علی (ع) خصوصاً در پرداختن به مقوله تقوا می باشد.
۱-۶ روش انجام پژوهش
