پیش بینی حقوق و تکالیف خاص کودکان، که در ابتدا در برخی اسناد و قوانین داخلی کشورها و پس از آن در سطح بین المللی صورت گرفته، می تواند به دلایل زیر باشد:
نخست آن که با حمایت از کرامت انسانی کودک و احترام به حقوق بشر و آزادی های آن و تکلیف دولت ها بر این حمایت و احترام، انسان حقیر تلقّی شدن کودک به دست فراموشی سپرده شده و وی در هر دوره ای از رشد خود از نظر حقوقی، شخصیت خاص و مستقلی را داراست.[۸۳]وضع سن و تأثیرات مستقیم عواملی چون خانواده،گروه هم سالان و محیط، اندیشمندان را بر آن داشته است که کودکان را به شکلی خاص و ویژه مورد ارزیابی قرار داده و حمایت از آنان را نهادینه سازند. دوم آن که علل و عوامل ویژه و مؤثّر در بزهکاری و بزده دیدگی کودکان، که برخی به عنوان علل روانی و عاطفی و برخی دیگر به عنوان عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی معرفی می­شوند، رویکرد پیشگیرانه خاص و متناسب با شناسایی عوامل خطر را طلب می­ کنند.[۸۴]همچنین پیش بینی، ایجاد و مدیریت نهادهای ویژه با ماهیّت آموزشی و اجرایی را نیز ضروری می سازد. بدین سان تغییر نگرش مرتبط با کودکان و تلاش جامعه به پیشگیری و مدیریّت آن، پی ریزی و ایجاد نهادهای مرتبط با پیشگیری از بزهکاری و بزه دیدگی کودکان، به خصوص نهادهای آموزش محور را ایجاب می کند.
تصویر درباره جامعه شناسی و علوم اجتماعی
ج( بالا بردن توان خانواده در اجرای وظایف خود
ماده ۱۰ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی(مصوب ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ ) خانواده را عنصر طبیعی و اساسی جامعه قلمداد می کند و برای تشکیل و استقرار آن مادامی که مسئولیت نگهداری و آموزش و پرورش کودکان خود را بر عهده دارد، بالاترین حمایت ها و مساعدت ها را طلب می کند. کمک به والدین و خانواده های نیازمند که می تواند با توجّه به ارتباط مؤثّر نهاد آموزش با والدین در قالب آموزش مهارت های تربیتی و زندگی به کودکان و والدین و آموزش ارتباط مؤثّر والدین و کودکان صورت گیرد، به عنوان جزئی از فعّالیت های این نهاد در صورت ناتوانی نظام خانواده محسوب می شود، چرا که متفاوت بودن طرز تربیت خانواده با آموزه های مدرسه یکی از آسیب های جدّی در پیشرفت حرکت های تربیتی و اصلاحی است.[۸۵] از این رو ضروری است مشی تربیتی خانواده ها اصلاح شود و بر اساس شیوه های صحیح و علمی تربیتی نظام آموزشی تنظیم شود.
عکس مرتبط با اقتصاد
د) ماهیت و کارکرد نهاد آموزشی
ارتباط نهاد آموزش و پرورش با محیط های پر خطر و افراد در معرض خطر(کودکان و نوجوانان و…)، بروز و نمود انحرافات رایج در محیط های آموزشی همچون خشونت، ناسازگاری و…، امکان اجرای برنامه های پیشگیرانه توسط این نهاد و نیز امکان ارزیابی این گونه برنامه ها در محیط های آموزشی، نهاد آموزش و پرورش را به عنوان یکی از ارکان پیشگیری مرتبط با کودکان بدل ساخته است. همراهی و تعامل این نهاد با دیگر نهادهای اجرایی، آموزشی و حمایتی نظیر پلیس و بهزیستی، امکان ارزیابی و مدیریت برنامه های پیشگیرانه مرتبط با کودکان را تقویت می­ کند.[۸۶] بدین سان نهاد آموزش وپرورش در رویکردها و سیاست های نوین پیشگیرانه، به خصوص رویکرد چند نهادی به پیشگیری از جرم و کج روی نیز جایگاه ارزشمندی یافته است[۸۷].
نهاد آموزش وپرورش از مهم ترین مراکز جامعه پذیر سازی کودک محسوب می شود، نقص در اجرای صحیح برنامه های آموزشی، می تواند کودک را در محیط پرخطر قرار دهد. در عین حال محیط آموزشی می تواند مسائل مختلفی را پیرامون کودکان و آسیب پذیری آنان نشان دهد که شکست تحصیلی، بروز رفتارهای آشوبگرانه، تخریب، رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت، آسیب­های رایج درون مدرسه از جمله خودداری و تردید(مربیان) در وارد کردن دانش آموزان در امور مدرسه، عدم دسترسی آزاد دانش آموزان به آموزگاران، نقص یا کم کاری مربیان در ارائه خدمات و آموزش های لازم و… از آن جمله می باشد.[۸۸]
و)وجود فرصت
صرف مدت زمان زیادی از اوقات کودکان و نوجوانان درمحیط آموزشی و دسترسی آسان و مستمر کارگزاران این نهاد به دانش آموزان (کودکان و نوجوانان) و والدین آنان، از یک سو باعث می شود تا تشخیص کودکان مسئله دار، درمعرض خطر و مورد سوء استفاده و بی مبالاتی نسبت به آنان در این گونه محیط ها، نسبت به سایر محیط های اجتماعی مرتبط، با سرعت بیشتری امکان­ پذیر باشد و از دیگر سو، طرّاحی، اجرا و در نهایت مدیریت برنامه ها و طرح های پیشگیرانه نسبت به کودکان و نوجوانان در معرض خطر و آسیب پذیر نیز در این محیط ها به دلیل دسترسی سریع و مستمر به کودکان و والدین آنان به صورت مؤثّر امکان اجرا پیدا می کند.
د) قابلیت و توانایی هم نوایی با دیگر نهادهای پیشگیری از جرم
در اعمال سیاست های نوین پیشگیری و مدیریت آن، تعامل نهادهای مرتبط با پیشگیری از جرم و کج روی با یکدیگر ضروری است. نهاد آموزشی در راستای وظایف قانونی خود مبتنی بر حفاظت و حمایت جسمی و روانی از کودکان در محیط های آموزشی و جامعه پذیر کردن آنان با دیگر نهادهای مرتبط با پیشگیری نظیر پلیس، دستگاه قضایی و نهادهای حمایتی، ارتباط منطقی و مؤثّری دارد؛ امری که نبود آن به عنوان آسیبی جدّی در اجرا و مدیریت برنامه های پیشگیری محسوب می شود.[۸۹]
امروزه تعامل و همکاری مؤثری بین نهاد آموزش با دیگر نهادها در اجرای برنامه های متعدّد آموزشی مرتبط با دانش آموزان، معلّمان و والدین از سوی نهاد آموزش، پلیس و نهادهای حمایتی صورت می گیرد.
بند سوم: نهاد آموزش و پرورش و اجرای برنامه های پیشگیرانه از جرم
بدون شک اجرای برنامه های پیشگیرانه از جرم در محیط های آموزشی علی الخصوص مدارس، به جهت ارتباط مستمر کودک و نوجوان و تأثیر پذیری بالای وی از این محیط، با توفیق بسیار بالایی همراه خواهد بود. در راستای اجرای موفقیت آمیز برنامه های پیشگیرانه از بزهکاری در محیط آموزشی توجّه به اصولی چند، اجتناب ناپذیر است که در ادامه به بررسی آن ها خواهیم پرداخت.
الف) شناسایی عوامل خطر و کودکان در معرض خطر
مهم ترین اقدام و در واقع مقدمه ی اجتناب ناپذیر در راستای اعمال برنامه های پیشگیرانه از بزهکاری در سطح محیط آموزشی مدرسه، شناسایی عوامل خطر برای کودکان و نوجوانان در معرض خطر می باشد. چرا که برای پیشگیری از هر بیماری، ابتدا باید علّت بروز آن کشف شود.
شناسایی عوامل خطر تنها محدود به مخاطرات در بستر محیط های آموزشی نیست و تمامی عوامل درونی و بیرونی خطر ساز و مؤثّر بر بزهکاری و بزه دیدگی کودکان را شامل می شود. عوامل خطر عموما به دنبال شکست یا ضعف های موجود در محیط زندگی، تحصیلی و تفریحی کودک ایجاد می شود.[۹۰] بدین ترتیب شناسایی عوامل خطر، که می توان به بیان بهتر آن ها را مشکلات جامعه پذیری نامید و ممکن است از مکان های اصلی جامعه پذیر شدن فرد، همچون خانواده، گروه هم سالان، محیط محلی و مدرسه یا از خصوصیّات شخصی افراد مورد نظر ناشی شود، از مهم ترین وظایف نهاد آموزشی و متصدّیان آن محسوب می شود.
به طور کلی عدم کارکرد صحیح عوامل حمایتی چون کانون خانواده، عشق والدین، آموزش مدرسه، کودکستان و…..، که سبب رابطه تعاملی سازنده شخص با مربیان، آموزگاران، دوستان و خانواده می شود، می توانند عوامل خطر را به وجود آورد.[۹۱] بنابراین در یک تقسیم ­بندی، این عوامل را می توان در چهار مورد: عوامل شخصی و درونی، عوامل خانوادگی و فامیلی، عوامل اقتصادی و محیط فیزیکی خلاصه کرد. دانستن این موضوع ضروری است که تأثیر این عوامل در میان کودکان به یک نحو نبوده و همچنین تأثیر انفرادی این عوامل در پدیده بزهکاری و بزه­دیدگی کودکان کم رنگ است. تحقیقات نشان داده است که قشر گسترده ای از کودکان درمعرض خطر، توسط دو یا سه عامل از عوامل ذکر شده مورد تهدید واقع شده اند.[۹۲] این بدان معناست که درطرح ریزی برنامه های پیشگیرانه، باید به جنبه های مختلف خطر توجّه داشت.
کودکان در معرض خطر عموما دارای شاخص هایی می باشند که می توان ناتوانی شخصیتی، عدم نام نویسی درمراکز آموزش رسمی (مدرسه)، ناتوانی زبانی و گویشی، فقدان هم آوایی در محیط زندگی(ناشی از جابه جایی و مهاجرت)، خانواده تک والدی(پدریا مادر)، ناتوانی زبانی پدر و مادر، خارجی بودن پدرو مادر و از هم پاشیدگی خانوادگی را به عنوان برخی از شاخص های کودکان در معرض خطر محسوب کرد.
در راستای تبیین نقش مؤثر نهاد آموزش در شناسایی و کنترل کودکان در معرض خطر، ستاد مبارزه با مواد مخدر در آیین نامه «پیشگیری از اعتیاد، درمان معتادان به مواد مخدر و حمایت از افراد در معرض خطر» الزاماتی از جمله شناسایی دانش آموزان درمعرض خطر اعتیاد به مواد مخدر و معرفی آنان به مراکز ذی صلاح را بر عهده وزارت آموزش و پرورش قرار داده است.[۹۳] بنابراین می توان گفت، نقش این نهاد در تحلیل و شناسایی عوامل خطر و تهدید کننده کودکان و نیز شناسایی کودکان در معرض خطر در محیط های آموزشی، به عنوان پایه فعالیت های این نهاد در زمینه پیشگیری محسوب می شود.
اعتیاد به مواد مخدر
ب) ملاحظات حاکم بر اجرای طرح های پیشگیرانه درمحیط های آموزشی
نقطه عطف عملکرد نهاد آموزش، سامان دهی و اجرای طرح های پیشگیرانه از بزهکاری و بزه­دیدگی کودکان است. اجرای طرح های پیشگیرانه درمحیط های آموزشی مبتنی بر اصول و راهکارهای چندی است که بدون درنظر گرفتن این اصول، اجرای این گونه طرح ها با چالش جدی مواجه می شود. در ادامه به تبیین این اصول خواهیم پرداخت.
۱-واقع گرایی در اجرای طرح ها
طرح های با ماهیت پیشگیرانه باید مبتنی بر مدل های نظری و دلایل و اسناد مستند باشد. علاوه بر آن ارزیابی طرح ها و پرداختن به جنبه های علمی آن ها نیز در اجرا باید مدّنظر قرار گیرند. بنابراین لازم است برنامه های پیشگیرانه بر اساس نظریات علمی و منسجم طرّاحی شود و از هر گونه حدس و گمان در این باره به صورت جدی خودداری شود.[۹۴]
۲-توجّه به محیط پیرامونی و بافت فرهنگی
بوم شناسی، توجّه به خانواده و محیط پیرامونی اشخاص، اطرافیان – اعم از مجاوران و دوستان- و در نظر گرفتن اجتماع از مهم ترین پیش فرض های اجرای برنامه های پیشگیرانه است. تنوع برنامه های پیشگیرانه خود دلیل تنوع محیطی و فرهنگی است. بنابراین توجّه به این مهم از یک سو در قابلیت ارزیابی این برنامه ها تأثیر داشته و از سوی دیگر میزان به نتیجه رساندن آن ها را افزایش می دهد.[۹۵]
۳- توجّه به جنبه های مختلف پیشگیری
به دلیل وجود عوامل مختلف در ایجاد خطر، تأکید به یک جنبه از پیشگیری بی معناست. تغییر و جابه جایی محیطی، آموزش مهارت های زندگی در راستای کاهش آسیب و خطر، ورود کارگزاران آموزشی به مراحل اوّلیه و دومین و سومین پیشگیری و نیز آموزش والدین و مربیان مرتبط با کودکان در معرض خطر، به عنوان راهکار های پیشگیرانه ای است که توجّه و اجرای آن­ها با توجّه به تفاوت های محیطی و اجتماعی ضروری است. به طور کلی در یک برنامه منسجم پیشگیری، توجّه به سه گروه کودکان، والدین و مربیان و معلمان ضروری است.[۹۶]
ج) طرح های پیشگیرانه از جرم نهاد آموزش و پرورش
طرح های پیشگیرانه در محیط های آموزشی بر سه محور کودکان، والدین آن ها و معلمان و مربّیان متمرکز است. در این مرحله از پیشگیری تلاش می شود که تا ضمن شناسایی خلأها، کمبودها یا مشکلات عاطفی، تربیتی، تحصیلی، فرهنگی و… که منجر به رفتارهای منحرفانه، ناسازگارانه و مجرمانه شده، با خود کودکان یا درصورت لزوم با اعضای خانواده آن ها، معلمان و هم کلاسی ها در مدرسه و … برخورد متناسب صورت گیرد. از آن جا که این سطح از اقدامات بیشتر و اغلب در موردکودکان در معرض خطر اعمال می شود می توان آن را پیشگیری اجتماعی رشدمدار تلقی کرد. هرچند این قبیل طرح ها در مورد کودکانی که در معرض خطر نیستند هم قابل اجرا است. در پیشگیری اجتماعی رشدمدار علاوه بر خود منحرف یا بزهکار ممکن است والدین، دوستان، همکلاسی ها،آموزگاران و… نیز مشمول اقدامات و مداخله های روانی_اجتماعی شوندکه هدفشان پیشگیری از مزمن، پایدار و مقاوم شدن جرم در آینده است.[۹۷]
آسیب های روانی و جسمانی، که کودکان در محیط خانواده و اجتماع متحمل می شوند، موجب آثار و نتایج متعدّدی در محیط های آموزشی می شود. ضمن آن که خود محیط آموزشی نیز به دلیل ارتباط مستمر و نسبتا طولانی کودکان با آن و وجود فرصت های مناسب، می تواند سبب ایجاد برخی از خطرات وانحرافات شود. بدین ترتیب می توان این گونه طرح ها را در سه بخش مرتبط با محیط های پرخطر جای داد که در زیر به بررسی آن ها خواهیم پرداخت.
۱_آموزش مهارت های زندگی به کودکان و نوجوانان دانش آموز
مهارت های زندگی، مجموعه ای از توانایی ها هستند که زمینه ی سازگاری و رفتار مفید را برای فرد فراهم می­ کند. این توانایی ها فرد را قادر می سازد تا مسئولیّت و نقش های اجتماعی­اش را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران باخواست ها، انتظارات و مشکلات پیش رو، روبرو شود.
سازمان بهداشت جهانی چند مهارت اساسی در زندگی را مشخّص نموده که عبارت اند از: مهارت خودآگاهی، مهارت همدلی، مهارت روابط بین فردی، مهارت ارتباط مؤثّر، مهارت مقابله با استرس، مهارت مدیریّت هیجان، مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم گیری، مهارت تفکر خلاقانه.[۹۸]
مهارت های زندگی فواید متعدّدی دارندکه مهم ترین آن ها عبارتند از: نحوه ی کنار آمدن با انتظارات متفاوت خود، خانواده، همسر و…، رفع فشارهای روانی محیطی، تقویت اعتماد به نفس، تأمین سلامت جسمانی و روانی، خود شکوفایی، تقویت مدیریت زندگی و بحران های آن و… . واضح است که فراگیری چنین مهارت هایی چه تأثیر بالایی بر بهنجار بودن شخصیت کودک و نوجوان در بزرگسالی خواهد داشت و اگر افراد به درستی و به نحو کامل این ها را فرا بگیرند به طور قطع عاملی مهم در جلوگیری از بروز رفتارهای ضد اجتماعی و مجرمانه خواهد بود.
آموزش مهارت های زندگی در محیط های آموزشی از طرق مختلفی امکان پذیر است که مهم ترین آن آموزش از طریق کتب درسی می باشد.با توجّه به اینکه بخش اصلی و مهم آموزش، از طریق کتب درسی صورت می پذیرد، لذا محتوای این کتب مهم ترین نقش را در آموزش مهارت های زندگی، هنجارها، ارزش ها، باورها و حسن و قبح های اخلاقی و اجتماعی، دارا می باشدکه در فصل آینده به آن خواهیم پرداخت. بنابراین محتوای کتب، مستقیما با شکل گیری شخصیت فرد و جامعه پذیری وی در ارتباط است و این امر ضرورت توجّه ویژه به محتوای کتب درسی را مشخّص می سازد.
مهارت های زندگی و آموزش آن نسبت به دو گونه از کودکان و نوجوانان دانش آموز قابل بررسی است. دسته اوّل شامل کودکان و نوجوانان دانش آموز عادی و دسته دوم شامل کودکان و نوجوانان دانش آموز با نیازهای ویژه است.
افراد عادی زیر سن ۱۶ سال درصد بالایی از تأثیر پذیری آموزش های مرتبط با مهارت های زندگی را به خود اختصاص داده اند و این امر به واسطه تأثیر آموزش و پرورش در محیط های یادگیری است که کودکان با آن ارتباط مستقیم دارند. بسیاری از برنامه ها و طرح ها بر مبنای این فرض اساسی پایه گذاری شده اندکه یادگیری و به خصوص آموختن مهارت های زندگی، سبب تغییر رفتار کودک و نوجوان شده و این تغییر رفتار خود سبب کاهش سوءرفتار و صدمه به وی می شود. بنابراین با کسب مهارت های خود حمایتی از سوی کودک، شاهدکاهش میزان صدمات و سوء رفتار وی هستیم. به طور کلی آموختن مهارتهای زندگی برای کودکان سبب سلامت، ثبات رفتاری، پرورش و توسعه روابط آن ها با محیط پیرامون می شود. توسعه روابط کودکان با محیط بیرونی، استقرار رفتار، سلامت روحی و جسمانی، توسعه مهارت­ های مقابله با خطر نظیر اعتیاد و توسعه مهارت های ارتباطی، از دستاوردهای مهم این نوع از آموزش ها محسوب می شوند.
در قوانین و سیاست گذاری های داخلی، نهادهای آموزشی، به خصوص نهاد آموزش و پرورش، به سوی اجرای برنامه های تربیتی–پرورشی هدایت شده اند. قانون گذار در ماده ۲۵ قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش وپرورش (مصوب ۱۳۶۶ شمسی ) به پرورش کودکان و دانش آموزان، رشد فضائل اخلاقی و تزکیه آن ها و شناخت، شکوفا کردن و پرورش استعدادهای آنان پرداخته است. طبق این قانون، نهاد آموزش و پرورش مکلف است که نسبت به تهیه و پیشنهاد برنامه های میان مدت و بلند مدت درجهت تأمین اهداف و آموزش و پرورش همت گمارد. مدیریت پیشگیری از آسیب های اجتماعی (تأسیس ۱۳۸۳ ) حاصل چنین رویکردی در بدنه آموزش و پرورش بوده است که شرح فعّالیت های آن، در این تحقیق نمی گنجد.
پیرامون کودکان با نیازهای ویژه، تمرکز نهاد آموزش بر اجرای طرح های «بینابین» قرار داشته است. طرح های بینابین به طرح هایی اطلاق می شود که در میان رویه استاندارد کشور پذیرنده و خصوصیّات فرهنگی و محیطی کودک قرار داشته و غایت آن حمایت و پیشگیری از بزه دیدگی آن هاست. بسیاری از کودکان با نیازهای ویژه، به خصوص کودکانی که خود و خانواده آن ها دچار نوعی جابه جایی اجباری بوده اند، نظیر کودکان پناه جو یا آواره دچار نوعی عارضه موسوم به سندرم استرس پس از حادثه هستند و تمرکز برنامه های پیشگیرانه بر رفع و درمان این بیماری قرار داده می شود.[۹۹]
آموزش مهارت های زندگی در قالب آموزش های مکمل یادگیری در مدرسه برای این این قشر از کودکان و نوجوانان و توانمندسازی فرهنگی والدین این گونه از کودکان، از جمله اهداف و کارکردهای طرح های مرتبط با کودکان نیازمند محسوب می شود.
پیرامون دسته دیگری از کودکان با نیازهای ویژه، همچون کودکان استثنایی، آموزش مهارت­ های زندگی به دو صورت آموزش در راستای پذیرش در گروه هم سالان و افزایش دوره های یادگیری مهارت های حرفه ای تعریف شده است. در مورد اوّل مهارت های کلامی و غیرکلامی در راستای روابط اجتماعی موفّق و ایجاد روابط رفتاری مناسب صورت گرفته و در مورد دوم مهارت های حرفه ای در راستای فراهم آوردن زمینه های لازم جهت دستیابی این کودکان به خودکفایی شخصی و اجتماعی انجام می گیرد.[۱۰۰]
از جمله مهم ترین موانع و چالش های فرا روی آموزش مهارت های زندگی به کودکان می­توان به دوگانگی و یا چندگانگی نقش های تربیتی خانواده و مدرسه از یک سو و ضعف ارتباط میان خانواده و مدرسه از سوی دیگر اشاره کرد. بازسازی ارتباط بین این دو نهاد و بهره گیری هر چه بیشتر از ظرفیت خانواده در امر آموزش، ضرورتی حیاتی برای نظام آموزش و پرورش محسوب می شود. بنابراین با توجّه به این چالش ها، بازسازی تعاریف ارتباط خانواده با مدرسه برحسب ظرفیت های وجودی خانواده و نقش آن در تعلیم و تربیت رسمی کشور و گسترش آموزش خانواده به منظور آشنایی بهتر و بیشتر و همراه کردن والدین با الگوهای تربیتی مطلوب در نظام آموزشی کشور توصیه می شود.[۱۰۱]
۲-آموزش مهارت های زندگی و راهکاری های پیشگیری به والدین
پیش از شروع تحصیل و ارتباط با محیط های آموزش رسمی، کودک به صورت مستمر تحت شرایط تاثیر و آموزش های نظام خانواده قرار می گیرد. تاثیر پیشگیری در محیط آموزشی مدرسه تا حدّ زیادی مرتبط با مراقبت ها و آموزش های پس از مدرسه توسط والدین است. بنابراین آموزش اصول و فنون پیشگیری توسط نهادهای آموزشی به خانواده ها به عنوان عامل مکمّل در اجرای وظایف نهاد آموزش پیرامون پیشگیری از جرم محسوب می شود. به طور مثال مدارس می توانند با چاپ بروشور و تشکیل کلاس های مشاوره، خانواده ها را نیز تحت آموزش قرار دهند.[۱۰۲] این آموزش ها در راستای کاهش خطرات و سوء رفتار نسبت به کودک و نوجوان انجام می گیرد.
هماهنگی و همکاری نظام آموزشی با والدین و خانواده، با مرکزیت و پشتیبانی نظام آموزشی، در روند پرورش و آموزشی کودکان و ایجاد رویه ای واحد در راستای پیشگیری از آسیب های اجتماعی بسیار مؤثر است. همانطور که پیش تر هم ذکر شد، اگر راه و رسم خانواده با آموزش های مدرسه در تضاد باشد، فرزندان را با تعارض مواجه ساخته و این امر پیامد های نامناسبی در پی خواهد داشت.[۱۰۳]
۳-اجرای طرح های آموزشی نسبت به مربیان و معلمان
اهمیت مشارکت معلّمان و مربیّان در پیشگیری از بزهکاری و بزه دیدگی کودکان و نوجوانان بر کسی پوشیده نیست. این نوع مشارکت نیازمند اطلاعات و توانایی کافی پیرامون موارد مختلفی از جمله آشنایی با رشد شناختی کودک و نوجوان، شناخت مهارت ها و استعدادها، شناسایی کودکان در معرض سوء استفاده و خطر، آگاهی از وظایف خود مبنی بر گزارش دهی و آگاه­سازی مسئولان مدرسه و مقامات محلی، نظیر پلیس، در صورت فراگیری خطر و… است.
معلّمان و مربیّان از الگوهای مهم زندگی کودکان و نوجوانان در محیط های آموزشی محسوب می شوند. لذا تأثیر نگرش و نوع رفتار و آموزش های آنان به کودکان غیر قابل انکار است.
آموزش بهترین روش در آگاه سازی و افزایش مهارت های معلّمان و مربّیان و در نتیجه حسن انتقال دانش ها، ارزش ها و هنجارها به کودکان و نوجوانان در محیط های آموزشی محسوب می­ شود. در این زمینه وزارت آموزش و پرورش از طریق دفتر اجرایی پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدّر که زیر نظر معاونت پرورشی آن وزارتخانه است، اقدام به تدوین مجموعه های آموزشی برای مشاوران و مربّیان کرده است.[۱۰۴] همچنین ایجاد کلاس های ضمن خدمت معلمان و مربیان توسط سازمان آموزش و پرورش که هر ساله در زمینه های مختلف اخلاقی، علمی و…برگزار می­ شود، گام مؤثری درافزایش مهارت و آگاهی معلّمان و مربیّان می باشد.
مبحث سوم : روش شناسی تحقیق
تحقیق عبارت است از فرایندی منظم و سیستماتیک به منظور حقیقت یابی کردن، تبیین روابط بین متغیرها و به طور کلی کسب شناخت راجع به موقعیّت های نامعیّن.[۱۰۵]
در انجام این پژوهش محتوای کتب درسی مورد مطالعه، از نظر محتوایی تجزیه گردیده، سپس به تحلیل این مفاهیم و میزان انطباق آن ها با اصول حاکم بر محتوای کتب درسی پرداخته خواهد شد.
به طور کلی روش تحقیق در این پژوهش، به شیوه تحلیل محتوا و با تأکید بیشتر روی داده های کیفی است. در ادامه به بررسی این روش تحقیق خواهیم پرداخت.
گفتار اوّل : تحلیل محتوا
تحلیل محتوای کتب درسی کمک می کند تا مفاهیم، اصول، نگرش ها، باورها، و کلیه اجزاء مطرح شده در قالب دروس کتاب، مورد بررسی علمی قرار گرفته و با اهداف برنامه درسی، مقایسه و ارزشیابی شوند.[۱۰۶] کار تحلیل محتوا اساسا از لحاظ جهت گیری تجربی است. تحلیل محتوا از تصوّر مرسوم از محتوا به منزله ی موضوع مورد توجّه، فراتر می رود و پیوند تنگاتنگی با برداشتهای جدید از پدیده های نمادین دارد. تحلیل محتوا تکنیکی است پژوهشی برای استنباطی، معتبر از داده های یک متن.[۱۰۷]
گفتار دوم: مراحل تحلیل محتوا
مراحل تحلیل محتوا مانند بررسی های جامعه شناسی و بررسی تجربی حول دو محور زیر استوار که از لحاظ زمانی پشت سر هم قرار می گیرند و عبارتند از:
۱-تجزیه ابتدایی محتوا
۲-بررسی نتایج، استنباط و تفسیر آن ها[۱۰۸]
بند اوّل: تجزیه ابتدایی محتوا
در این مرحله محقق با مطالعه ی محتوای مورد نظر، مواد موضوع تحقیق موجود در متن را به لحاظ کمّی مورد بررسی قرار می دهد تا زمینه لازم جهت تحلیل کیفی آن ها را فراهم کند.
بند دوم: بررسی نتایج، استنباط و تفسیر آن ها
نتایج خام به نحوی استخراج می شوند که معنی دار،گویا و معتبر باشند. در این مرحله محقق به تحلیل مواد به دست آمده می پردازد و آن ها را به لحاظ کیفی مورد ارزیابی قرار می دهد.
گفتار سوم: روش انجام کار
در این پژوهش با توجّه به اهداف و سؤالات مطرح شده، کتاب درسی هدیه های آسمانی مقطع ابتدایی مورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد.
در گام اوّل متن کتب درسی هدیه های آسمانی مورد مطالعه قرار می گیرد تا مفاهیم پیشگیرانه از جرم موجود در آن ها براساس عناوین کلی و به لحاظ کمّی استخراج شود. پس از تجزیه ی محتوا و استخراج مفاهیم مذکور، در گام بعد به بررسی میزان انطباق این مفاهیم با ویژگی های بنیادین کتب درسی از بعد معنایی و محتوا پرداخته خواهد شد تا از این طریق کیفیت مفاهیم پیشگیرانه از جرم موجود در کتب هدیه های آسمانی و میزان یادگیری آن ها توسط فراگیران مورد ارزیابی قرار گیرد.

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید.