۳٫ رجعت از طلاق بدون گرفتن شاهد جایز است؟
۴٫ لزوم یا عدم لزوم شاهد در طلاق آیا فقط شامل طلاق می­ شود یا شامل انواع مختلف مشبهات طلاق مانند خلع هم می­ شود؟
۵٫ میزان تشابه دیدگاه ­های فقهای مذاهب خمسه و موارد افتراق آن­ها در باب شاهد در طلاق کدامند؟
ج) اهداف تحقیق :
. شناخت نظر مشهور مذاهب خمسه در مورد حکم شاهد در طلاق و بیان ادله ایشان
. بیان کشف آرای خلاف نظر مشهور در مذاهب خمسه و بیان ادله ایشان
. مقارنه­ی آرای موافقان و مخالفان وجوب شاهد در طلاق و بیان رای راجح آن­ها بر­اساس معیارهای اصولی
. حکم رجوع از شهادت در طلاق و آثار ناشی از آن در مذاهب خمسه
د) پیشینه­ تحقیق
پیشینه­ی بحث شهادت در طلاق به امتداد تاریخی مبحث نکاح و طلاق است. در تمام کتب فقهی که موضوع طلاق آمده است می­توان این موضوع را دنبال کرد به خصوص در کتب اصلی مذاهب خمسه مانند: ۱٫المبسوط سرخسی و بدائع الصنائع کاسانی در مذهب حنفی؛ ۲٫ حاشیه دسوقی در مذهب مالکی؛ ۳٫ نهایه امام رملی و تحفه ابن حجر هیتمی در مذهب شافعی؛ ۴٫ المغنی ابن قدامه، و الشرح الکبیر مقدسی در مذهب حنبلی؛ ۵٫ المکاسب شیخ انصاری و آثار صاحب جواهر در مذهب امامیه. اما در عصر حاضر که بررسی اختصاصی مباحث فقهی در کتب مخصوص مرسوم شده است به قدر وسع و کوشش خود این دو کتاب را یافته­ام. اول، « مستجدات فقهیه فی قضایا الزواج و الطلاق » که پایان نامه­ کارشناسی ارشد آقای اسامه عمر ا­لاشقر است و فقط به صورت مختصر و بدون بیان ادله و نظر مذاهب به اهمیت شهادت در طلاق در عصر حاضر توجه داشته است. دومین کتاب در این مورد « وسائل الاثبات فی الشریعه الاسلامیه فی المعاملات و الاحوال الشخصیه » رساله دکتری محمد الزحیلی است که او هم به همین بسنده کرده است که شهادت را به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا در معاملات و احوال شخصیه در نظر گرفته و بیان کرده است که شهادت می ­تواند در طلاق یکی از ادله­ی اثبات باشد. اما اینکه کتاب یا رساله ای به صورت تک نگاری که در برگیرنده باب شاهد در طلاق بوده و به صورت تطبیقی در مذاهب خمسه باشد؛ یافت نشده است.
ه) ضرورت انجام تحقیق
با توجه به اینکه بحث شهادت در طلاق موضوع مهمی است و باید بیشتر به آن توجه نمود اما در جامعه امروزی کمتر به آن بها و ارزش داده شده است، سعی بر این است که در این تحقیق اهمیت این موضوع را آشکار کرده و آن را به عنوان یکی از ادله­ی اثبات به شمار آورد. همچنین، اینکه روش و هدف اسلام در محدود کردن دائره­ی طلاق مخفی نمی­ماند و بسیاری از تدابیر شرعی از این حیث است که طلاقی را که در نتیجه­ غضب یا احساس زودگذر است را محدود کند و با توجه به اینکه شاهد گرفتن، برای طلاق جایز است اثر این شاهد گرفتن در پایداری زندگی زناشویی محقق می­ شود و منجر به کاهش بیهودگی این کار میشود. در پیرامون این بحث جزئیات متعدد آن را
بررسی می­کنیم، تا اینکه به رأی راجحی که مناسب با مقاصد شریعت اسلامی باشد و حکمت خداوند متعالی را محقق می­ کند در محافظت از پایداری خانواده­ی مسلمان برسیم.

و) روش انجام تحقیق :
روش انجام شده در این تحقیق مبتنی بر روش تحلیلی _ توصیفی است. به این صورت که اطلاعات لازم را از منابع معتبر فقهی؛ قرآن؛ سنت؛ اجماع علماء و کتب مذاهب خمسه جمع آوری شده، و پس از تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات و مقایسه، حکم فقهی بیان می­ شود.

ز) ساختار تحقیق :
تحقیق حاضر شامل مقدمه و سه فصل است. فصل اول تحت عنوان کلیات و تحلیل مفاهیم، که شامل سه بخش است: در بخش اول به تعریف حکم و تحلیل مفهوم شهادت، در بخش دوم به بررسی مفهوم طلاق و در بخش سوم به اقسام طلاق و ارکان آن پرداخته می­ شود. پس از بیان مفاهیم مقدماتی و کلیات موضوع، به بیان آرای فقهای مذاهب اسلامی در خصوص حکم حضور شهود در طلاق و بیان ادله­ی فقهاء که مباحث فصل دوم را تشکیل می­دهد، و شامل پنج بخش است، در بخش اول، حکم حضور شاهدان در رجوع از طلاق از نظر مذاهب خمسه و بیان ادله ایشان، در بخش دوم، حکم حضور شاهدان در طلاق از نظر مذاهب خمسه و بیان ادله ایشان، در بخش سوم، بررسی کردن دلایل موافقان و مخالفان از دیدگاه یکدیگر، در بخش چهارم، نظر مفسران درباره آیات ال و دوم سوره طلاق، در بخش پنجم، حکم رجوع از شهادت در طلاق و آثار ناشی از آن در مذاهب خمسه. در نهایت فصل سوم، که در آن رأی راجح را از میان آراء مذاهب بیان می­ شود که شامل سه بخش است: بخش اول، حکمت احضار شهود در طلاق و بخش دوم، وجود شاهد و رعایت مقاصد شارع، و در بخش سوم ارجحیت واجب بودن حضور شاهد در طلاق بررسی می­ شود.

فصل اول
کلیات و تبیین مفاهیم
مسائل احوال شخصیه افراد جامعه از امورمهم و زیر بنایی هر جامعه می­باشد و اسلام به خاطر ویژگی­های آن، احکام و مقررات خاصی برای آن وضع نموده است، به طور طبیعی با توجه به اختلاف قواعد و مقررات فقهی مذاهب اسلامی، احکام و مقررات مربوط به احوال شخصیه در مذاهب مختلف نیز متنوع است و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران این تفاوت را محترم شمرده است. در این فصل به مباحث شهادت و طلاق می­پردازیم و نظر مذاهب اسلامی را در این موارد ذکر می­کنیم. این فصل شامل موارد زیر است :
تعریف حکم
معنا و مفهوم شهادت
تفاوت شهادت با خبر (روایت) و بینه
آیات و احادیثی در باب شهادت و اهمیت شهادت دادن
ادله­ی تشریع شهادت وحکمت تشریع شهادت و حکم شهادت
معنا و مفهوم طلاق
تشریع و ادله­ی تشریع طلاق، حکمت تشریع طلاق و حکم طلاق
اقسام طلاق و ارکان طلاق
شهادت در طلاق و سایر ابواب فقهی
۱-۱- معنا و مفهوم حکم
احکام جمع حکم است و به معنای إثبات امری است، چه ایجابی باشد یا سلبی[۵].
حکم در لغت: به معنای خطاب خداوند متعال به افعال مکلفین است به طریق اقتضاء، یا تخییر یا وضع، مانند سوره اسراء آیه ۳۲ می­فرماید: « وَ لا تَقًرَبوا الزِنی » یعنی: « به زنا نزدیک نشوید[۶] »
حکم در اصطلاح فقهی: عبارت است از مجموعه قوانین و مقرراتی که شارع و قانون گذار مقدس اسلام برای إصلاح امور معاش و معاد مردم و جامعه، در تمامی ابعاد مادی و معنوی، فردی و اجتماعی تشریع کرده است. پس هر عمل و فعلی که از انسان سر می­زند در شریعت اسلام حکمی دارد و تکلیف آن مشخص گشته است. بعضی از افعال ممنوع (حرام) و بعضی لازم الاجراء (واجب) و بعضی از آنان (مباح) هستند، یعنی انجام و ترک آن فرقی ندارد و بعضی از این افعال انجام دادن آن بهتر از ترک آن است (مستحب) و دسته­ای ترک آن بهتر از انجام دادن آن است (مکروه). بنابراین أحکام همان اوامر و نواهی برای مکلفین میباشد.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
أحکام شرعی به اعتبارهای گوناگون دارای تقسیم های مختلفی است که مهم­ترین آنها تقسیم أحکام به تکلیفی و وضعی است:
أحکام تکلیفی أحکامی هستند که، موضوع آن انجام یا ترک فعلی به وسیله­ مکلف است یا مختار بودن در انجام یا ترک فعلی. مثل: وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و إباحه، عزیمت و رخصت، از این جهت که تکلیف و مشقتی بر انسان تحمیل می­ کند را احکام تکلیفیه می­گویند.
أحکام وضعی أحکامی هستند که اقتضای قرار دادن شی­ء یا چیزی را که سبب یا شرط برای شی­ء دیگر باشد یا مانع از شی­ء دیگر،پس رابطه بین دو شی­ء یا سببیت است یا مانعیت یا شرطیت، در واقع صفت شیء و یا فعل و ترکی را تبیین می­ کند. مثل: صحت، بطلان، سببیت، مانعیت، شرطیت و غیره. پس به جز أحکام پنج گانه­ی تکلیفی، تمام أحکام شرعی دیگر أحکام وضعی­اند[۷].
فراگیری أحکام از نظر قرآن و سنت و از دیدگاه علماء دارای ضرورت و اهمیت است، احکام اسلام دارای شمول و فراگیری است و همه را در بر­می­گیرد. هم در قرآن و هم در سنت این نکته که احکام اسلامی شامل همه می­ شود آمده است و علمای اسلام هم دلایلی برای آن ذکر کرده ­اند. در زیر به بخشی از آیات و احادیث و ادله­ی علماء اشاره می­ شود، که به طور اختصار آن را بیان می­کنیم :
از نظر قرآن: « وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّه فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی ا­لدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ[۸]».
یعنی: « مومنان را نسزد که همگی بیرون بروند ( و برای فرا گرفتن معارف اسلامی عازم مراکز علمی اسلامی شوند )، باید که از هر قوم و قبیله­ای، عده­ای بروند ( و در تحصیل علوم دینی تلاش کنند ) تا با تعلیمات اسلامی آشنا گردند و هنگامی که به سوی قوم و قبیله­ی خود برگشتند ( به تعلیم مردمان بپردازند و ارشادشان کنند و ) آنان را ( از مخالفت فرمان پروردگار ) بترسانند تا ( خویشتن را از عقاب و عذاب خدا بر حذر دارند و از بطالت و ضلالت ) خودداری کنند ».
پیامبر(ص) آگاهی از مسائل دینی را نشانه خیر خواهی خداوند به بنده­اش قرار داده و فرموده است: « مَنً یُرِدِ اللّه بِهِ خَیًرَا یُفَقِّهًهُ فِی الدِّینِ[۹]» یعنی: « خداوند به هر کسی اراده خیر داشته باشد او را در دین فقیه می­ کند » این حدیث صحیح است.
عظمت و شرف این علم از همه جهات قابل وصف و احاطه نیست؛ چون این علم همواره با مسلمان است و او را در تمام مراحل زندگیش همراهی می­ کند، و روابط او با خدا و بندگان خدا را تنظیم می­نماید. این علم حلقه اتصال انسان با عباداتی چون طهارت، نماز، زکات، روزه، حج و قربانی است که انسان را با بندگی خداوند در آشکار و نهان مرتبط می­سازد.
به وسیله این علم و آگاهی از فقه جهاد و غزوات، سیره، امان نامه­ها و پیمان نامه­ها و امثال اینها، قلمرو اسلام گسترش می­یابد و علم نورانی قرآن به اهتزاز در می­آید.
به وسیله این علم و آگاهی از فقه معاملات از قبیل خرید و فروش، حق پشیمانی، ربا، صرافی و آنچه که با معاملات مالی رایج در میان مردم ارتباط دارد و به وسیله آن دارائی­ها در جایگاه شرعی
خویش قرار میگیرند، از قبیل وقف و وصیت، و دیگر احکام تصرفات مالی، روزی حلال به دست می ­آید و از گناه دوری می­ شود.
با آگاهی از این علم شخص مسلمان با فقه فرایض و تقسیم میراث که نصف علم به حساب می ­آید آشنایی پیدا می­ کند، و اموال و داراییها براساس عادلانه­ترین تقسیم و کامل­ترین شیوه در دست صاحبانشان قرار می­گیرد و از یک زندگی زناشوئی مطابق با معیارها و احکام شرعی برخوردار می­گردد و در می­یابد که اسلام با وضع قوانین مربوط به جنایات، دیات، حدود و تعزیرات که باعث می­­شوند مسلمانان در امنیت و آرامش خاطر و ثبات زندگی کنند، تا چه حد به ضروریات زندگی توجه کرده است.
همچنین در احکام خوردنیها و ذبح حیوانات و نذرها و قسم­ها و بحث­های قضاوت و قواعد و احکام مربوط به آن زمینه­ای به وجود می ­آید که عدالت در آن تحقق می­یابد و دشمنی پایان می­یابد، حقوق در جاهای اصلی خود قرار گرفته و مظلومین به حقوق خود می­رسند.[۱۰] با توجه به این دلایل و دلایل دیگر شاعر می­گوید:
«إذَا مَا اعَتَزَّ ذُو عِلمٍ بِعِلمٍ فَأهلُ الفِقهِ أولَی باعتِزَازٍ
فَکَم طِیبٍ یَفُوحُ وَ لَا کَمِسکٍ وَ کَم طَیرٍ یَطِیرٍ وَ لَا کَبَازٍ»
« اگر علم مایه سربلندی علماء گردد، فقهاء به سربلندی لایق­ترند.
بسیار بوی خوش هست که عطرش را پراکنده می­ کند ولی مانند مشک نیست، و بسیار پرنده هست که پرواز می­ کند ولی مانند باز نیست ».
با وجود اینکه اختلافات زیادی (در میان فقهاء) است، شریعت در فروع و اصول خود به یک قول برمی گردند :
در قرآن در سوره النساء، آیه ۵۹ آمده است که: « فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی‏ شَیْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ » یعنی:
اگر در چیزی اختلاف داشتید آن را به خدا و پیامبر او برگردانید ».
این آیه صراحتاً درباره از بین بردن تنازع و اختلاف است و برای رفع اختلاف، طرفین درگیر را با مراجعه به شریعت سفارش کرده است تا اختلاف رفع شود.
۱-۲- معنا و مفهوم إشهاد
۱-۲-۱-إشهاد در لغت
فعلی است متعدی و با همزه آمده و مصدر باب افعال است. وقتی گفته می­ شود ( أشهدتُهُ الشیء) یعنی او را در چیزی شاهد قرار دادم. إشهاد با فعل (شَهَدَ ) هم خانواده است، یعنی وقتی گفته می­ شود ( شَهَدتُ علی رَجُلُ بکذا ) به معنی در موضوعی به ضرر مردی شهادت دادم و اگر گفته شود ( شَهَدتُ لَهُ بِهِ ) یعنی درباره حقی به نفع شخصی شهادت دادم.[۱۱] کلمه­ی شهادت نیز از زیشه­ی شَهَد بوده است و دارای چندین معنی است که مهم ترین آنها خبر قاطع است.[۱۲]
در کتاب قاموس قرآن نیز چنین آمده است که، شهود و شهادت به معنای حضور و معاینه است و در اصطلاح مشاهده را معاینه گویند. شهادت که به معنی حضور و دیدن است، گاهی به معنی خبر قاطع می­آید، ظاهرا مراد از آیه ۱۴۰ سوره بقره « وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کَتَمَ شَهادَهً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ ». به همین معنی به کار رفته است و نیز به معنی ادای شهادت و اظهار خبر قاطع می­باشد.[۱۳]
۱-۲-۲-إشهاد در اصطلاح
کلمه­ی ( إشهاد ) در إصطلاح فقهاء به معانی زیر آمده است :
دیدگاه حنفیه :
« إخبار صدق لإثبات حق بلفظ الشهاده فی مجلس القضاء[۱۴] » یعنی: « خبری است صادقانه، برای إثبات حق و با لفظ شهادت در جلسه­ی دادگاه یا نزد قاضی ».
دیدگاه مالکیه :
« الشهاده إخبار حاکم عن علم لیقضی بمقتضاه[۱۵]» یعنی: « خبر دادن به حاکمی در مورد علمی تا به مقتضای آن قضاوت کند ».
دیدگاه شافعیه :
« إخبار الشخص بحق على غیره بلفظ خاص[۱۶] » یعنی: « خبر دادن شخصی درباره حقی و بر غیر خودش و با لفظ خاص ».
دیدگاه حنابله :
« الإخبار بما علمه بلفظ خاص[۱۷] » یعنی: « خبر دادن فرد از آنچه که می­داند و با لفظ خاص ».
دیدگاه ا­مامیه :
« أخبار جازم عن حق لازم للغیر واقع من غیر حاکم » یعنی: « خبر دادن شخصی غیر از حاکم به صورت قطعی، در مورد حقی که به نفع دیگری الزام آور باشد[۱۸]».
معنای لغوی شهادت عام است زیرا شامل هر خبر دادنی می­ شود چه راست باشد چه دروغ شخص، فقط خبر می­دهد، فرقی نمی­ کند به ضرر کسی باشد یا به نفع کسی.
ولی معنای إصطلاحی شهادت خاص است زیرا فقط شامل شهادتی می­ شود که به حق باشد، شخص آنچه را که فقط دیده شهادت می­دهد به نفع کسی و به ضرر کسی است. شهادت در باب قضاء کاربرد دارد و یکی از قاعده­های مشهور در بین جمیع علمای اسلام، قاعده­ی (البَینه عَلی المُدعی و الیَمین علی مَن أنکَر) یعنی، کسی که مدعی است باید بینه بیاورد و کسی که إنکار می­ کند باید قسم بخورد؛ این قاعده تنها ترین اصل در قضای اسلامی قبل از هر چیز (قسم و اقرار است). قاعده­ای که مورد استناد رسول خدا (ص) بود و قضات اسلامی در کلیه زمان­ها و عصر­ها به این قاعده عمل کرده ­اند.[۱۹]
۱-۳-تفاوت شهادت با خبر(روایت) و بینه

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.