۲-۵-۱ تاب آوری عمومی[۱۹]
در زبان عامه همان غلبه برموقعیت های دشواری است که هر کس با آن موقعیت ها مواجه می شود.با این تعریف ،تاب آوری همان چیزی است که تقریباًهمه از آن برخوردارند وبه نظر می رسد که برای نژاد بشر برنامه ریزی شده است.آن دسته افرادی که دوران کودکی خوبی را پشت سر گذاشته اند با بسیاری از چالش ها ومشکلاتی که پیش آمده در گیرمی شوند.حتی ازاین مشکلات بدون هیچ گونه اغراقی بزرگ وشگفت آور به نظر آیند (هارت وهمکاران ،۲۰۰۷).
۲-۵-۲ تاب آوری حقیقی[۲۰]
تاب آوری حقیقی یک مفهوم مقایسه ایست و روانشناسان را در درک اینکه چه چیزی در پس تفاوتهای افراد وحرکت در مسیر زندگی شخصی شان قرار دارد،یاری می کند واین همان چیزی است که مارا برای ایجاد آینده ای بهتر برای کودکانی که می شناسیم ،شگفت زده،مصمم و امیدوار می سازد .تاب آوری حقیقی در جایی آشکار می شود که افراد با دارایی ومنابع بسیار کم ویا کودکانی با آسیب پذیری بالا،آینده ای بهتر از آنچه مابا توجه یه شرایط شان ودر مقایسه باسایر کودکان پیش بینی می کردیم،نشان می دهند.توصیف روتر از تاب آوری بعنوان مقاومت نسبی در برابر تجارب خطرناک اجتماعی ،این مطلب زابه خوبی بیان می کند(هارت وهمکاران،۲۰۰۷).
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
۲-۵-۳ تاب آوری تلقیحی[۲۱]
این قسمت کمی پیچیده است ،تاب آوری تلقیحی مارا بعنوان متخصص گیج و دستپاچه می­ کند وانتظارات مارا آشفته­تر و مغشوش­تر می­ کند.این مقوله حتی آسیب پذیری ها ومکانیزم های حفاظتی را منبع ومنشا تاب آوری می داند وبعنوان یک مفهوم ،ظرفیت تغییر مصیبت وبدبختی را به موفقیت ویا حداقل توان پیشگیری از اثرات بدتر مصیبت وبلا را فراهم می کند دراینجا تقریباًبه طور ناخود آگاه، بلا ومصیبت به نتایج وپیامدهای بهینه درتاب آوری تبدیل می شودبه هر حال چنین تلقی ای به ندرت درزندگی کودکان مورد نظرمابه چشم می خورد.اثرتلقیحی می تواند باتوجه به تجارب فرد ادامه یابد البته مادامیکه این تجربیات سخت وطاقت فرسا نباشد.وینیکات (۱۹۸۶) باتوجه به کارهای گوردون وسانگ (۱۹۹۴) تاب آوری نه یک سازه ساده بلکه یک ساختار پیچیده ای ازجریان های مرتبطی است که باید به طور جداگانه بررسی شوند وبعنوان جنبه های مجزا ازهم درسلامتی موردمطالعه قرار گیرند(ونگ و لی[۲۲] ،۲۰۰۵).
لوتار درسال۱۹۹۱مطرح کردکه تاب آوری درافراد الزاماً نمی تواند عاری از احساس پریشانی باشد، اما می­توان بدون توجه به حضور چنین احساسی،نشان داد که می شود با موفقیت از عهده اتفاقات پیش آمده برآمد در واقع جوانانی که قادر به حفظ صلاحیت خود علیرغم اثرات منفی قابل ملاحظه هستند ممکن است بالاترین شکل تاب آوری را به نمایش بگذارند (اولسون، ۲۰۰۳)
۲-۵-۴ تاب آوری خانوادگی
یکی دیگر از مفاهیمی که پس از مفهوم تاب آوری وارد عرصه شد،مفهوم تاب آوری خانوادگی است. کنار آمدن موفقیت آمیز خانواده با عوامل استرس زا و موقعیت های دشوار تاب آوری خانوادگی نامیده می شود. تاب آوری خانوادگی مفهوم جدیدی نیست ولی این مفهوم به نظریه استرس نسبتاً دیر وارد شد. بیان کرده اند که داشتن نگرش مثبت، معنویت، توافق و سازگاری در بین اعضاء خانواده، انعطاف پذیری، داشتن ارتباطات خانوادگی، مدیریت اقتصادی، داشتن زمان خانوادگی، داشتن تفریحات و سرگرمی های مشترک و داشتن شبکه حمایتی از عوامل اصلی تاب آوری خانوادگی هستند(بلک و لوبو[۲۳]، ۲۰۰۸)
عکس مرتبط با اقتصاد
۲-۶ تاب آوری و کنار آمدن[۲۴]
چه تفاوتی بین تاب آوری وکنار آمدن وجود دارد؟ در ادبیات روانشناسی تحولی واژه های “استرس” و “کنار آمدن” انتخاب شده اند تا کارهای اولیه در ارتباط با موضوع تاب آوری را نشان دهند. برخی از نویسندگان مانند هاگارتی،شرود و پرایر [۲۵](۱۹۹۶) واژه های تاب آوری و کنار آمدن را به جای هم به کار برده اند و آنها را معادل هم فرض کرده اند(داوی[۲۶]، ۲۰۰۳)
علاوه بر داشتن یک سری از ویژگی ها، افراد تاب آور به عنوان کسانی توصیف می شوند که آموخته اند چگونه با استرس ها به روش کارآمدی روبه رو گردند(کومپاس[۲۷]، ۱۹۹۸). با این وجود تاب آوری اشاره به پیامد سازگارانه در پاسخ به یک بحران یا استرس دارد، در حالی که کنار آمدن پاسخ روان شناختی یا رفتاری است که تاثیر روان شناختی، هیجانی و جسمانی رویدادهای استرس زا را کاهش می­دهد یا پیامدهای مثبت آن را افزایش می بخشد (اسنایدر و دیانوف[۲۸]، ۱۹۹۴ به نقل از داوی، ۲۰۰۳).
تاب آوری در مقایسه با کنار آمدن سازه ای چند بعدی تر است، تلاش هایی که صرف مدیریت مطالبات موقعیت های استرس زا می شوند در اینجا مدنظر نیستند، بلکه پیامدهای موفقیت آمیز یا سازگاری جزء اصلی تاب آوری است(کلر[۲۹]، ۲۰۰۳)
گور و اکن رود[۳۰](۱۹۹۶) بیان کرده اند که کنار آمدن فرایند کوتاه مدتی است که ممکن است در ایجاد تاب آوری نقش داشته باشد. برخلاف تاب آوری، کنار آمدن با پیامدهای مثبت در مواجهه با شرایط ناگوار اشاره نمی کند، بلکه نوعی کوشش رفتاری یا روانی برای مدیریت این شرایط ناگوار بدون توجه به پیامدهای آن است(داوی، ۲۰۰۳)
۲-۷ تاب­آوری به عنوان یک فرایند سازگاری پویا
تاب آوری یک خصلت مادرزادی در فرد نیست، بلکه این توانایی در طی مراحل رشد از تعامل بین فرد و محیط اطرافش به او آموخته می شود. پس تاب­آوری به یک پروسه عملکرد پویا و همگرا بین فرد و محیط اطراف او تبدیل می شود. نتیجه اینکه تجارب فردی، شرایط محیطی و آثار تجارب مثبت و پایدار در پروسه یادگیری، توانایی گذر و تقابل با مسائل و غلبه بر استرس و بحران ها (رزیلنس شدن) شدیداً تاثیرگذار می باشد.
فردی که توان و تجربه برخورد با فشار روانی را دارد با این تجربه مثبت، نسبت به توانایی هایش آگاه و دارای اعتماد به نفس بیشتر می گردد و برای خود شرایطی را ایجاد می کند که در آینده در تقابل با استرس ها و در جواب به انتظارات و توقعات محیط از او، سربلند گردد.به این ترتیب فرد می تواند متنایب با شرایط، خود را با محیط وفق دهد و نقش فعالی در آن داشته باشد و ساختار درونی او محکم تر گردد.(میرمهدی، ۱۳۹۰)
۲-۸ شباهت بین مفهوم کیفیت زندگی و تاب آوری
لافورد و ایسر [۳۱](۲۰۰۱) بر این باورند که بین کیفیت زندگی و تاب آوری رابطه وجود دارد و شباهت بین این دو مفهوم تاب آوری و کیفیت را شامل موارد زیر می دانند:
اول اینکه هر دو این مفاهیم سازه هایی چند بعدی هستند و ابعاد مختلفی را در بر می گیرند. در ضمن هر دو آنها سازه هایی پنهان در نظر گرفته می شوند که محققین برای تعریف و اندازه گیری آنها با مشکل مواجه هستند
دوم اینکه در حوزه های این دو سازه تغییرپذیری درونی زیادی مشاهده می شود. برای مثال کسانی که در یک حوزه کیفیت زندگی تاب آوری نمره بالایی دریافت می کنند لزوماً در حوزه های دیگر کیفیت زندگی نمره شان بالا نیست. همچنین کودکان در معرض خطری که در یک حیطه تاب آوری بالایی از خود نشان می دهند، لزوماً در حیطه های دیگر تاب آوری بالایی ندارند.
از طرفی تاب آوری نوعی مصون سازی در برابر مشکلات روانی اجتماعی بوده و کارکرد مثبت زندگی را افزایش می دهد(آنتونووکسی، ۱۹۷۹، به نقل از جوادی، ۱۳۸۷).
بنارد[۳۲](۱۹۹۵) تاب­آوری می تواند سطوح استرس و ناتوانی را در شرایط استرس زا تعدیل کند و افزایش رضایت از زندگی را باعث شود. تاب­آوری روانشناختی به فرایند پویای انطباق و سازگاری مثبت با تجارب تلخ و ناگوار در زندگی گفته می شود. از طرفی وانک [۳۳]و همکاران (۱۹۹۷) تاب­آوری را در محیط آموزشی به عنوان احتمال موفقیت بسیار بالا در مدرسه و سایر موقعیت­های زندگی به رغم مصائب و دشواری­های زندگی می­دانند. کابررا و پادیلا[۳۴](۲۰۰۴) در محیط آموزشی دانش آموزان دارای تاب آوری، به رغم موانع و مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در سطح بالایی موفق می شوند (به نقل از ابوالقاسمی،۱۳۹۰)
تاب آوری و آسیب پذیری:
مدی و خوشابا (۲۰۰۵) اشاره کرد که تاب آوری نقطه مقابل آسیب پذیری است و بیانگر فرایند توانایی و سازگاری موفقیت آمیز افراد علی رغم وجود استرس و موقعیت های تهدید کننده می باشد.
تاب آوری و آسیب پذیری بعنوان الگوی مفهومی ، طی دهه گذشته توجه پژوهشگران و طراحان برنامه درمانی را به خود جلب کرده است . این مفهوم فرض می کند که تنیدگی تجربه فراگیر است؛ چگونه در طول زندگی فرد کمتر با محرک های تنش زا ی تجربه شده شناسایی می شود و مقابله با محرک های تنش زا بیشتر مرتبط با منابع موجود است. علاوه بر این، بر این فرض است که رویدادهای منفی زندگی نه تجربیات بعیدی هستند و نه اجتناب ناپذیر که منجر به بی بهره گی زندگی می شوند. البته پژوهش تاب آوری این سئوال را مطرح می کند که چرا برخی افراد که تحت شرایط ناسازگاری پرورش پیدا می کنند ، به نظر زندگی سالم و مولدی دارند. در حالی که برخی دیگر نمی توانند بر ناسازگاری های تجربه شده زندگی معمول خود فایق آیند(بلوم، ۲۰۰۵)، البته گارمزی تاب آوری را “توانایی بازیافت و نگهداشت رفتار سازگارانه پس از آسیب” تعریف می کند. ورنر و اسمیت (۱۹۸۲) تاب آوری را توانایی تعدیل هم آسیب پذیری درونی(جسمی؛ مثلاً تنیدگی) و هم محرک های تنش زای یرونی تعریف می کنند(مثلاَ ناسازگاری خانوادگی)(به نقل از شیخ زاده قولنجی، ۱۳۸۹).
در ابتدا تاب آوری بعنوان شکست ناپذیر بودن(گارمزی ، ۱۹۸۵) و آسیب پذیری (ورنر و اسمیت، ۱۹۸۲) تعریف شده است ، ولی راتر (۱۹۹۳) بر این باور است که افراد تاب آور علاوه بر ویژگی های فوق مشخصه های دیگری را نیز دارند. از سوی دیگر او معتقد است با وجود اینکه تاب آوری بطور ضمنی نشان دهنده تغییر است، ولی می تواند یک عامل تدریجی نیز باشد. علاوه بر این ، راتر(۱۹۹۳) نشان داد که باور غلط اینست که تصور شود تاب در هر شرایط مخاطره آمیزی به یک میزان قابل کاربرد است و اینکه ویژگی درونی فرد بوده یا اینکه تغییرناپذیر است(به نقل از شیخ زاده قولنجی، ۱۳۸۹).
در واقع مفهوم تاب آوری بعنوان یک ویژگی شخصیتی ، مولد تقابلی است و راتر (۱۹۹۳) چهار ویژگی برای تاب آوری نام می برد که به قرار زیر است:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

تاب آوری ، مواجه سازی با خطر است ، نه اجتناب از آن

خطر پذیری یا عوامل موثر حفاظتی ممکن است از تجربیات مرحله ابتدایی نشات گرفته باشد

عوامل خطرپذیری ممکن است به روش های مختلف و در سنین مختلف به کار گرفته شود(مثلاَ :کمبود وزنی در نوزادان عامل خطر ساز است، در حالی که اضافه وزنی در نوجوانان خطرساز است)

لازم است که بیشتر به مکانیسم های خطر توجه شود تا به عوامل خطر برای خطر پذیری ؛ ممکن است یک موقعت نسبت به موقعیت دیگر ، حفاظتی باشد(مثلاَ بیماری کم خونی داسی شکل ، پرخاشگری(به نقل از شیخ زاده قولنجی، ۱۳۸۹).)

۲-۹ نمونه تجارب آسیب زای روانی[۳۵]
تفاوت تجارب آسیب زای روانی در آن است که آیا ضربه روانی به صورت فردی یا خانوادگی و یا گروهی (مانند جنگ، زلزله و سایر) تجربه شده اند

۱- حوادث طبیعی (زلزله، آتشفشان)، ۲- حوادث با ریشه انسانی (تصادفات، آتش سوزی و حوادث رادیواکتیو)

جنگ، تجربه حوادث تروریستی، انواع تجاوزات به فرد یا حقوق فردی

حوادث ناخوشایند رانندگی، هواپیما، قطار و سایر وسایل نقلیه

تجارب حوادث فردی مانند آزار جنسی، آدم ربایی، شکنجه، گروگان بودن

تشخیص و اطلاع از وجود نوعی بیماری خطرناک یا غیرقابل علاج

بیماری و مرگ یکی از والد یا والدین(میرمهدی، ۱۳۹۰).

۲-۱۰ الگوی تاب آوری و آسیب پذیری
آنچه امروز در کنار آسیب شناسی های روانی ناشی از استرسورهای مختلف محیطی نظیر خشونت مورد توجه قرار گرفته است مسأله تاب آوری می باشد و تاب آوری افراد در میزان بروز پاتولوژی ها و سطح عملکرد اجتماعی آنها بسیار تعیین کننده است. طبق تعاریف تاب آوری عبارت است از موفقیت در کنار آمدن با شرایط پراسترس موجود که در دو بعد هیجانی و رفتاری معنی پیدا می کند. در واقع تاب آوری به عنوان قابلیتی مثبت برای برخورد هیجانی و رفتاری مناسب برای بروز حداقل اختلالات روانی در مقابل شرایط استرس زا تعریف می شود(آگنج و مقتدری، ۱۳۸۹).
تاب آوری توانایی فرد برای مواجهه با یک حادثه مضر است، یعنی تاب آوری در برابر مشکلی قابل ملاحظه که نه تنها فرد بر مشکل غلبه کند بلکه به واسطه آن مشکل قوی­تر هم می شود
نان هاندرسون تاب آوری را شامل عوامل زیر می داند:

فراهم سازی حمایت مهربانانه

طراحی و ارتباط سازی برای افزایش امیدواری

فرصت سازی برای مشارکت معنامند

پیشاهنگی در پیوندهای اجتماعی

مرزبندی شفاف و سازگار

پترسون(۱۹۹۵،۱۹۸۸) یک الگوی تبادلی برای ادراک تاب آوری و آسیب پذیری در بافت اجتماعی مطرح کرده است. الگوی سازگارانه و انطباقی خانواده(FAAR) [۳۶]حاکی از اینست که پاسخ فرد به تنیدگی با تعادل بین تقاضا ها(محرک های تنش زا ، کشش ها و مسائل روزمره ) و قابلیت ها(منابع و رفتارهای مقابله ای) تعیین می­ شود(شیخ زاده قولنجی،۱۳۸۹)
به طور کلی نمونه عوامل آسیب پذیری در کودکان و نوجوانان :

در رابطه با تولد: اختلالات قبل و بعد از تولد- مانند: تولدهای زودرس، کمبود وزن هنگام تولد، بیماری های نوزادی

اختلالات روانی

عوامل روانی فیزیکی مانند کم تحرکی

عوامل ژنتیکی

بیش فعالی، عقب ماندگی، بیماری های مزمن: آسم، سرطان، قلبی و عروقی

علایم و ویژگی های خویی و خصلتی دشوار، رفتارهای تنش زا، بیش فعالی، تمرکز نداشتن و بی توجهی ذهنی و ناامنی در برقراری ارتباط

عدم توانایی شناختی و تشخیصی – کم هوشی(IQ پایین)، اختلال در توجه و تمرکز

توانایی نداشتن قدرت تطبیق و برخود مستقلانه با تنش ها و رهایی از آنها

عدم توانایی یا کم توانی در غلبه با حاشیه و مسایل جزئی به طور مستقل(میرمهدی، ۱۳۹۰)

عوامل خطر (آنچه پترسون تحت عنوان مقتضیات تعریف می کند) و تاب آوری (توانایی ها در الگوی FAAR ) هر دو شامل عوامل زمینه­ای، خانواده و بیرونی هستند. این عوامل که با معانی فردی رویداد مرتبط می­شوند(که خود متاثر از خانواده و عوامل بیرونی است) میزانی که با آن رویداد بعنوان محرک تنش زا تجربه می شود را تعیین خواهند کرد، رویداد یا بحران سبب پاسخی می­ شود که همواره تا زمان وقوع محرک تنش زا ی دیگر، ایجاد تعادل می­ کند. این الگو چندین مولفه تاب آوری و آسیب پذیری را یکپارچه می­­سازد و چهارچوبی را برای مداخلات برنامه درمانی تاب آوری بنا می­نهد(شیخ زاده قولنجی، ۱۳۸۹)