۲-بیمه‌های بازرگانی
سازمان و ساختار فعالیت بیمه‌های بازرگانی در ایران
بیمه در ایران صحنه فعالیت شرکت‌های بیمه، نمایندگان و دلالان بیمه است. نظارت و ساماندهی این بازار بر عهده نهاد دولتی بیمه مرکزی است. قواعد حقوقی و چهارچوب فعالیت و نظارت به وسیله قانون تشکیل بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری و برخی مقررات دیگر تعیین شده است.
بیمه مرکزی ایران
نظارت بر بازار و فعالیت‌های بیمه در ایران برعهده بیمه مرکزی است. این نهاد دولتی در قالب شرکت سهامی از سال ۱۳۵۰ براساس قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری تاسیس شد.
تصویر درباره بازار سهام (بورس اوراق بهادار)
مطابق ماده یک این قانون:
به منظور تنظیم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت بیمه‌گذاران و بیمه‌شدگان و صاحبان حقوق آنها و همچنین به منظور اعمال نظارت دولت بر این فعالیت، موسسه‌ای بنام بیمه مرکزی ایران طبق مقررات این قانون به صورت شرکت سهامی تاسیس شد.
چنان‌که از این ماده بر می‌آید، این موسسه نظارت دولتی بر بازار بیمه ایران را اعمال می‌کند و هدف تعمیم، تنظیم و هدایت بیمه و حمایت از بیمه‌گذاران را بر عهده دارد، بنابراین علی‌رغم قالب انتخاب شده، یعنی”شرکت سهامی” که ماهیتی تجاری دارد، بیمه مرکزی در مواجهه شرکت‌های بیمه و بیمه‌گذاران باید از حقوق بیمه‌گذاران و صاحبان حقوق آنها حمایت کند که از طریق نظارت برنحوه تاسیس و پذیرش ریسک و کنترل‌های مالی و سایر کنترل‌ها از طرف بیمه مرکزی صورت می‌گیرد.
برای دستیابی به اهداف مذکور، وظایف و اختیاراتی برای این موسسه در نظر گرفته شده است.
ماده پنج قانون در این‌باره مقرر می‌دارد که بیمه مرکزی ایران وظایف و اختیارات زیر را دارد:
۱-تهیه آیین‌نامه و مقرراتی با توجه به مفاد این قانون که برای حسن اجرای بیمه در ایران لازم باشد.
۲-تهیه اطلاعات لازم از فعالیت‌های تمامی موسسات بیمه که در ایران کار می‌کنند.
۳-انجام بیمه‌های اتکایی اجباری.
۴-قبول بیمه‌های اتکایی از موسسات داخلی یا خارجی.
۵-واگذاری بیمه‌های اتکایی به موسسات داخلی یا خارجی.
۶-اداره صندوق تامین خسارت‌های بدنی و تنظیم آیین‌نامه موضوع ماده ده قانون بیمه اجباری
مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابل اشخاص ثالث مصوب دی‌ماه ۱۳۴۷ ارشاد، هدایت و نظارت بر موسسات بیمه و حمایت از آنها جهت حفظ سلامت بازار و تنظیم امور نمایندگی و دلالی بیمه و نظارت بر امور اتکایی و جلوگیری از رقابت‌های ناسالم است.
رییس کل بیمه مرکزی ایران به پیشنهاد وزیر اقتصاد و دارایی و تصویب هیئت وزیران تعیین می‌شود. بیمه مرکزی از چهار رکن تشکیل شده است: مجمع عمومی، شورای عالی بیمه، هیئت عامل و بازرسان
عکس مرتبط با اقتصاد
۳-شورای عالی بیمه
عمده‌ترین وظیفه و نقش بیمه مرکزی ایران مربوط به تنظیم آیین‌نامه‌ها و مقررات بیمه‌ای و تعیین چهارچوب قراردادهای بیمه است که این کار بر عهده شورای عالی بیمه است. مطابق ماده ده قانون، شورای عالی بیمه از اشخاص زیر تشکیل می‌شود:
رییس کل بیمه مرکزی ایران، معاون وزارت دارایی، معاون وزارت کار و اموراجتماعی، رییس شرکت سهامی بیمه ایران، معاون وزارت کار و امور روستاها (وزارت جهاد کشاورزی)، مدیر عامل یکی از موسسات بیمه به انتخاب سندیکای بیمه‌گران ایران، یک نفر کارشناس امور حقوقی به انتخاب مجمع عمومی، یک نفر کارشناس در امور بیمه به انتخاب مجمع عمومی، یک نفر مطلع در امور بیمه به انتخاب رییس اتاق بازرگانی
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
ترکیب مقامات عالی دولتی و کارشناسان و دست‌اندرکاران بیمه، این شورا را به صورت عالی‌ترین رکن سیاست‌گذار و تصمیم‌گیرنده در امور بیمه‌ای مطرح نموده و به همین دلیل وظایف اساسی‌تری بر عهده آن گذاشته شده است. شورای عالی بیمه، مرجع تصویب آیین‌نامه‌های امور بیمه‌ای است و قدرت و جایگاهی مانند آیین‌نامه‌های قانونی دارد که از وزارتخانه‌ها صادر می‌شود. مصوبات شورای عالی بیمه از عمده‌ترین منابع حقوق بیمه ایران است. شورای عالی بیمه نقش اساسی در بازار و فعالیت‌های بیمه‌ای در ایران ایفا می‌کند.
۴-شرکت های بیمه
مطابق ماده یک قانون تشکیل بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری، عملیات بیمه در ایران به وسیله شرکت‌های عام ایرانی که تمام سهام آنها با نام بوده و با رعایت این قانون و طبق قانون تجارت به ثبت رسیده، انجام خواهد شد. ماده ۳۷ این قانون مقرر می‌دارد، ثبت هر موسسه بیمه در ایران موکول به ارائه پروانه تاسیس خواهد بود که از طرف بیمه مرکزی ایران صادر می‌شود. به این ترتیب تنها شرکت‌هایی که مجوز خاص از بیمه مرکزی ایران دریافت کرده‌اند، می‌توانند به عنوان بیمه‌گر در ایران فعالیت کنند. قبل از تصویب قانون تاسیس موسسات بیمه غیردولتی در سال ۱۳۸۰، چهار شرکت بیمه دولتی (ایران، آسیا، البرز، دانا) در ایران فعالیت داشتند و پس از اجرای “اصل۴ ۴ قانون اساسی” و خصوصی‌سازی به جز بیمه ایران که دولتی باقی ماند، شرکت‌های دیگر دولتی، خصوصی شدند و هم اکنون بیش از بیست شرکت بیمه‌ای در ایران مشغول فعالیت است. بسیاری از قراردادهای بیمه مستقیما بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر منعقد نمی‌شود و این ارتباط با واسطه نمایندگان و دلالان بیمه ایجاد می‌شود. در واقع نمایندگان و دلالان، نقش واسطه و وکیل را در انعقاد قرارداد بر عهده دارند.
۵-نمایندگان بیمه
نمایندگی‌های بیمه در چهارچوب آیین‌نامه نمایندگی بیمه فعالیت می‌کنند.
مطابق ماده یک آیین‌نامه:
نماینده شخصی است حقیقی یا حقوقی که با توجه به قوانین و مقررات و مفاد این آیین‌نامه مجاز به عرضه خدمات بیمه‌ای به نمایندگی از جانب شرکت بیمه طرف قرارداد است. نمایندگی بیمه از طرف شرکت بیمه اعطا می‌شود. نماینده در واقع وکیل بیمه‌گر محسوب می‌شود و می‌تواند در رشته‌های مختلف فعالیت نماید. بیمه‌گر موظف است بخشی از اختیارات و وظایف خود را در صدور بیمه‌نامه و در پرداخت خسارت در رشته‌های مختلف بیمه براساس درجه‌بندی انجام شده به شرکت نمایندگی تفویض نماید.
از آنجا که بیمه یک فعالیت تجاری است و نماینده از جانب بیمه‌گر به ارائه بیمه پرداخته و در نتیجه در رقابت تجاری شرکت می کند، تنها می‌تواند نماینده یک شرکت بیمه باشد. با توجه به آنکه نماینده وکیل شرکت بیمه محسوب می‌شود، قراردادهایی که در حدود نمایندگی با بیمه‌گذاران منعقد می‌کند برای بیمه‌گر تعهدآور است.
سازمان و ساختار فعالیت بیمه در ایران
بیمه در ایران صحنه فعالیت شرکتهای بیمه ،نمایندگان و دلالان بیمه است .نظارت و ساماندهی این بازار بر عهده ی نهاد دولتی بیمه مرکزی جمهری اسلامی ایران است .قواعد حقوقی و چهارچوب فعالیت و نظارت عمدتا بوسیله قانون بیمه ،قانون تجارت و قانون تاسیس بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران و بیمه گری و برخی مقررات و ضوابط دیگرتعیین شده است .
۱-بیمه ی مرکزی ایران
نظارت بر بازارو فعالیتهای بیمه در ایران برعهده بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران است .این شرکت دولتی در قالب شرکت سهامی ازسال ۱۳۵۰ براساس قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری تاسیس شد. برای دست یابی به اهداف مذکور،وظایف و اختیاراتی برای این موسسه در نظر گرفته شده است ،ماده پنج قانون در این باره مقرر می داردبیمه مرکزی ایران دارای وظایف و اختیارات زیر است :
۱-تهیه آیین نامه و مقرراتی با توجه به مفاد این قانون که برای حسن اجرای بیمه در ایران لازم باشد.
۲-تهیه اطلاعات لازم از فعالیتهای تمامی کلیه موسسات بیمه که در ایران کارمیکنند.
۳-انجام بیمه های اتکایی اجباری .
۴-قبول بیمه های اتکایی از موسسات داخلی یا خارجی .
۵-واگذاری بیمه های اتکایی به موسسات داخلی یا خارجی .
۶-اداره صندوق تامین خسارتهای بدنی و تنظیم آیین نامه موضوع ماده ده قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابل اشخاص ثالث مصوب دیماه ۱۳۴۷٫
۷-ارشاد و هدایت و نظارت بر موسسات بیمه و حمایت از آنها جهت حفظ سلامت بازار و تنظیم امور نمایندگی و دلالی بیمه و نظارت بر امور اتکایی و جلوگیری از رقابتهای مکارانه و ناسالم .
رییس کل بیمه مرکزی ایران به پیشنهاد وزیر اقتصاد ودارایی و تصویب هیئت وزیران تعیین می شود.بیمه مرکزی از چهار رکن تشکیل شده است :مجمع عمومی ،شورای عالی بیمه ،هیئت عامل و بازرسان
۲-شورای عا لی بیمه
شورای عالی بیمه یکی از ارکان بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران است که عمده ترین وظیفه و نقش بیمه مرکزی ایران مربوط به تنظیم آیین نامه ها و مقررات بیمه ای و تعیین چهارچوب قراردادهای بیمه ابر عهده ی این شورا است .مطابق ماده ۱۷ قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری وظایف شورای عالی بیمه به شرح زیر است :
۱-رسیدگی و اظهار نظر نسبت به صدور پروانه تاسیس یا لغو پروانه موسسات بیمه طبق مقررات این قانون و پیشنهاد آن به مجمع عمومی ؛
۲-تصویب نمونه ترازنامه که باید مورد استفاده موسسات بیمه قرار گیرد؛
۳-تعیین انواع معاملات بیمه و شرایط عمومی بیمه نامه ها و نظارت بر امور بیمه اتکایی ؛
۴-تعیین میزان کارمزد و حق بیمه مربوط به رشته های مختلف بیمه مستقیم ؛
۵-تصویب آیین نامه های لازم برای هدایت امر بیمه و فعالیت موسسات بیمه ؛
۶-رسیدگی و اظهار نظر نسبت به گزارش بیمه مرکزی ایران در باره عملیات و فعالیت موسسات بیمه در ایران که حد اقل هر شش ماه یک بار تسلیم شود ؛
۷-اظهار نظر در باره هرگونه پیشنهاد که از طرف رئیس شورای عالی بیمه به آن ارجاع می شود ؛
۸-انجام سایر وظایفی که این قانون برای آن تعیین نموده است .
ترکیب مقامات عالی دولتی ، کارشناسان و دست اندر کاران بیمه به موجب ماده ۱۰همین قانون به شرح زیر است : رییس کل بیمه مرکزی ایران ؛معاون وزارت دارایی ؛معاون وزارت کار و اموراجتماعی ؛رییس شرکت سهامی بیمه ایران ؛معاون وزارت کار و امور روستاها (وزارت جهاد کشاورزی )؛مدیر عامل یکی از موسسات بیمه به انتخاب سندیکای بیمه گران ایران ؛یک نفر کارشناس امور حقوقی به انتخاب مجمع عمومی؛یک نفر کارشناس در امور بیمه به انتخاب مجمع عمومی ویک نفر مطلع در امور بیمه به انتخاب رییس اتاق بازر گانی .
این شورارا به صورت عالی ترین رکن سیاست گذار و تصمیم گیرنده در امور بیمه ای مطرح نموده و به همین دلیل وظایف اساسی تری بر عهده آن گذاشته شده است .شورایعالی بیمه مرجع تصویب آیین نامه های راجع به امور بیمه ای است و قدرت و جایگاهی مانند آیین نامه های قانونی که از وزارتخانه هاصادر میشود داردو نقش اساسی در بازار و فعالیتهای بیمه ای در ایران دارد.
۳-شرکتهای بیمه
مطابق ماده ۳۱قانون تاسیس تشکیل بیمه مرکزی ایران و بیمه گری ، عملیات بیمه در ایران به وسیله ی شرکتهای عام ایرانی که تمام سهام آنها با نام بوده و با رعایت این قانون و طبق قانون تجارت به ثبت رسیده باشد،ا نجام خواهد شد.ماده ۳۷ قانون مقرر می دارد ثبت هر موسسه ی بیمه درایران موکول به ارائه پروانه تاسیس خواهد بود که از طرف بیمه مرکزی ایران صادر میشود.به این ترتیب تنها شرکتهایی که مجوز خاص از بیمه مرکزی ایران دریافت کرده اند می توانند به عنوان بیمه گر در ایران فعالیت کنند.قبل از تصویب قانون تاسیس موسسات بیمه غیر دولتی در سال ۱۳۸۰ ،چهار شرکت بیمه دولتی( ایران ، اسیا ، البرز ، دانا)در ایران فعالیت داشتند.و پس از اجرای “اصل۴ ۴ قانون اسا سی” و خصوصی سازی بجز بیمه ایران که دولتی باقی ماند، شرکتهای دیگردولتی خصوصی شدند ،و هم اکنون بیش از بیست شرکت بیمه ای در ایران مشغول فعالیت است .
۴-نمایندگان بیمه
نمایندگیهای بیمه در چهارچوب آیین نامه ی نمایندگی شماره ۲۸مرخ ۹/۶/۱۳۷ بیمه مصوب شورای عالی بیمه فعالیت می کنند.
مطابق ماده یک آیین نامه :
نماینده شخصی است حقیقی یا حقوقی که با توجه به قوانین و مقررات و مفاد این آیین نامه مجاز به عرضه ی خدمات بیمه ای به نمایندگی از جانب شرکت بیمه طرف قرارداداست .نمایندگی بیمه از طرف شرکت بیمه اعطا میشود.نماینده در واقع وکیل بیمه گر محسوب می شودو می تواند در رشته های مختلف فعالیت نماید. بیمه گر موظف است بخشی از اختیارات و وظایف خود را در صدور بیمه نامه و عند الا قضاءدر پرداخت خسارت در رشته های مختلف بیمه بر اساس درجه بندی انجام شده به شرکت نمایندگی تفویض نماید.
از آنجا که بیمه یک فعالیت تجاری است و نماینده از جانب بیمه گر به ارائه خدمات بیمه ای پرداخته ودر نتیجه در رقابت تجاری شرکت می نماید، تنها می تواند نماینده یک شرکت بیمه باشد. با توجه به آنکه نماینده وکیل شرکت بیمه محسوب می شود قراردادهایی که در حدود مفاد قراردادفیمابین شرکت و نمایندگی با بیمه گذاران منعقد می کند برای بیمه گر تعهد آور است . بسیاری از قراردادهای بیمه مستقیما بین بیمه گذار و بیمه گر منعقد نمی شودو این ارتباط با واسطه نمایندگان و دلالان بیمه ایجاد می گردد .در واقع نمایندگان و دلالان نقش واسطه و وکیل را در انعقاد قرارداد بر عهده دارند .
۵-کارگزاران بیمه
کارگزاران یا دلالان بیمه نیز همچون نمایندگان واسطه انجام معاملات بیمه هستند.ولی فعالیت ایشان از اصول دیگری پیروی می کند. مقررات حاکم بر این بخش از طرفی،در چها چوب کلی فعالیت کارگزاران مذکور در قانون تجارت و آْیین نامه های مربوط به دلالی و از طرف دیگر تابع آیین نامه دلال رسمی بیمه موضوع آیین نامه شماره ۶مرخ ۲۴/۲/۱۳۵۲و شماره ۱و ۶ مورخ ۱۵/۱۲/۱۳۷۲ و شماره ۲و۶ مورخ ۲۵/۱۰۱۳۷۴ شورای عالی بیمه است .مطابق با ماده آیین نامه کارگزاری رسمی بیمه ،کارگزار رسمی بیمه شخصی است که در مقابل دریافت کارمزد واسطه انجام معاملات بیمه بین بیمه گذار و بیمه گر بوده و شغل معمولی او عرضه بیمه باشد.کارگزار رسمی باید دارای پروانه رسمی کارگزاری بیمه باشد.
کار گزار بیمه وضعیت حقوقی متفاوتی نسبت به نمایندگان بیمه دارند این عده که واسطه انجام معاملات بیمه اند وکیل بیمه محسوب نمی شوند و از طرف شرکت بیمه عمل نمی کنند.در واقع ایشان به بازاریابی بیمه پرداخته ودر پی یافتن مشتری بیمه ،بهترین شرایط و خدماتی که از سوی شرکتهای بیمه ارائه شده و با نیاز های بیمه گذار مطابقت دارد به او پیشنهاد می کنندو با انعکاس تقاضای بیمه گذار به بیمه گر انعقاد و انجام قرارداد بیمه را تسهیل می کنند.بر خلاف نمایندگان که ارائه کننده بیمه تنها از یک شرکت بیمه اند. کارگزاران بیمه آزادند که هر بیمه نامه ای را از هر شرکت بیمه که صلاح می دانند به متقاضیان بیمه معرفی نمایند واز این بابت محدودیتی ندارند.پروانه فعالیت کارگزاران بیمه از طرف بیمه مرکزی ایران صادر می شود.این پروانه برای یکسال صادر می شودو هر ساله تمدید می شود.این پروانه برای فعالیت در کلیه رشته های بیمه ای معتبر است و دایره فعالیت کارگزار در پروانه قید می شود.
قوانین واصول حاکم بر قراردادهای بیمه های بازرگانی
عقد بیمه یک قرارداد با شرایط خاص است. نظام حقوقی کشور پس از مدتی تشکیک و تردید پذیرفت این قرارداد با مبانی شرعی منافاتی ندارد و برعکس با آسایش خاطر و امنیتی که برای شهروندان فراهم می‌کند زندگی را برای آنان ساده‌تر می‌کند. در حال حاضر برای این قرارداد قوانین و مقررات متعددی به تصویب رسیده است و همچنین اصولی نیز توسط صاحبنظران و مراجع حرفه ای پذیرفته شده است و قواعد جدیدی نیز در حال پرورش است.
قوانین حاکم بر حوزه بیمه
سه مجموعه قانون مهم در باره بیمه تا به حال تصویب شده است که عبارتند از:
۱-قانون مصوب بیمه در سال۱۳۱۶ که ۳۶ ماده دارد .
۲-قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه‌گری مصوب سال ۱۳۵۰ از لحاظ ساختاری امکان تشکیل نهاد دولتی که وظیفه نظارت بر فعالیت شرکت‌های بیمه را دارد عهده‌دار است.
۳- قانون اصلاح قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسیله نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث مصوب ۱۳۸۷ .