۷- الگوی ناصحیح تولید و مصرف آرد و نان
۸- سطح بالای ضایعات در تولید بخش صنعتی و کشاورزی
۹- الگوی ناصحیح مصرف برق خانگی،کشاورزی،صنعتی و روشنایی عمومی
۱۰- اتلاف بالای برق در خطوط انتقال نیرو
مصرف گرایی پس از جنگ در جامعه ایران تشدید شده است. توسعه صنعت،فرهنگ ،ارتباطات، تبلیغات و تغییر در سلسله مراتب نظام ارزشی از وضعیت مذهب معنوی به غلبه عناصر مادی، رشد مصرف،اسراف و تجمل گرایی را افزایش داده است. تغییر در رویکرد اقتصادی دولت در دهه ۷۰ به رشد طبقه متوسط، منزلت مجدد طبقه مرفه، افزایش شکاف طبقاتی ثروتمندان و فقرا و نیز گسترش مصرف گرایی مدرن کمک کرده است.پیامدهای مصرف گرایی تنش در نظم اجتماعی،تهدید نظم سیاسی، وابستگی اقتصادی، تشدید عوارض زیست محیطی، شیوع احساس محرومیت جمعی، سرخوردگی و افزایش سطح توقعات در کشور است.
عکس مرتبط با اقتصاد
جوامعی که با یک فرهنگ پویا مواجه هستند دستخوش دگرگونی های سریعی می شوند که جامعه را با پدیده فرهنگ پذیری مواجه می سازد. این پدیده، فرایندی است که بدان وسیله افراد یا گروه های یک فرهنگ انگاره های رفتار و تفکر فرهنگ دیگری را اقتباس می کنند. مصرف نیز نوعی هنجار اجتماعی است که شدیداً تحت تاثیر فرهنگ های دیگر است.در صورتی که عوامل فرهنگی تاثیر منفی بر الگوی مصرف بگذارند،مصرف از حالت طبیعی خارج و به مصرف آشکار یا همان مصرف تظاهر آمیز تبدیل می شود. این نوع مصرف ، استفاده اسرافکارانه و بی رویه کالا و خدمات است که با هدف متشخص جلوه دادن یا احراز موقعیت خاص صورت می گیرد. مصرف مسرفانه در فضایی صورت می گیرد که فاصله طبقاتی وجود دارد؛ طبقه ای مسرف که به نوعی تعیین کننده سطح و کیفیت الگوی مصرف هستند و برخی از افراد جامعه تلاش می کنند خود را به سطح آنان برسانند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی

۲-۲-۲-۱ عوامل فرهنگی موثر بر نوع و میزان مصرف

۲-۲-۲-۱-۱جهانی شدن

همانطور که به طور متعدد اشاره شده جامعه همواره در معرض پدیده فرهنگ پذیری است؛یعنی انگاره های رفتاری و تفکر فرهنگی را از دیگران برداشت می کند. به همین دلیل است که فرهنگ به صورت جدی از پدیده جهانی شدن متاثر می شود. در این شرایط رفتار اقتصادی،سیاسی و فرهنگی جامعه به سمت فرهنگ قالب سوق پیدا می کند. در شرایطی که قدرت اقتصادی ترسیم گر روند جهانی شدن باشد و لابی های سیاسی و اقتصادی خطوط رسانه ها را ترسیم کنند و بر آرا و افکار مردم تاثیر داشته باشند، طبیعی است که فرهنگ قالب مصرفی در دنیا،فرهنگ مبتنی بر دیدگاه مادی و اقتصاد سرمایه داری و بر پایه منافع شخصی خواهد بود. هر چند این روند با توجه به تضاد با ذات انسانی جامعه قطعاً با مشکلاتی مواجه خواهد بود.

۲-۲-۲-۱-۲ مصرف تفاخری

مصرف کالا با هدف خودنمایی و تحت تاثیر دیگران،مصرف نمایشی را شکل می دهد.بدین ترتیب رضایت حاصل از چنین مصرفی نه از مطلوبیت ذاتی خود کالا بلکه از تاثیر آن بر مردم نشات می گیرد. یا این عامل موثر بر مصرف،اثر تفاخر می گویند.

۲-۲-۲-۱-۳ مصرف چشم و هم چشمی

این عبارت برای نخستین بار توسط اقتصاددان آمریکایی وبلن[۵۴] (۱۹۲۹-۱۸۵۷) مطرح شد و به مصرفی اطلاق می شود که نیاز روانی فرد را که به تقلید از دیگران ایجاد شده برطرف می سازد. به عبارت دیگر کالا خریداری می شود نه بدان دلیل که عملا مورد استفاده قرار گیرد بلکه به این دلیل خریداری می شود که مصرف کننده از افراد آشنا عقب نیفتد. به هر حال این نوع کالا مستلزم تقبل هزینه است که از نظر روانی مطلوبیت زیادی برای مصرف کننده ایجاد کند، هر چند دوره زمانی ایجاد رضایت خاطر روانی آن ممکن است محدود باشد.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۲-۲-۲-۱-۴ مد اجتماعی

شامل رفتار جمعی نوظهوری است که به صورت رسم اجتماعی تثبیت نشده باشد. مد نیز بخشی از عرف است با این حال کنشی برخلاف رسم تلقی می شود که دوام و دیرپایی ویژگی آن است.مد رفتاری زودگذر است برای مثال آرایش شخصی یا طرز گفتار و بسیاری دیگر از رفتارها مد محسوب می شوند و افراد را به سمت همگونگی سوق می دهند.مد اجتماعی، فرهنگ بخش عمده ای از جامعه و به خصوص جوانان را به خود مشغول کرده و آنها را از پرداختن به امور مولد و پویا باز می دارد و با سوء استفاده از القای این فرهنگ غلط در جامعه منافع اقتصادی و بعضاً سیاسی عده ای سودجو را تامین می کند.تشدید تقّید جامعه به مد این فرهنگ مصرفی را به یک فخر فروشی اجتماعی تبدیل کرده و تاثیر منفی بسیاری بر الگوی مصرف جامعه می گذارد.

۲-۲-۲-۱-۵ تبلیغات بازرگانی

در بازاریابی برای افزایش فروش از روش های مختلفی استفاده می شود که یکی از مهم ترین این روشها، استفاده از تبلیغات بازرگانی است. وقتی تبلیغات بازرگانی به عنوان یکی از اصلی ترین و نخستین ابزارهای تشویق افراد جامعه برای خرید تلقی شود، اختیار مصرف خانوار به تبلیغات بازرگانی سپرده می شود و حتی منجر به ارائه تبلیعات کالاهای خارجی در کشور و ایجاد نیاز و ورود رسمی و غیر رسمی کالا برای تامین این نیاز می شود.غالب بنگاه های تولیدی امروز بر پایه سیاستهای مصرفی و تبلیغات روی مصرف و نهادینه کردن فرهنگ مصرف گرایی بین جوامع استوار هستند. رسانه ها در دوران کنونی بخشی جدایی ناپذیر از زندگی مخاطبان شده اند. این مخاطبان در دنیای اطلاعاتی و ارتباطی امروز، بخش عظیم فرهنگ،ارزش ها و هنجارهای جامعه خود و دیگر جوامع را از رسانه ها دریافت می کنند. به عبارتی در دوران معاصر که به عصر اطلاعات و جامعه اطلاعاتی و ارتباطی معروف است،بخش عظیمی از جامعه پذیری مخاطبان از طریق رسانه ها انجام می شود و نفوذ و تاثیر رسانه ها تا جایی است که برخی از نظریه پردازان ارتباطی بر این باورند که رسانه ها اولویت ذهنی و حتی رفتاری ما را تعیین می کنند و اگر چگونه فکر کردن را به ما یاد ندهند، اینکه به چه چیزی فکر کنیم را به ما می آموزند.

۲-۲-۲-۲ رویکرد دین اسلام در رابطه با مصرف

اسلام به عنوان آخرین دین بشری که توجه لازم به تمام نیازهای بشری را داشته ، از اهمیت موضوع غافل نبوده و سیاستهای لازم برای کارکرد مصرف در جامعه اسلامی را فراهم کرده است.این موضوع را می توان در پیوند آن با سیاستهای اقتصادی دین اسلام با ویژگی های مصرف در اقتصاد اسلامی مشاهده کرد.اصلاح الگوی مصرف که به معنی نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور است،سبب ارتقای شاخصهای زندگی و کاهش هزینه ها شده و زمینه ای برای گسترش عدالت و بهبود توزیع درآمدها را فراهم می آورد. از طرفی الزام مصرف بهینه باعث می شود تا توزیع مناسب منابع و به تبع آن پیشرفت در دیگر بخشهایی که کمتر مورد توجه بوده اند نیز فراهم شود. سیاستهای دین اسلام ضمن توجه ویژه به اصلاح الگوی مصرف محدودیتهایی را در رابطه با مصارف و مطلوبیتهای معنوی و عبادی به پیروان خود توصیه می کند.دین اسلام با کلیه عواملی که به نوعی باعث اسراف در مصرف می شود مخالفت کرده و بیان می کند در جامعه ای که روحیه اسراف کالاها و خدمات نهادینه شده است کالاها و خدمات به جای تامین نیازهای واقعی ، صرف زیاده خواهی در اقتصاد خواهد شد.
با توجه به عوامل فرهنگی موثر در مصرف و دیدگاه دین اسلام در رابطه با مصرف کالاها و خدمات می توان فرهنگ جامعه را به عنوان یکی از نهاده های مورد نیاز به منظور سنجش میزان ارزیابی وصول مطالبات بخشهای تابعه شرکت گاز استان دانست. لزوم توجه به شاخص فرهنگ و مولفه های آن از آن جهت مورد تاکید است که در جامعه ای با فرهنگ اسلامی و ایرانی که با فرهنگ تجمل گرایی و مد گرایی و اسراف در تضاد است، مصرف بیش از اندازه باعث افزایش هزینه های مصرفی خانوارها شده و با توجه به سطح درآمدی خانوار وصول مطالبات شرکت به تاخیر می افتد.

۲-۲-۳ نقش دمای هوا[۵۵] بر مصرف انرژی[۵۶]

موضوع مصرف انرژی مخصوصاً گاز طبیعی و رابطه آن با شاخص های مختلف اقتصادی،زیست محیطی و اجتماعی از موضوعات مورد توجه بسیاری از اندیشمندان حوزه مدیریت انرژی است(بلومی۳،۲۰۰۹). بدین ترتیب توجه به عوامل موثر بر مصرف گاز طبیعی در کشور و همچنین اندازه گیری میزان تاثیر گذاری آن ها بر مصرف گاز در بخش های مختلف حائز اهمیت می باشد که یکی از عوامل موثر بر مصرف گاز طبیعی درجه ی حرارت است. باید توجه داشت که چالش های زیست محیطی جهان در سالیان اخیر سبب تغییرات نامشخص دما شده است. بطوریکه در برخی مواقع شاهد زمستان هایی بسیار سرد و تابستان هایی بسیار گرم و از سوی دیگر شاهد موارد خلاف آن هستیم. تغییرات دمایی اثرات غیر قابل انکاری بر تغییرات مصرف مواد اولیه تامین کننده انرژی های گرمایی و سرمایی بخشهای مختلف جامعه خصوصاً مصرف گاز طبیعی دارد.
در کشوری به وسعت ایران با دارا بودن مناطق کاملا متفاوت از لحاظ آب و هوایی سبب شده است که شهرهای مختلف نیازهای متغیری برای مصرف گاز داشته باشند.همچنین مصرف گاز خود دارای بخشهای متفاوتی همچون مصرف خانگی، مصرف صنعتی ، مصرف بخش کشاورزی ، مصرف بخش حمل و نقل ، مصارف نیروگاه ها و صنایع عمده می باشد. لذا رابطه ی بین دما و مصرف گاز در هر یک از بخشهای مذکور به وضوح نمایان می شود.
اقلیم بندی مناطق مختلف کشور و محاسبه گاز بهای مصرفی براساس قیمت های تعیین شده با توجه به اقلیم بندی منطقه یکی از سیاستهای شرکت ملی گاز به منظور تعدیل قیمت گاز مصرفی بعد از هدفمند کردن یارانه ها خود دلیلی قاطع به منظور وجود رابطه بین دما و مصرف گاز طبیعی می باشد.بنا به گفته مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران به منظور تعدیل قیمت گاز مصرفی در شهرهای مختلف پایه قیمت های پلکانی گاز به صورت استانی مشخص نمی شود بلکه به صورت شهرستانی و متناسب با شرایط آب و هوایی آن شهرستان تعیین خواهد شد.این امر نشان دهنده عزم جدی مدیران ارشد شرکت ملی گاز ایران به منظور تعدیل قیمت تمام شده گاز برای مصرف کننده براساس شرایط دمایی منطقه می باشد.بدین ترتیب بعد از هدفمندسازی یارانه ها پایه پلکانی قیمت گاز براساس شرایط آب و هوایی تعیین شد و مناطقی که جزء مناطق سردسیر می باشند از قیمت پایه کمتری نسبت به مناطقی که جزء مناطق گرمسیر می باشند،برخوردار شدند. در تحقیق حاضر نیز مناطقی که سردسیر هستند به تبع دارای مصرف گاز بیشتری خواهند بود و بحث وصول مطالبات در این مناطق از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. لذا دمای هوا به عنوان یکی از موثرترین ورودی های مدل تحقیق حاضر می باشد.

۲-۳ مبانی تئوری تحقیق

۲-۳-۱ پیشینه تحقیقات داخل کشور:

با توجه به اهمیت بخش وصول مطالبات در شرکتهای گاز و برق و آب و لزوم استفاده از روش های کارا در وصول مطالبات وبا توجه به اجرای طرح هدفمندی یارانه ها در دو سال اخیر در کشورمان و افزایش قیمت حامل های انرژی تحقیقاتی در زمینه وصول مطالبات انجام گرفته که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
سید محمد رسولی(۱۳۷۴) درمقاله خود به بررسی علل عدم وصول قسمتی از مطالبات شرکت برق منطقه ای تهران پرداخته و عوامل فرهنگی ,اجتماعی,اقتصادی,ناهماهنگی واحدهای زیربط,عدم وجود فیدبک در سیستم,عدم کفایت پرسنل مربوطه,سهولت استفاده از برق غیر مجاز و انعطاف شرکت در مورد بدهکاران را از عوامل موثر در عدم وصول مطالبات شرکت برق منطقه ای تهران معرفی می کند.همچنین وی افزایش کارایی واحدهای قطع و وصل مناطق را منوط به بررسی و تامین نیازها و کمبودهای اجرایی و پرسنلی و رفع نیازمندیها و توزیع صحیح و منطقی امکانات موجود دانست. ایجاد و یا تشدید احساس مسئولیت و تعهد بیشتر در مسئولین شرکت در رده های مختلف در امر وصول مطالبات نیز یکی دیگر از پیشنهادها به منظور افزایش کارایی وصول مطالبات می باشد.
بهروز پیا (۱۳۸۱) در پایان نامه خود به بررسی علل تاخیر در پرداخت بهای قبوض برق در شرکت توزیع برق استان قزوین با هدف کاهش هزینه ها و خسارتهای ناشی از تاخیر در وصول مطالبات پرداخته و سوال اصلی پژوهش را با عنوان شناسایی علل تاخیر در پرداخت بهای قبوض معرفی می کند. و پس از بررسی های اولیه ۲۳ فرضیه فرعی در این مورد طراحی گردید. فرضیه اول این تحقیق این است که اغلب مشترکین ، بهای برق خود را با تاخیر پرداخت می نمایند. فرضیه دوم تحقیق مربوط به علل تاخیر در پرداخت بهای برق می باشد که عبارتند از ضعف سیستم خدمات قطع و وصل، عدم اعتماد کافی به محاسبات صورتحسابها، عدم دسترسی به دفاتر مرکزی ، تعداد مالکین یا شرکاء و یا مصرف کنندگان انشعاب برق، کمبود مهلت ۱۵ روزه مندرج در قبوض، تاخیر در ابلاغ اعتبارات (مشترکین دولتی) ، عدم اعمال جریمه عادلانه، عدم پرداخت پاداش به تعجیل در پرداخت، فصلی بودن درآمدها (مشترکین کشاورزی) ، اخذ مهلت از کارکنان شرکت برق با اصرار، عدم اطلاع رسانی کافی ، دخالت مقامات محلی و استانی، عدم نصب سیستم های هوشمند مثل کنتورهای کارتی، تاخیر در توزیع صورتحسابها توسط شرکت توزیع ، عدم نمایش یارانه بهای برق در قبوض ، خود داری بانکها از دریافت وجه قبوض پس از مهلت ، نوسان در مبالغ صورتحسابهای صادره ، افزایش سالانه بهای برق ، عدم توزیع قبوض در اوایل هر ماه ، قطع برق به جای جریمه ، و ضعف اطلاع رسانی را از فرضیه های تحقیق معرفی می کند. همچنین فصلی بودن درآمدهای مشترکین کشاورزی که اغلب با فروش محصولات در فصل پائیز مصادف می باشد در روند پرداخت قبل و بعد از فصل پائیز این دسته از مشترکین ایجاد خلل می نماید. پس از انجام پژوهش از ۱۱۰ فقره از بدهکاران و پخش پرسشنامه بین بدهکاران و تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون های فرضیه نتایجی بدست آمد که نشان می دهد اغلب مشترکین بهای برق خود را با تاخیر پرداخت می کنند، مشترکین بدهکار در صورت تاخیر در پرداخت بهای برق نگران قطع برق می شوند و عملکرد سیستم قطع و وصل مشترکین بدهکار مطلوب می باشد، اعتماد کافی به محاسبات صورتحسابها در بین مشترکین وجود دارد،تعدد مالکین تعدادی از انشعابات مانع از پرداخت به موقع بهای برق می باشد زیرا بهای برق بایستی از اشخاص متعددی جمع آوری و سپس پرداخت شود. در این تحقیق صدور و توزیع قبض بنحویکه در اوایل هر ماه بدست مشتری برسد یکی از روش هایی شناخته شده که می تواند موجب وصول به موقع بهای برق شود.
محمد رضا سروش(۱۳۸۲) در پایان نامه خود به بررسی مشکلات مدیریت در وصول مطالبات مصرف برق و ارائه راهکارهای بهبود آن پرداخته و بخش عمده عدم وصول مطالبات شرکت را به دلیل عدم پرداخت به موقع آن از سوی مشترکین (بخش مشترکین دولتی و ارگان های نظامی و انتظامی) دانسته و همین امر موجب وقفه های طولانی مدت در امر وصول مطالبات شده است. تکرار مداوم پیگیری وصول مطالبات را باعث کاهش کارایی و اثر بخشی این معرفی کرده و این مسئله را اصلی عامل بوجود آمدن اثرات منفی در روحیه پرسنل و انگیزش آنها برشمرده است. در این پژوهش سعی شده است مشکلات اساسی از دیدگاه مدیریت سازمان در رابطه با وصول مطالبات ، به صورت سوالهای پژوهشی مطرح شود که این مشکلات عبارتند از : روش فعلی قرائت کنتور مشترکین، نحوه عملکرد بانک در وصول هزینه ها، وسعت استان و پراکندگی جمعیت و مشکلات وصول از ارگانهای دولتی و نظامی و مصارف صنعتی سنگین. براساس این سوالات پژوهشی، پرسشنامه ای تنظیم شده و در بین ۴۰ نفر از مدیران سازمان توزیع و نقطه نظرات ۳۵ نفر آنان جمع آوری گردید. با تجزیه و تحلیل نتایج نظرسنجی ، این نتیجه حاصل شد که ، عملکرد بانک در وصول هزینه ها مشکل چندانی را ایجاد نکرده ولی سه مورد دیگر، از عمده مشکلات مدیریت در وصول هزینه ها می باشد. در پایان پژوهش راه حلی ارائه شد که در صورت اجرا تمامی موارد مشکل زای مطروحه حل شده ، به نحوی که شرکت برق می تواند هزینه فروش انرژی را مانند تمام کالاهایی که به طور معمول به فروش می رسند ، قبل از مصرف آن دریافت نماید. بنابراین روش استفاده از کنتورهایی که از کارت اعتباری استفاده می کنند، برای این منظور پیشنهاد شد.
خلیل خسروی (۱۳۸۱)در پایان نامه خود به مطالعه و مقایسه طرق موثر در وصول مطالبات در بالا بردن درآمد شرکت توزیع نیروی برق پرداخته وبر اساس محاسبات و آمار موجود در شرکت برق منطقه ای سیستان و بلوچستان نشان می دهد که مبلغ وصولی همواره کمتر از فروش برق می باشد ، به این ترتیب هر ساله بر حجم مطالبات شرکت برق از مشترکین افزوده می شود، و ادامه این روند وضعیت نابهنجاری ایجاد می نماید که باید هر چه سریعتر با برنامه ریزی و بسیج تمامی امکانات درون سازمان ، راه حل مناسبی به دست آورده و وضعیت نقدینگی شرکت را بهبود بخشید. این مطالعه به صورت موردی در امور برق شهرستان زابل صورت گرفته است . برای دستیابی به این هدف تحقیق پنج عامل بصورت سوال پژوهشی ارائه گردیده که عبارتند از : تاثیر روش قطع برق ، تاثیر برقراری ارتباط با مشترکین بدهکار ، تاثیر آموزش همگانی و تاثیر افزایش تعرفه های برق در وصول مطالبات و نیز مقایسه مشکلات اجرایی قطع برق .و ضعف عوامل ارتباطات , فن آوری و اطلاعات را از مهم ترین عوامل عدم وصول مطالبات معرفی کرده و به منظور بهبود سیستم وصول مطالبات استفاده از پیمانکار را برای بخش وصول مطالبات توصیه کرده است .برای این منظور از روش توصیفی – پیمایشی استفاده شده و نمونه هایی شامل ۳۰۰ مشترک خانگی و ۱۰۰ مشترک تجاری در شهر زابل و نیز ۸۵ نفر از مدیران و کارشناسان حوزه ستادی و شهرستانهای استان با شیوه نمونه گیری خوشه ای انتخاب شده اند . اطلاعات به کمک آزمون کای اسکویر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت چنین نتیجه گیری شد که عوامل اول تا سوم تاثیر مثبت و عامل چهارم تاثیر منفی در افزایش وصول مطالبات دارد و عامل پنجم ، در صورتیکه جهت وصول بدهی نیاز به اهرم قطع برق باشد، تعدادی از مشکلات اجرایی آن مشخص و اولویت بندی گردید. همچنین ایشان در پایان نامه خود به تاثیر مثبت قطع برق مشترکین ، برقراری ارتباط با مشترکین بدهکار و تاثیر آموزش همگانی در وصول مطالبات اشاره می کند.
احمد مظفری زوارکی (۱۳۸۲) در پایان نامه خود به بررسی علل تاخیر در وصول مطالبات از مشترکین و ارائه راهکارهای مناسب در شرکت آب و فاضلاب غرب استان تهران پرداخته، بررسی علل تاخیر در وصول مطالبات از مشترکین در شرکت آب و فاضلاب غرب استان تهران و شناخت رفتار مشتریان و ارائه راهکارهایی در جهت بهبود نسبت وصولی به درآمد تشخیصی و افزایش نقدینگی دو هدف این تحقیق می باشند . این تحقیق از نوع کاربردی و روش پژوهشی مورد استفاده در آن از نوع میدانی کتابخانه ای است بدین صورت که جهت گرد آوری اطلاعات مرتبط با سابقه موضوع به روش کتابخانه ای و در ارتباط با جمع آوری اطلاعات جهت آزمون فرضیه ها در مراحل بعدی به روش میدانی عمل شده است. بدین منظور ۲۰۰ نفر از ۴۰۰ نفر از جامعه آماری که بیش از ۶ ماه به شرکت بدهکار بودند انتخاب شدند . در این پژوهش پرسشنامه با بهره گرفتن از مقیاس پنج گزینه ای لیکرت بعنوان ابزار اندازه گیری مورد استفاده قرار گرفته است. و سه عامل رضایت مشترکین , کیفیت خدمات و تسهیل در وصول مطالبات را از موثرترین عوامل تسهیل در امر وصول مطالبات معرفی می کند.
وحیده مشعلی(۱۳۸۳) درپایان نامه خود به شناسایی و ارزیابی عوامل موثر بر وصول مطالبات شرکت توزیع برق اهواز پرداخته است و تحقیق خود را به صورت موردی و با تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه های تکمیل شده توسط مشترکین شرکت توزیع برق اهواز انجام داده است .هر پرسشنامه دارای ۱۵ پرسش بود که یک دسته از پرسشنامه ها به ارزیابی مشترکین از عملکرد شرکت و رضایت مشترکین از مکانیزمهای مالی انگیزشی مربوط بوده در حالیکه دسته دیگر سوالات به شرایط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مشترکین اختصاص داشت . پس از تجزیه و تحلیل های همبستگی و رگرسیونی و تحلیل های چند متغیره روی داده ها بدست آمده نتایج نشان داد که مشترکینی که دارای درآمد و سطح تحصیلات بالایی هستند هزینه برق مصرفی خود را به موقع پرداخت می کنند، شیب منفی و ضریب تبیین قوی تغییرات متغیر وابسته مدت پرداخت براساس درآمد ماهانه و سطح تحصیلات را بخوبی توجیه می نماید، همبستگی منفی و معنی دار بین دو صفت مدت پرداخت و متوسط هزینه برق مصرفی مدل رگرسیون خطی برای این صفت برآورد گردید و همبستگی منفی نشان می دهد که با افزایش هزینه برق مصرفی ، مدت پرداخت قبوض برق کاهش یافته . اگر چه بنظر می رسد با افزایش هزینه برق مصرفی بار مالی ایجاد شده در درآمد خانواده افزایش یابد اما با توجه به اینکه مصارف بالای برق معمولا در خانواده های با درآمد بالا صورت می گیرد و با توجه به توان مالی اینگونه خانوارها مدت پرداخت قبوض برق مصرفی کاهش می یابد و با توجه به همبستگی درآمد و مدت پرداخت می توان نتیجه گرفت که برخی از خانوارهای پر مصرف اساسا دارای درآمد بالایی نیستند و در نتیجه هزینه برق مصرفی را با تاخیر پرداخت می کنند.در قشرهای کم تا متوسط درآمد به دلیل شرایط فرهنگی سطح تحصیل پایین تر و تعداد افراد خانوار بیشتر بود. از راهکارهای انگیزشی برای پرداخت به موقع می توان تعیین مقدار یارانه برق مصرفی براساس درآمد با شفاف سازی تعرفه و یارانه بطوری که مشترکین از میزان تعرفه و یارانه خود مطلع شوند و در خصوص هزینه های واقعی برق مصرفی خود به آگاهی و اطلاعات بیشتری دست یابند، پرداخت سود بصورت روز شمار به عنوان پاداش تعجیل در پرداخت ، تعیین سطوح بهینه مصرف به ازاء تعداد افراد خانواده کم درآمد از جمله پیشنهادات برای تشویق مشترکین برای پرداخت به موقع هزینه برق مصرفی است اشاره نمود، علاوه بر آن می توان با محاسبه ارزش فرصت از دست رفته به ازاء پرداخت دیر هنگام می توان مدت پرداخت هزینه برق مصرفی را کاهش داد.عواملی مثل عدالت اجتماعی و نظام قیمت گذاری را نیز از عوامل موثر بر وصول مطالبات معرفی می کند.
شاهرخ شهردار(۱۳۸۴) در پایان نامه خود به بررسی مشکلات اساسی وصول مطالبات انرژی برق از مشترکین شرکت توزیع نیروی برق تبریز پرداخته و عنوان کرده که با توجه به اینکه در فروش برق ابتدا انرژی به فروش می رسد و سپس مبلغ انرژی مصرف شده از مشترک دریافت می گردد، مدیریت مطالبات به عنوان یکی از موضوعات اصلی و ارکان مدیریت مالی ، نقش به سزایی در مدیریت سرمایه در گردش و عملیات جاری دارد. در این پژوهش سعی شده با پرداختی کارشناسانه و علمی به مدیریت مطالبات عوامل موثر بر وصول مطالبات در شرکت توزیع برق تبریز و حجم مطالبات وصول نشده در امور ده گانه شرکت مورد توجه و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. در راستای تحقق اهداف این پژوهش و جمع آوری اطلاعات مرتبط از روش های مختلف از جمله مصاحبه ، پرسشنامه ، مراجعه به منابع معتبر کتابخانه ای و … استفاده شده و دیدگاه های کارشناسانه و تخصصی مدیران و کارشناسان حوزه ی ستادی شرکت برق منطقه ای آذربایجان و شرکت توزیع برق تبریز منعکس شده است . همچنین برای تجزیه و تحلیل حجم مطالبات وصول نشده و محاسبه دوره ی وصول مطالبات در امور ده گانه شرکت توزیع برق تبریز از اسناد و مدارک مربوطه کی سه سال (۸۱ تا ۸۳ ) در شرکت موجود بود ، استفاده گردیده است. نتایج حاصل شده از تحقیق نشان می دهد که از دیدگاه کارشناسان و مدیران شرکت از بین عوامل مختلف تاثیر گذار در وصول مطالبات عواملی چون متناسب بودن زمان توزیع قبوض برق با تاریخ و مهلت پرداخت ، برقراری ارتباط تلفنی با بدهکاران قبل از قطع برق ، قطع برق مشترکین بدهکار با اخطار روی قبوض ، تشکیل کمیته های وصول مطالبات,پرداخت پاداش به مشترکین خوش حساب ، فراهم کردن امکان ارتباطات مکانیزه بیشترین تاثیر را در وصول مطالبات شرکت توزیع برق تبریز دارد.
در ضمن ارزیابی کارایی و سنجش میزان کارایی یکی از بزرگترین دغدغه های حال حاضر در سطوح مدیریت های ارشد سازمان می باشد که یکی از بهترین , کاراترین و دقیق ترین روش های ارزیابی کارایی استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها می باشد. توان بالای تحلیل پوششی داده ها در ارزیابی کارایی و ویژگی های خاص این شاخه باعث شده است در بسیاری از حوزه های مختلف ازصنایع نفت و گاز تا بیمارستانها و بانکها مورد استفاده قرار گیرد که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
محمد جواد امیری بشلی (۱۳۸۳) در پایان نامه خود کارایی شعب بانک کشاورزی استان مازندران را با تکنیک تحلیل پوششی داده ها مورد ارزیابی قرار داده است و بدن منظور و در فرایند ارزیابی ، ابتدا ورودی ها و خروجی های شعب بانک با توجه به مطالعات قبلی و نظر مدیران و کارشناسان بانک تعیین شده است . سپس با بهره گرفتن از پرسشنامه مقایسات زوجی ، ارزش هر یک از متغیرها نسبت به هم تعیین و با بهره گرفتن از روش منطقه اطمینان (AR) به محدود سازی اوزان متغیرها پرداخته شده است. در این تحقیق چند مدل مختلف از مدلهای (DEA) به منظور در نظر گرفتن حالتهای مختلف بازده به مقیاس (ثابت و متغیر) ، بکارگیری یا عدم بکارگیری متغیرهای محیطی در مدل و کنترل یا عدم کنترل اوزان متغیرها ، مورد استفاده قرار گرفته است. که با مقایسه نتایج حاصل از این مدلها ، مدل بازده به مقیاس متغیر با محدود سازی اوزان متغیرها و بدون در نظر گرفتن متغیرهای محیطی برای ارزیابی کارایی شعب بانک کشاورزی استان مازندران مناسب تشخیص داده شده است. در نهایت نتایج حاصل از این مدل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و برای بهبود عملکرد واحدهایی که ناکارا شناخته شده اند مجموعه های مرجع (الگو)معرفی گردید.
عالیه رزم آرا(۱۳۸۴) در پایان نامه خود با عنوان ارزیابی کارایی تکنیکی و روند بهره وری صنایع کشور با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها به بررسی کارایی بخشهای مختلف اقتصادی بخصوص اندازه گیری بخش صنعت از مباحث مهم اقتصادی پرداخته است. این مطالعه در مرحله اول ، عملکرد نسبی واحدهای بخش صنعت در ایران را با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها (DEA) مورد بررسی قرار می دهد. کارایی تکنیکی کل ، خالص کارایی تکنیکی و کارایی مقیاس برای زیر بخشهای صنعت در سال ۱۳۸۰ و رشد بهره وری مجموعه عوامل با بهره گرفتن از شاخص مالم کوئیست برای زیر بخشهای مزبور در دوره زمانی ۱۳۷۶-۱۳۸۰ محاسبه گردیده و نتایج نشان می دهد عدم کارایی مدیریت مهمترین عامل عدم کارایی صنایع در ایران می باشد. علاوه بر این رشد بهره وری مجموع عوامل طی دوره زمانی مورد بررسی در برخی صنایع مثبت و در برخی منفی می باشد. همچنین عوامل موثر بر بهره وری به روش پانل دیتا تخمین زده شد که فقط سهم حقوق و دستمزد در ارزش افزوده هر صنعت و هزینه تحقیق و توسعه معنادار شدند.
محمد حسین پور کاظمی، کیومرث حیدری(۱۳۸۱)در مقاله ای کارایی نیروگاه های حرارتی تولید برق کشور را توسط روش تحلیل پوششی داده ها مورد ارزیابی قرار دادند بدین منظور و با توجه به اینکه نیروگاه های برق هر کشور یکی از مهم ترین عوامل و ضرورتهای رشد و توسعه کشورها است و از طرف دولت بودجه های سنگینی برای احداث و راه اندازی این نیروگاه ها اختصاص می یابد و ارزبری بالا و سرمایه بر بودن صنعت برق لزوم ارزیابی صحیح کارایی این واحدها از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.لذا سوال اصلی پژوهش این است که آیا می توان با ظرفیت فعلی نیروگاه های کشور در صورت استفاده بهینه می توان برق بیشتری تولید کرد ؟ یکی از راه های پاسخ به این مقاله وضعیت کارایی نیروگاه های حرارتی کشور که بیش از ۹۰ درصد برق کشور را تولید می کنند ، مورد بررسی قرار می گیرد.بدین منظور در این پژوهش از روش تحلیل پوششی داده ها استفاده شده و نتایج حاصل نشان می دهد که کارایی با فرض ثابت بودن بازده نسبت به مقیاس ۶۴ درصد و تحت فرض بازده نسبت به مقیاس متغیر ۷۸ درصد می باشد.به عبارتی دیگر با همین وضعیت فعلی و با استفاده بهینه از امکانات در حالت اول می توان ۳۶ درصد و در حالت دوم ۲۲ درصد تولید برق را در کشور بهبود بخشید. از طرف دیگر با دسته بندی نیروگاه ها ، نیروگاه های سیکل ترکیبی از نظر کارایی معمولا رتبه های بالا و نیروگاه های گازی رتبه های پایین را کسب کرده اند . یکی از عمده ترین دلایل این موضوع نیز پایین بودن تولید (خروجی) نیروگاه های گازی در مقایسه با نیروگاه های دیگر است.علت اینکه از نیروگاه های گازی در بار پیک استفاده می شود به بالا بودن قیمت تمام شده برق تولیدی در نیروگاه های گازی و امکان ورود و خروج سریع این نیروگاه ها به شبکه مزبور بر می گردد. بنابراین از آنجایی که نهاده های نیروی کار و سرمایه برعکس سوخت ، با کاهش فعالیت نیروگاه قابل کاهش نیستند لذا در نیروگاه های گازی معمولا با یک سطح مشخص نهاده ، تولید در سطحی متناسب با آن صورت نمی گیرد و این امر با فرض ثبات سایر عوامل باعث کاهش کارایی نیروگاه های گازی در مقایسه با نیروگاه های بار پایه می شود . همچنین جهت استخراج نتایج کاملتر لازم است در کنار کارایی فنی به مساله هزینه ها و کارایی اقتصادی نیز پرداخته شود ، اما در این مطالعه بنا به دلایلی از جمله عدم شفافیت در تعیین نرخ دقیق نهاده ها و ستاده ها و نبود اطلاعات به این موضوع پرداخته نشده است.
حال نیاز مبرم به انجام پژوهشهای میدانی و تحقیقات دانشگاهی در این خصوص بیش از پیش احساس می شود . نه تنها در شرکت ملی گاز بلکه در شرکتهای آب و برق استانی و ستادی نیز این امر باید مورد توجه مدیران ارشد سازمانها قرار بگیرد . زیرا لازمه بقای هر سازمانی تعامل با ذینفعان به ویژه مصرف کنندگان عمومی و خصوصی می باشد و در مقابل برای هر سازمانی نیز نحوه دریافت مطالبات آن سازمان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. حال که توسعه روز افزون جوامع صنعتی و اجبار انکارناپذیر برای حرکت همگان با فناوری و اقتصاد جهانی نیازمندی های جدیدی را فراروی اقشار مختلف دانشگاهی قرار داده می توان به از هم گسیختگی اطلاعات انتشار یافته به راحتی پی برد و این موضوع دلیلی جز پیشرفت سریع علم ، تکنولوژی و پیچیدگی های روز افزون آن را نخواهد داشت . امیدوارم این پژوهش و نتایج حاصله برای کسانی که می خواهند در این زمینه پژهش نمایند مفید باشد.

فصل سوم : روش تحقیق

۳ – ۱ مقدمه
مطالب فصل دوم مجموعه ای از مبانی نظری و تجربی بیان شده و پیشینه تحقیق درباره ی عوامل موثر بر میزان کارایی وصول مطالبات بخش های تابعه شرکت گاز استان اردبیل بوده ؛ که سعی برآن بود تا با پرداختن به تمام جوانب موضوع، منابع علمی کافی برای اظهار نظر در خصوص شیوه پژوهش حاضر فراهم گردد. فصل حاضر به روش تحقیق اختصاص دارد . در این راستا ابتدا نوع تحقیق بیان می گردد. سپس به تشریح مدل پژوهش و فرضیه های تحقیق میپردازیم.در ادامه با توصیف جامعه آماری، روش تحقیق و ابزار جمع آوری داده ها تعیین خواهد شد. بخش های بعدی این فصل به بیان روش تجزیه و تحلیل داده ها اختصاص دارد.
۳-۲ نوع تحقیق
تقسیم بندی تحقیق بر مبنای هدف و روش تجزیه و تحلیل از نظر مولفان مختلف کتب روش تحقیق، متفاوت است. تقسیم بندی تحقیق حاضر بر مبنای هدف از نوع تحقیقات کاربردی انجام می شود. در پژوهش حاضر که اطلاعات آن از نوع میدانی می باشد، با مرور ادبیات موضوع ابتدا به بررسی و شناسایی ورودی ها و خروجی های مدل پرداخته و اثر این متغیرها بر روی میزان کارایی بخش های تابعه شرکت گاز استان اردبیل از لحاظ وصول مطالبات گاز بهاء مصرفی مشترکین پرداخته و فرضیه ها را بیان می نماییم.
۳-۳ مدل تحقیق
پس از مطالعه پیشینه موضوع تحقیق در ادبیات داخلی که به تفصیل در فصل دوم بیان شد، شاخص درآمد سالانه خانوار ، شاخص فرهنگی جامعه ، شاخص نیروی انسانی و ماشین آلات و میانگین دمای هوای ناحیه به عنوان ورودی های سیستم ارزیابی کارایی وصول مطالبات و نسبت مبالغ فیش های واریزی به مبالغ فیش های صادره و نسبت تعداد فیش های واریزی به تعداد فیش های صادره به عنوان خروجی سیستم ارزیابی کارایی وصول مطالبات در این تحقیق انتخاب شده اند، که ورودی ها و خروجی های مدل ارزیابی کارایی متغیر مستقل و کارایی واحدها و ضرایب وزنی ورودی ها و خروجی های مدل به عنوان متغیر وابسته می باشند.
نمودار ۳-۱ چارچوب مفهومی مدل پژوهش
نسبت مبالغ واریزی به صادره
درآمد سالیانه خانوار
شاخص فرهنگی ناحیه
مدل DEA برای ارزیابی کارایی
نیروی انسانی و ماشین آلات
تعداد فیش های واریزی به صادره
میانگین دمای ناحیه
۳-۴ فرضیه های تحقیق
میزان مصرف، نوع اقلیم بندی نواحی مختلف، میزان تجهیزات مثل ماشین آلات و امکانات مورد نیاز برای وصول مطالبات و … آب و هوای منطقه، رعایت الگوی مصرف(مصرف به مقدار مجاز طبق استاندارد شرکت ملی گاز برای مصارف خانگی ، تجاری و صنعتی)،میزان درآمدخانوار، فرهنگ جامعه ، تعداد نیروی انسانی شاغل در بخش وصول مطالبات در هر ناحیه و تعداد مشترکین گاز طبیعی در پرداخت قبوض گاز توسط مشترکین موثر است.
تعداد قبوض پرداخت شده توسط مشترکین گاز طبیعی،مبلغ پرداخت شده بابت مصرف گاز طبیعی توسط مشترکین جزء خروجی های سیستم می باشند.
افزایش بهره وری و کارایی وصول مطالبات در افزایش تعداد مشترکین و مناطق تحت پوشش گاز و نیز افزایش کیفیت خدمات موثر است.
افزایش پاداش بهره وری و حق الکشف در افزایش وصول مطالبات انگیزه اصلی کارکنان در وصول مطالبات می باشد.
۳-۵ متغیرهای تحقیق
۳ – ۵ – ۱ متغیرهای مستقل
متغیر مستقل ، شرایط یا خصایصی هستند که محقق در عمل آنها را برای اثبات ارتباطشان با پدیده مورد مشاهده دستکاری می کند تا تاثیرش را بر روی متغیرهای دیگر مشاهده کند(بست،۸۴،۱۳۷۲) در این تحقیق درآمد خانوار، فرهنگ جامعه و شرایط دمایی، نیروی انسانی موجود برای وصول مطالبات ، مبلغ گازبهای صادر شده ، ماشین آلات ،مبلغ گازبهای واریز شده و تعداد قبض های واریز شده متغیرهای مستقل هستند.
۳ – ۵ – ۲ متغیرهای وابسته
متغیر وابسته ،متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیش بینی تغییر پذیری در آن است،به عبارت دیگر ، آن یک متغیر اصلی است که بصورت یک مسئله حیاتی برای تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد. با تجزیه و تحلیل متغیر وابسته و شناسایی عوامل موثر بر آن ، می توان پاسخها یا راه حلهایی را برای مساله شناخت. متغیر وابسته همواره تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد. در تحقیق حاضر کارایی بخش های تابعه شرکت گاز استان اردبیل و ضریب وزنی ورودی ها و خروجی های مدل تحلیل پوششی داده ها متغیرهای وابسته هستند.

۳-۶ تاریخچه تحلیل پوششی داده ها

شاید هنگامی که در حدود پنجاه سال پیش فارل[۵۷] سنگ بنای اولیه تکنیک تحلیل پوششی داده ها[۵۸] را گذاشت , خودش هم فکر نمی کرد که در کمتر از نیم قرن این بحث پیشرفتی کند که در بیشتر شاخه های علوم, از ریاضیات گرفته تا علوم مهندسی و مدیریت و اقتصاد و غیره بعنوان یک تکنیک کارا در تحلیل عملکرد واحدهای تصمیم گیری مطرح شود. از زمان شروع بحث اصلی تحلیل پوششی داده ها در سال ۱۹۷۸ توسط چارنز, کوپر و رودز تاکنون, صدها مقاله در این خصوص در جهان ارائه شده است . و مدل های مختلف و متنوعی برای اندازه گیری کارایی واحدهای تصمیم گیری به وجود آمده است. و در این زمینه باید از پروفسور ون دی پن[۵۹] و پروفسور بیزلی[۶۰] و پروفسور سیفورد[۶۱] بعنوان پیشروان ارزیابی کارایی در جهان نام برد . در ایران نیز اصلی ترین کارها در این زمینه توسط دکتر علیرضایی و دکتر جهانشاهلو انجام شده است.در حال حاضر بیش از دو هزار و پانصد مقاله در خصوص مدل های متنوع این بحث ارائه شده است. ده ها کتاب در این خصوص نوشته شده , چندین نرم افزار مرتبط طراحی و تهیه گردیده , و سمینارهای متعدد جهانی, منطقه ای و ملی در زمینه تحلیل پوششی داده ها برگزار شده است همچنین صدها پایان نامه و رساله در مقاطع فوق لیسانس و دکتری , این تکنیک را از نظر بنیادی و کاربردی توسعه داده است.
تحلیل پوششی داده‌ها، یک روش برنامه‌ریزی ریاضی، برای ارزیابی کارایی واحدهای تصمیم‌گیرنده‌ای( DMUs)که چندین ورودی و چندین خروجی دارند. اندازه‌گیری کارایی به دلیل اهمیت آن در ارزیابی عملکرد یک شرکت یا سازمان همواره مورد توجه محققین فرار داشته است. در سال ۱۹۵۷، فارل با استفاه از روشی همانند اندازه‌گیری کارایی در مباحث مهندسی، به اندازه‌گیری کارایی برای واحد تولیدی اقدام کرد. موردی که فارل برای اندازه‌گیری کارایی مد نظر قرار داد، شامل یک ورودی و یک خروجی بود. چارنز، کوپر و رودز دیدگاه فارل را توسه دادند والگویی را ارئه کردند که توانایی اندازه‌گیری کارایی به چندین ورودی و خروجی را داشت.این الگو، تحت عنوان تحلیل پوششی داده‌ها، نام گرفت و اول بار، در رساله دکترای، ادوارد رودز و به راهنمایی کوپر تحت عنوان ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مدارس ملی آمریکا در سال ۱۹۷۶ در دانشگاه کارنگی[۶۲] مورد استفاده قرار گرفت.(مهرگان۱۳۸۳)