بخش پنجم:بررسی موردی عملکرد یک شرکت چند ملیتی
شرکت بین المللی کوکاکولا:
کوکاکولا بزرگترین تولید‌کننده، توزیع کننده و بازاریاب نوشیدنی های بدون الکل و شربت در جهان است. مرکز کوکاکولا در آتلانتا، جورجیا، و ایالات متحده امریکا است.
بر طبق گزارشات سال ۲۰۰۵ شرکت محصولاتش را به بیش از ۲۰۰ کشور فروخته است. گزارشات اظهار می‌کنند که بیش از ۵ بیلیون از نوشیدنی های خود را روزانه به مصرف‌کننده های جهانی ارائه کرده است.
طبق گزارشات سالانه ۲۰۰۵ وضعیت توزیع محصولات کوکاکولا در جهان به قرار زیر است:
۲۷% در امریکا
۲۷% در مکزیک، برزیل، ژاپن و چین
۴۹% در سایر قسمتهای جهان
الف)کارخانه‌های نوشابه سازی:
شرکت کوکاکولا فعالیت فروش شربت هایش را متمرکز کرده روی کارخانه‌هایی که دارای امتیاز فروش از کوکاکولا می‌باشند. شرکت های نوشابه سازی که شربت را از شرکت کوکاکولا خریداری می‌کنند آن ها را در قوطی‌ها و بطری‌هایی می‌ریزند و سپس محصول نهایی را به خرده‌فروش‌ها، ماشین‌های خودکار (که با انداختن سکه در آن نوشابه را تحویل می‌دهند)، رستوران ها، و بشکه‌های توزیع غذا می‌فروشند و در این راستا بازاریابی می‌کنند.
شیوه اختصاص سرمایه کوکاکولا به کشورهای مختلف در سراسر جهان به قرار زیر است:
۳۶% از سرمایه کوکاکولا برای ۷۸% مردم آمریکا، ۹۸% کانادا، ۱۰۰% بریتانیا، فرانسه، هلند، بلژیک، موناکو.
۴۰% سرمایه‌گذاری برای ۴۸% مردم مکزیک، ۱۶% برزیل، ۹۸% کولومبیا، ۴۲% گواتمالا، ۱۰۰% کاستاریکا، نیکاراگوئه، پاناما و ونزوئلا، ۳۰% آرژانتین.
۲۴% سرمایه گذاری برای ۶۷% ایتالیا، ۱۰۰% ارمنستان، اتریش، بلاروس، بوسنی‌هرزگوین، بلغارستان، کرواتی، جمهوری چک، استونی، جمهوری یوگسلاوی، مقدونی، یونان، مجارستان، مونتاناگو، اسلواکی، اسلوانی، سوئیس، اکراین.
ب)انتقادات:
به عنوان بزرگترین فروشنده نوشابه در جهان شرکت کوکاکولا موضوعات مختلفی را که به عنوان انتقاد ادعا شده است را دارا می‌باشد. مثل اعمال انحصاری، اعمال استخدامی نژاد پرستانه، انتقاد به اعمال تجاری و محصولات شرکت.
در هند به دلیل خشم عده ای کوکاکولا تحریم شد زیرا مشاهده شده بود برخی از محصولات فاقد استانداردهای مربوط به بهداشت و حفظ محیط زیست می‌باشد.در کلمیبا شرکت کوکاکولا به ۱۷۹ مورد تجاوز به حقوق بشر شامل قتل و مرگ و میر ۹ نفر محکوم شده بود.
عکس مرتبط با محیط زیست
در سال ۲۰۰۰، شرکت پپسی از کوکاکولا به دلیل ایجاد بازارهای انحصاری شکایت کرد. در نوامبر ۲۰۰۵ واحد کوکاکولا در مکزیک (مؤسسه صادرات کوکاکولا) و تعدادی از توزیع کنندگان و شرکتهای نوشابه سازی ۶۸ میلیون دلار از طریق اعمال بازرگانی غیر منصفانه بدست آورده بودند. در نوامبر ۲۰۰۰ کوکاکولا قبول کرد که ۵/۱۹۲ میلیون دلار پرداخت کند برای اینکه قانونی ایجاد شود که به کارکنانی که اقلیت هستند کمک شود تا ارتقا پیدا کند و شیوه کاری آنها بهبود یابد. در ملاقات سالیانه ۲۰۰۳ معترضان ادعا کردند که سیاه پوستان در کارخانه در رده پایین قرار دارند و کمتر از سفید پوستان حقوق می‌گیرند. و بیشتر اخراج می‌شوند.کشف یک مورد مارمولک مرده در بطری های پلمپ شده باعث رسوایی و بدنامی کوکاکولا شد.
ج)کوکاکولا در اوکراین :
در دسامبر ۲۰۰۳، کوکاکولا موافقت کرد با انتقال ماشین خودکار تحویل نوشابه از مدرسه و با یک تصویر از منظره‌های شهری محل آن را تغییر داد.
در سال ۲۰۰۴ دولت تهدید کرد که باید یک بازنگری شود درباره تبلیغات غذایی و تبلیغاتی که باعث چاقی کودکان میشود یک محقق دریافت که تبلیغات کوکاکولا در میان برنامه‌های کودک خیلی زیاد است.
د)کوکاکولا در هند :
تا سال ۱۹۷۷ کوکاکولا رهبر نوشیدنی‌های گوارا در هند بود، تا اینکه در سال ۱۹۷۷ با روی کار آمدن دولت جدید در هند، کوکاکولا هند را ترک کرد. سازمان کنترل ارز به واحد کوکاکولا که در هند و فرمول سری داشت دستور داد تا سرمایه‌اش را افزایش دهد.
در سال ۱۹۹۳ کوکاکولا سیاست های آزادی‌خواهانه هند را دنبال کرده و سهم خود را به ۹۵% افزایش داد. بعد از آن چندین سازمان غیر دولتی برای رقابت با کوکاکولا وارد رقابت شدند. این مجادلات یادآور روابط تند بعضی از هندی‌ها با کمپانی‌های بزرگ است.
در سال ۲۰۰۳ مرکز علمی یک سازمان غیردولتی در دهلی گفت که آبهای گازدار که برای ساخت نوشابه ها در هند ایجاد میشود و برای شرکتهای بزرگ مثل کوکاکولا و پپسی است شامل ترکیبات سمی است که میتواند در ایجاد سرطان و برخی بیماری‌های جسمی و روحی دخیل باشد. از این رو برخی محصولات را مورد آزمایش قرار دادند. مرکز علمی آن شرکت فهمید که نوشابه های کوکاکولا که در هند تولید میشود ۳۰ برابر زیر استاندارد هستند و دارای مواد شیمیایی می‌باشند. این شرکت گفت که آزمایشات نشان می‌دهد که محصولات در امریکا اینگونه نیست.کوکاکولا با خشم این ادعا را انکار کرد.ولی در سال ۲۰۰۴ کمیته پارلمان هندی یافته‌‌های مرکز علمی آن سازمان غیردولتی را حمایت کرد و یک کمیته دولتی در حال حاضر در تلاش برای توسعه استاندارد مواد اولیه شیمیایی جهان برای نوشیدنی ها است. شرکت کوکاکولا و پپسی با این تصمیم مخالف هستند و درباره تستهای آزمایشگاهی مداکره می‌کنند و معتقدند که این آزمایشها به اندازه کافی برای کشف اثرات جزیی مواد شیمیایی در نوشیدنی‌هایی مثل Soda قابل اطمینان نیستند.
ه)استفاده از آب:
ضربه زدن به محیط زیست توسط کوکاکولا به این شکل بود که این شرکت باعث کاهش آبهای زیرزمینی محلی میشود و از منابع آبهای طبیعی خیلی استفاده می‌کرد و این یک تهدید جدی برای بسیاری از جوامع که با کمبود آب مواجه بودند به حساب می‌آید.در مارچ ۲۰۰۴ مقامات محلی در کرالا[۷۷] جلوی ۱۶ میلیون دلار طرح بطری‌سازی شرکت کوکاکولا را گرفتند به خاطر پایین آمدن کیفیت و کمیت آبهای در دسترس برای کشاورزان و روستاییان محلی و این طرح‌ها مورد سرزنش قرار گرفتند.
در آپریل ۲۰۰۵ مهمترین دادگاه کرالا این ادعا را که چشمه ها تابستان گذشته، خشک شده بودند را رد کرد زیرا ماه ها بعد از طرح محلی کوکاکولا این چشمه‌های از جریان افتادند. ولی مطالعات و تحقیقاتی که توسط آن دادگاه انجام شد روشن ساخت که طرحهای کوکاکولا شرایط کمبود آب را مضاعف نمود. ولی مهمترین عامل کمبود بارش باران بوده است. منتقدان معتقدند که شرکت کوکاکولا نباید در مناطق خشک شرکتهای نوشابه سازی را احداث نمایند.شرکت تلاش کرد که دوباره جواز کارش را در هند بدست آورد. و برای این کار باید تلاش بسیاری می‌کرد و این در حالی بود که تمام راه ها به دادگاه سوپرم[۷۸] هند ختم می‌شد.
و)شرکتهای نوشابه سازی کوکاکولا و واحدهای تجاری :
شرکت کوکاکولا به خاطر رفتار بطری سازانش در سطح جهان با توجه به اتحادیه کارگری که بیشتر در کلمبیا بوده است، مورد انتقاد قرار گرفت.
در سال ۲۰۰۲ دو سهامدار کوکاکولا بنام برادران کریستین راه‌حلی را در جلسه سهامداران ارائه دادند که موجب شد شرکت کوکاکولا یک کدی را برای بطری‌سازی و روابط استخدام تقبل کند. مشکلات در کلمبیا مطرح شد ولی این راه‌حل استانداردهای واضح برای تهیه‌کنندگان، فروشندگان، بطری‌سازان خواستار شد. این راه‌حل از جانب اتحادیه کوکاکولا در کلمبیا، گواتمالا، زیمباوه، فیلیپین و امریکا مورد حمایت قرار گرفت.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
علاوه بر این رهبران کوکاکولا توصیه به رد این پیشنهاد و مفاد وکالت نامه کردند. ما معتقدیم که روش های موجود در این شرکت اساساً نگرانی‌های را به وجود می‌آورد و بنابراین این پیشنهاد غیر ضروری می‌باشد.برای مثال سیاست هاوقواعدها نخواهند توانست چشم پوشی کند از بهره برداری از کودکان، مجازاتهای بدنی و بردگی و به کارکنانش در حدی حقوق می‌دهد که بتوانند نیازهای اولیه شان را برطرف کنند.
ز)کوکاکولا در کلمبیا :
شرکت نوشیدنی «پانامریکن»[۷۹] پرکننده اصلی کوکاکولا را امریکای لاتین به خاطر روابطش با واحدها مورد انتقاد قرار گرفته است. گفته میشود که این شرکت در کلمبیا نیروهای شبه نظامی را اجیر کرده است. که سران «رهبران» واحدها را ترور کنند. این اتهامات باعث به وجود آمدن چندین مورد قضایی و اقدامات تحریمی علیه شرکت کوکاکولا شده است. در جولای ۲۰۰۱ کارکنان فولادسازی ایالت متحده و صندوق بین‌المللی حقوق کار از طرف کارکنانشان علیه کوکاکولا و تعدادی از پرکنندگان آن اقامه دعوا کرده‌اند.بر اساس اظهارات شاکیان این شرکت ها با اجیر کردن، قرارداد بستن یا هدایت افراد شبه نظامی به فشارهای امنیتی پرداختند البته شرکت ها اتهامات را انکار کردند. در اپریل ۲۰۰۳ قاضی محلی جز مارتینز[۸۰] (در ایالت میامی) شرکت کوکاکولا را تبرئه کرد. (در واحدهای کلمبیا) به این دلیل که موافقت نامه شرکتهای نوشابه سازی آن ها اجازه کنترل انحصاری بر مسائل کاری را در کلمبیا نداده است.
در تابستان ۲۰۰۳ اتحادیه تجاری «سینال ترانیال»[۸۱] که نمایندگی اکثریت کارکنان کارخانه‌های پرکن کوکاکولا در کلمبیا را بر عهده دارد یک تحریم علیه محصولات کوکاکولا در خواست کرد. در نتیجه در اکتبر همان سال اتحادیه دانش‌آموزای دانشگاهی دوبلین بزرگترین دانشگاه در ایرلند طی یک اقدام مباحثه برانگیز تصمیم به ممنوعیت فروش محصولات کوکاکولا در مغازه‌های اتحادیه دانش‌آموزی و ماشین‌های خودکار گرفتند. تلاش بعدی برای شکستن ممنوعیت فروش در اتحادیه دانش‌آموزی دانشگاهی دوبلین با شکست مواجه شد و این تحریم به دانشگاه های دیگر ایرلند نیز سرایت کرده است که از مهمترین آنها کالج ترینیتی[۸۲] و کالج ملی طرح و هنر را علاوه بر تعدادی از رستورانها و مشروب فروشی‌ها می‌توان نام برد. احساسات در پشتیبانی از تحریم توسط اتحادیه دانش‌آموزی ایرلند که نمایندگی ۲۵۰٫۰۰۰ دانش‌آموز در شهر ایسلند را بر عهده دارد و همچنین اتحادیه معلمان ایرلند و سازمان ملی معلمان ایرلند و تعدادی از اتحادیه‌های تجاری و سازمان های سیاسی انتقال یافته است تحریم توسط تعدادی از شعبه‌ها در اتحادیه تجاری SIPTU که نمایندگی اکثریت کارکنان کوکاکولا را در ایرلند را بر عهده دارد نیز توسط خود شرکت کوکاکولا مقابله میشود.
در ژانویه ۲۰۰۴ هئیت اعزامی حقیقت یاب شهر نیویورک ادعای کارکنان را مورد کوکاکولا در کلمبیا تائید کرد آن ها این حقیقت را یافتند که تا این تاریخ تعداد ۱۷۹ خشونت انسانی توسط کارمندان کوکاکولا وجود داشته است که منجر به کشته شدن ۹ نفر گردیده است. اعضای خانواده فعالان اتحادیه ربوده شده‌اند و مورد شکنجه قرار گرفته‌اند. اعضای اتحادیه به خاطر شرکت در جلسات اتحادیه هدف گلوله قرار گرفتند. کارمندان را برای گذشتن از عضویت اتحادیه و حقوق قراردادی خود تحت فشار قرار داد و کارمندانی را که سرپیچی کرده‌اند هدف قرارداده‌‌اند. بزرگترین مشکل برای هئیت اعزامی پافشاری بر این ادعا بود که خشونت های غیرنظامی علیه کارکنان با آگهی و تحت رهبری مدیران کارخانه انجام گرفته است. دسترسی فیزیکی که غیرنظامیان به کارخانه‌های پرکن کوکاکولا داشته‌اند بدون اطلاع کارخانه یا تایید ضمنی غیرممکن است.
منتقدان بر این باورند که این تهدیدات برای حذف مشکلات در کارخانه های نوشابه‌سازی مفید بوده‌اند.
بخش ششم:ایران و شرکت های چند ملیتی
تولد نظام کاپیتالیسم به رهبری آمریکا سبب رونق تفکر مصرف گرایی در جهان شد.این تولد با ورود کارخانه ها و نظام های تولیدی بزرگ در آروپا و امریکا به این بازار مصرف که به شدت در حال گسترش بود پاسخ می داد.
تاسیس شرکتهای چند ملیتی در حوزه های مختلف یکی از این گزینه های پاسخ گویی به تقاضای در حال گسترش مصرف گرایی بود.شرکتهای چند ملیتی که در ابتدا در اروپا و آمریکا تاسیس شده بودند در ابتدا با هدف پاسخ گویی به بازار تقاضا بود.
به تدریج ورود کشورهای آسیایی به دوران رشد و توسعه و نیز استقلال بسیاری از این کشورها بسیاری از این شرکتهای جند ملیتی در آسیا نیز فعالیت خود را آغاز کردند.
هرچند دوران استعمار و لشکر کشی های قرون وسطایی برای تصرف یک سرزمین به پایان رسیده بود اما حضور استعمار نو در قالب های مختلف از جمله تاسیس شرکتهای چند ملیتی با اهداف استعماری در بسیاری از کشورهای حاشیه ای آغاز شد.
مبحث اول:ورود شرکت های چند ملیتی به ایران
در ایران قبل از انقلاب فروشگاه های کوروش و نیز فردوسی از جمله فروشگاه های زنجیره ای بودند که باسرمایه وطنی آغاز به کار کرده بودند[۸۳].
اما بعد از انقلاب با توجه به اینکه بر اساس ایدئولوژی انقلاب اسلامی شرکتهای چند ملیتی استعماری و یا توسط صهیونیستها اداره می شد اجازه فعالیت به این شرکتها در ایران داده نشد.اما در اواخر دهه ۸۰ شمسی “هایپر استار ” با دریافت مجوز در ایران شعبه ای را تاسیس کرد.این فروشگاه نخستین فروشگاه زنجیره‌ای خارجی در زیربنای ۹ هزار متر مربع است که ۲۵ درصد سهام آن متعلق به گروه فرانسوی کرفور و ۷۵درصدآن متعلق به شرکت اماراتی است[۸۴].گردانندگان این فروشگاه، زمین فروشگاه را برای مدت ۲۰ سال از شهرداری تهران اجاره کرده‌اند.
مارک کوربیون مدیر عامل فرانسوی این شرکت در ۳۵ کشور دنیا حدود ۱۵ هزار و ۵۰۰ فروشگاه زنجیره‌ای و ۵۰۰ هزار نفر حقوق‌بگیر دارد. این شرکت در بین فروشگاه‌های اروپا مقام اول و در دنیا پس از والمارت مقام دوم را دارد.
مدیر عامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای هایپراستار می‌افزاید: ما برای ۴۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری در ایران برنامه‌ریزی کرده‌ایم و در تهران، کرج، مشهد، اصفهان و شیراز شعبه خواهیم داشت و روی ۷ سال برای بازگشت سرمایه خود حساب کرده‌ایم چرا که ما زمانی که جایی سرمایه‌گذاری می‌کنیم و سود می‌بریم آن سود را مجدداً سرمایه‌گذاری می‌کنیم.
حال با توجه به این که سرمایه‌گذاران این فروشگاه خارجی هستند این پرسش مطرح است که چگونه در فروشگاهی که حدود ۸۰ درصد اجناس ایرانی هستند، افراد خارجی توانسته‌اند کالای مورد تقاضای مشتری را با بسته‌بندی متفاوت و ارزان‌تر از قیمت کارخانه تولید کنند محصول عرضه کنند؟ آیا غیر از این است که این فروشگاه به دلیل خرید یک جا از کارخانه‌های تولیدی تخفیف می‌گیرد و محصولات را در انبارهای بزرگ برای رفع نیاز مشتری ذخیره می‌کند؟
گذشته از این موضوعات از آن‌جا که بعضی از خوراکی‌های این فروشگاه از جمله سوسیس و کالباس ها خارجی هستند این سؤال مطرح است که چه تضمینی برای ذبح شرعی دام و طیور و تولید این محصولات وجود دارد؟
هرچند بسیاری از شرکتهای چند ملیتی چون نایک،آدیداس و… در ایران فعالیتی ندارند اما بسیاری محصولات آن ها در ایران عرضه میشود.
هرچند بسیاری از این شرکتها از جمله اورآل، نستله و…. به دلیل حمایت و یا سرمایه گذاری از رژیم صهیونیستی فعالیت می کنند اما بسیاری از محصولاتشان از راه های مختلف از جمله قاچاق وارد می شوند و در کشور از اقبال بالایی نیز برخوردارند.
مبحث دوم: شرکت های چند ملیتی و صنعت نفت
شرکت های چند ملیتی بستری برای تبادل تکنولوژی بین کشورهای عضو به چندین روش می باشند که در بخش نفت هم همین روش ها مورد استفاده است.
۱) روش های مستقیم
الف)فروش محصولات:در حال حاضر یکی از مشکلات گریبانگیر صنعت نفت کشور محدودیت در تهیه تجهیزات برای شرکت های داخلی و شرکت ملی نفت ایران می باشد، که این امر به خصوص در بخش بالادستی بسیار مشهود می باشد. در بسیاری از تجهیزات این بخش، سطح مطلوب با توجه به توانایی داخلی بهره برداری از این تکنولوژی می باشد اما متاسفانه به دلیل محدودیت های ایجاد شده برای کشور تهیه آنها اغلب با مشکل روبرو است.
ب)همکاری های آموزشی عدم برنامه ریزی بلند مدت برای تامین نیروی انسانی، کنار رفتن نیروهای با تجربه از صنعت نفت کشور و گسترش روزافرون حجم پروژه ها، شرکت ملی نفت ایران را با مشکل کمبود نیروی انسانی مجرب روبرو کرده است که جبران آن مستلرم صرف هزینه و وقت بسیار می باشد. از جمله مزیت های شرکت در همکاری های بین المللی و ایجاد شرکت های چند ملیتی امکان استفاده از پتانسیل دیگر اعضاء برای تبادل سریع دانش از طریق بکارگیری نیروهای کارآزموده آنها در پروژه های مشترک می باشد. به علاوه امکان ارسال نیروی کار برای شرکت در پروژه های بین المللی و کسب تجربه نیز وجود دارد
: ج)سرمایه گذاری مستقیم
تامین منابع مالی در پروژه های نفتی کشور و عدم توانایی در تامین این منابع در داخل کشور باعث شده است شرکت های نفتی خارجی با بهره گرفتن از این مزیت صنعت نفت ایران را عرصه ای برای رشد خود ببینند. این امر نه تنها باعث شده کشورهایی همچون مالزی، چین، کره جنوبی که نه تنها از نظر قدمت فعالیت در صنعت نفت دارای سابقه طولانی نیستند بلکه از نظر دارا بودن سطح تکنولوژی نیز در رده های اول جهانی قرار ندارند، صنعت نفت ایران را محلی برای یادگیری و حضور در عرصه بین المللی تجربه کنند. از طرف دیگر شرکت های سرمایه گذار با در نظر گرفتن ریسک بسیار بالا برای سرمایه گذاری در ایران به صورت غیر مستقیم از میزان سود واقعی انجام پروژه ها در کشور می کاهند.
مزیت تشکیل شرکت های چند ملیتی در این مورد تسهیل جریان سرمایه بین این کشورها می باشد و حضور ایران در این چرخه نه تنها اجازه تامین منابع مالی برای پروژه ها را با بهره گرفتن از مزیت دسترسی دیگر اعضائ به منابع مالی می دهد، بلکه سود انجام پروژه ها را نیز واقعی تر می کند.
: د)خرید تجهیزات و مواد
در حال حاضر صنعت ساخت تجهیزات نفت در کشور در برهه زمانی حساسی قرار دارد و چنانچه از مزیتی که طرح های در دست اجرا و طرح های آینده برای آن خلق کرده است استفاده مطلوب نبرد، آینده روشنی را نمی توان برای آن ترسیم کرد. اما صنعت ساخت تجهیرات درکشور با پارادکس قابل توجه ای روبرو است: ساخت دسته ای از تجهیزات به دلایلی چون عدم در اختیار داشتن تکنولوژی، کافی نبودن بازار داخلی برای سرمایه گذاری و تولید و عدم توانایی رقابت با شرکت های بزرگ بین المللی، دور از دسترس قرار گرفته است. از سوی دیگر سازندگان داخل از عدم خریداری محصولات خود توسط پیمانکاران خارجی ابراز نارضایتی می نمایند.
ایجاد همکاری در قالب شرکت های چند ملیتی در کشور باعث خواهد شد رقابت جای خود را به همکاری داده و نه تنها خرید از شرکت های سازنده ایرانی تحقق پذیرد، بلکه مزیت نسبی واقع شدن ایران در منطقه ای که حجم وسیعی از پروژه های نفت و گاز در حال اجرا است کشورهای عضو را تشویق به سرمایه گذاری برای تولید تجهیزات در داخل کشور نماید که مزایای اقتصادی و تکنولوژیک این امر کاملاً روشن می باشد[۸۵].
عکس مرتبط با اقتصاد
: ه)تحقیق، توسعه و مهندسی
بی شک مهمترین سد در مقابل رشد توان مهندسی پایه در کشور و استفاده از توان بالای علمی و تحقیقاتی در این بخش از صنعت، عدم وجود ساختاری نظام یافته برای هدایت و ارتباط موثر بین مراکز تحقیقاتی و پیمانکاران پروژه های نفتی می باشد. این امر باعث شده است مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی بنا به علاقه اساتید و محققان و بدون وجود تقاضای جدی از طرف صنعت نفت دست به انجام پروژه هایی بزنند که محترمانه ترین کاربرد تلاش جمعی این محققان و هزینه های صرف شده چیزی جز اشغال طبقه های کتابخانه ها نمی باشد.
از طرف دیگر پیمانکاران و مردان صنعت نفت نیز از تحقیق و توسعه تصوری جز دستاوردهایی که خالی از هر گونه کاربرد است در ذهن ندارند که البته با توجه به شرایط همکاری و ارتباط فی مابین دور از انتظار نمی باشد.
پیوستن و ایجاد شرکت چند ملیتی به خودی خود دوای دردی بر این مسئله نیست ولی از جمله دستاوردهایی است که در این ساختار می تواند حاصل گردد:
۱) استفاده از ظرفیت های تحقیق و توسعه موجود در شرکت های دیگر.
۲) در اختیار قرار دادن پتانسیل های داخلی برای شرکت در تحقیق و توسعه مبتنی بر نیازهای واقعی.
۳) درک و تجربه نظام همکاری مراکز تحقیق و توسعه در فرایند انجام پروژه های نفتی.
۴) تقویت حس اعتماد به نفس در محققان داخلی با مورد استفاده قرار گرقتن نتایج تحقیقاتشان.
۵) انتقال دانش در همکاری با مراکز تحقیق و توسعه شرکت های دیگر[۸۶].
۲) روش های غیرمستقیم :
: الف)مشاهده و الگوبرداری
