۱-۱-۳-روش داوری :
روشی که امروزه هر چه بیشتر رو به پیشرفت است و افراد به دلایل ارائه شده در فوق استقبال زیادی از آن نموده و تمایل فراوانی به گزینش این روش دارند . در این روش رسیدگی، عموماً طرفین دعوا خودشان یا گاهی به پیشنهاد محاکم ، شخص ثالثی را بر گزیده و او را بر دعوای خود حاکم می نمایند. نیازی نیست این شخص ثالث لزوماً از قضات دادگستری باشد و طرفین می توانند بدون طی مراحل طولانی در محاکم، در مدت زمان بسیار کوتاه، دعوا را خاتمه دهند و تفاوتش با روش سازش ، قابلیت اجراء رأی داور در روش داوری است[۸]. چرا که در روش داوری طرفین در صورتی که بخواهند به نظر داور ، رسمیت ببخشند ، می توانند از دادگاه تقاضا نمایند که وارد عمل شده و ضمانت اجرای رأی صادر شده از سوی داور را به عهده گیرد و به عبارتی چنانچه هر یک از طرفین نسبت به رای داور اعتراض داشته باشند می توانند دعوا را از طریق محاکم پی گیری نمایند لذا قابلیت اجرا و الزام آور بودن رای داور ، از اصلی ترین تفاوت های میان دو روش سازش و داوری است . که در روش سازش چنین ضمانت اجراء و الزامی بر اجرای رای دیده نمی شود بنابراین ، سه روش فوق اصلی ترین روش های حل و فصل خصومات در کشور ما می باشند.
اما در محیط بین المللی براساس ویژگی ها و پیچیدگی روابط موجود و نیز الزاماتی که وجود دارد و همچنین با توجه به منشأ اختلافات می بایست تقسیم بندی های متفاوتی را قائل شویم . این امر به دلیل آن است که در فضای داخلی کشورها با توجه به وجود مذهب ، فرهنگ ، خط مشی، زبان ، منافع مشترک و … و نیز با توجه به شرایط حقوقی موجود ؛ دولتها بصورت اختصاصی و منحصر به فرد سیستم های قضایی خود را تعریف نموده و بر اساس آن به حل و فصل خصومات می پردازند . در محیط داخلی کشورها این امکان وجود دارد که با توجه به شرایط خاص و تغییر و تحولات رخ داده و نیازهای موجود، مدیران سیستم قضایی بتوانند برخی بخش ها را متحول کرده ، قسمتی را حذف یا اضافه نموده [۹] تا بتوانند با بهره گرفتن از دگرگونی های موجود نواقص را برطرف نمایند . اما در فضای بین الملل چنین امکانی وجود ندارد که هر روز بتوان آیین نامه و یا مقررات جدیدی را وضع ، حذف یا اضافه نمود . بنابراین از آن جایی که دکترین حقوق بین الملل از جهاتی متفاوت است تقسیمات و روش های خاتمه خصومات نیز تا حدی متفاوت خواهند شد.
پس از ارائه روش های حل و فصل خصومات در داخل کشور ، اکنون مهمترین روش های فیصله دعاوی در محیط بین المللی را ارائه می نماییم :
۱-۲-روش های حل و فصل اختلافات در محیط بین المللی :
همان گونه که گفتیم به دلیل تفاوتی که در طبیعت اختلافات داخلی و بین المللی موجود است روش های حل و فصل اختلافات نیز علیرغم وجود برخی شباهت ها متفاوت خواهند شد . از جمله تفاوتهای موجود این است که در محیط داخلی کلیه اختلافات، تحت یک رژیم حقوقی و با نظارت یک سیستم خاص اداری و قضایی مورد رسیدگی قرار می گیرند، اما در فضای بین المللی بعد مسافت و تنوع رژیم های حقوقی مانع از یک نظارت مشترک و یکسان است . البته این در حالی است که گسترش روابط انسانی در قالب روابط مالی – سیاسی – اقتصادی و علمی گاهی منجر به وقوع مخاصمات شده و وضعیت موجود چنین ایجاب می کند که حقوقدانان و اساتید حقوق بین الملل کارآمد ترین و موثر ترین روش ها را اتخاذ کرده و عملی نمایند چرا که دولتها نیز همانند انسان ها نمی توانند نیازهای خود را به تنهایی برآورده سازند و در عین حال هیچ کشوری تمایل ندارد که به واسطه چنین وابستگی اجتناب ناپذیری، تمام یا بخشی از حاکمیت خود را از دست دهد و در واقع این حفظ حاکمیت، اساسی ترین و حساسیت برانگیزترین خواسته هر دولتی است که اتخاذ تصمیمی صحیح و موثر را می طلبد.[۱۰] در غیر این صورت چه بسا اختلافات سیاسی ، مالی ، تجاری و … منجر به درگیری های فیزیکی و نظامی غیر قابل جبران گردد . بنابراین با توجه به مسائلی که در بالا به آن ها اشاره شد حقوقدانان حقوق بین المللی همواره کوشیده اند برای برخورد صحیح با بحران های بین المللی و حوادث مربوط به آن راه حل های دقیقی را پیشنهاد نمایند که در عین حال که سرعت رفع منازعه افزایش یابد کیفیت دفع مخاصمات نیز قابل قبول و مورد پذیرش از سوی طرفین درگیری باشد در واقع ظریف ترین روش برخورد با مخاصمات بین المللی ، حل و فصل تعارضات به صورت دوستانه در محیطی آرام است .
عکس مرتبط با اقتصاد
البته اصل بنیادین « حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات [۱۱]» یکی از اصول بدیهی و مسلم در حقوق بین الملل است و عناصر حقوق بین الملل همواره سعی در رعایت نمودن و احترام به این اصل دارند. ناگفته نماند که دین مبین اسلام ، قرن ها پیش این اصل را به عنوان اولین اصل، در روابط بین المللی مورد تاکید قرار داده و مسلمانان همواره بر اساس این آیین عمل نموده اند[۱۲] . بر همین اساس حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی بر مبنای حقوق و عدالت ، مهمترین موضوع زمان حاضر است و سعی بر آن است تا با توسعه روش های حل و فصل مسالمت آمیز خصومات از توسل به زور و قدرت نظامی جلوگیری به عمل آید [۱۳].
نکته ای که لازم است مورد توجه قرار گیرد این است که بر اساس منشأ و مبنای اختلافات به وجود آمده ، روش های رفع مخاصمات نیز در فضای بین المللی متفاوت خواهند بود . بنابراین ابتدا انواع اختلافات را شناسایی نموده و آن گاه روش حل و فصل آن را بررسی خواهیم نمود . انواع اختلافات بین المللی بر اساس دکترین علمای حقوق و رویه قضایی بین المللی عبارت اند از[۱۴] :
الف)اختلافات غیر حقوقی و یا سیاسی :
اختلافاتی که در آنها عوامل و ملاحظات سیاسی ، روانشناسی و … عامل اساسی ایجاد منازعه هستند به این معنا که چنانچه یک یا هر دو طرف اختلاف، علاوه بر این که خواهان حقوق قانونی خود هستند ارضای برخی از منافع خاص خود را نیز مطالبه نمایند ، اختلاف ، سیاسی یا غیر حقوقی خواهد بود . در این صورت مخاصمه از حالت حقوقی خارج شده و به اصطلاح، شکل سیاسی به خود می گیرد .
ب)اختلافات حقوقی :
اما اختلافات حقوقی عبارت هستند از: اختلافاتی که در آنها ، طرفین در خصوص تفسیر و اجرای حق موجود با هم توافق ندارند به این معنا که حق، مستقر گشته است اما اختلاف ، مربوط به تفسیر معاهده موجد حق یا مسائل مربوط به حقوق بین الملل یا نقض تعهدات بین المللی و … می باشد .
مشاهده می شود منشأ اختلافات در هر یک از دو مورد مذکور کاملاً مشخص و قابل تفکیک است و بر همین اساس، روش های حل و فصل آنها نیز روشن خواهد بود . واضح است اختلافات حقوقی ، روش حل و فصلشان نیز حقوقی و قضایی است و به همین دلیل لازم است یک سیستم حقوقی به کمک آمده و روش های قضایی را اعمال نماید . اما نکته حائز اهمیت این است که گاهی علیرغم این که منشأ دعاوی، حقوقی یا سیاسی است روشی غیر از دو روش مذکور ، به کمک می آید . یعنی بدون توجه به منشأ اختلاف و متمایز از آنچه تا کنون گفتیم روش سومی ، تحت عنوان روش های «دیپلماتیک» پا به میدان گذاشته و با ساز و کارهای متفاوت، روابط را ساماندهی می کند[۱۵] . بنابر آنچه گفتیم روش های حل و فصل دعاوی در محیط بین المللی به طور کلی سه دسته بوده و هر یک از آنها به تناسب منشأ دعاوی (حقوقی یا سیاسی) اعمال خواهد شد البته روش سوم مانند دو روش دیگر ارتباطی به منشأ اختلاف نداشته بلکه با توجه به فاصل بودن و پایان دهندگی خصومات ، تحت عنوان روش دیپلماتیک کارگشا خواهد بود . پس با توجه به توضیحات فوق، روش های حل و فصل منازعات بین المللی عبارتند از :
۱-روش های غیر حقوقی
۲-روش های حقوقی
۳-روش های دیپلماتیک .
پیش از آنکه به توضیح سه روش مذکور بپردازیم ذکر این نکته خالی از فایده نیست که بگوئیم برخی از اساتید ابتدا روش های حل و فصل را به دو دسته مسالمت آمیز و روش های مخاصماتی ، منقسم می کنند و آن گاه دو روش حقوقی و غیر حقوقی را در گروه روش های مسالمت آمیز حل و فصل اختلافات جای می دهند[۱۶] . از سویی برخی دیگر از محققان به جای تقسیم بندی به دو گروه حقوقی و غیر حقوقی، از دو گروه روش های های حل و فصل رسمی و غیر رسمی یاد کرده اند که از نظر تعاریف، در واقع کاملاً منطبق با همان روش های حقوقی و غیر حقوقی بوده ، محتوای آنها یکسان اما عناوینشان با یکدیگر متفاوت است[۱۷] . به هر صورت ، بر اساس جمع بندی های به عمل آمده از میان چندین نوع تقسیم بندی با عناوین مختلف ، ما تقسیم بندی فوق را بر گزیدیم و اکنون به شرح سه روش مذکور می پردازیم :
۱-۲-۱-روش های غیر حقوقی :
در این روش، طرفین اختلاف بدون استفاده از هیچ گونه ابزار حقوقی ، تنها از طریق سیاسی اقدام به حل و فصل دعاوی می نمایند. مهمترین خصوصیت این شیوه، حل و فصل جمعی مناقشات است[۱۸] به این معنا که یک فرد یا دولت خاص مسئول رسیدگی به دعوانیست بلکه موضوع از طریق مراجعه به سازمان های بین المللی که در سطح دنیا مسئولیت حل و فصل اختلافات را به عهده دارند یعنی « جامعه ملل » و سازمان ملل، پیگیری و حل و فصل خواهد شد که مراجعه به هر یک از این دو نهاد شرایط و ضوابط خاص خود را داراست و به دلیل عدم ارتباط از توضیح بیشتر خودداری می نماییم .
۱-۲-۲-روش های حقوقی :
