وشکفتگی تجربه های انسان است درمیان دوره های زندگی طوقان غایب است اما عمق اندیشه
و فراز آرزوهای بزرگ ، جای خالی آن را پر کرده است .
۱- دوره کودکی : روزهای کودکی ابراهیم که با بازیهای کودکانه ونوازشهای مادروقصه های
مادربزرگ و نصیحتهای پدروشعرهـای پدربزرگ ، مانند بیشترکودکان همسال وی سپری شد
اما درد و بیماریی که همراه و مونس جسم نحیف او گشته و هیچگاه ازاو جدا نشد او را ازبقیه
جدا می کند .
۲- دوره نوجوانی : شاید زمان این دوره را در وجود ابراهیم کمـی زودتر از دیگـرهمسالان او
بدانیم و از دلیل آن یکـی درد و رنجی است که صاحبش را ورزیده تر از دیگران کرده است و
دیگری نقش خانواده فرهیخته طوقان در شکوفایی زود هنگام استعدادهای نهفته اوست .
مدرسه علاوه برتأثیری که درتکمیل شخصیت ابراهیم داشت ، مکانی شد برای ظهور تواناییها

و اندیشه والای او . میل به قرائت قرآن کریم و حفظ شعرهای ارائه شده در کلاسهای درس از
نمودهای اندیشه ابراهیم در اوایل این دوره است که بیشتر در تأثیر از فرهنگ خانواده وی
می باشد . و رفته رفته که بزرگتر می شود و احساسات نوجوانی در وی قوت می گیرند و
ارتباطش با محیط اطراف بیشترمی شود واز وقایع وحقایق پیرامونش آگاه می شود پدیده وطن
و امید به استقلال آن در وجودش شکل می گیرد ؛ و اولین شعرهایش را درتأثیرازاین احساس
قوی ارائه می دهد ، قصیده هایی همچون « موطنی » و « وطنی أنت لی » و …
این تفکرعلی رغم سن کم صاحبش در دنیای عرب مقبول واقع شد و نمودش که شعرهای چاپ
شده ابراهیم بود در تکمیل شخصیت و شکل گیری صنعت شعر وی بسیار مؤثرواقع شد .
ظهورعشق وپرداختن ابراهیم به آن درشعرش بسیاردیرتراززمانی که انتظارش می رفت روی
داد و کشمکشهای امیال درونی انسان که از مشخصه های بارز دوره نوجوانی است در وجود
ابراهیم دیرترنمایان شد و شاید اگر سن را ملاک بدانیم این علایق درسن جوانی اوقراربگیرند.
۳- دوره جوانی : عشق ومحبت بعد از ترک دیارو یارغمخوارابراهیم ، مادرش ، در سرزمین
غربت ، بیروت ، دروجودش رخنه کرد ؛ وشعرهای عاشقانه اودر پی اولین تجربه های عشقی
نمودی ازعاطفه پاک واندیشه صادق ابراهیم شدند.اگرچه عشق برای این شاعرجوان تنهاهوس
نیست بلکه یک آرزوست که ازصمیم قلب به آن مشغول می شود ، تمام فکر و اندیشه وی را
تصرف نمی کند و حتی در کنار آن کنشهای اجتماعی خود را سامان می بخشد و اندیشه اش را
نسبت به هدفهای والایی چون بیداری ملت درخواب فرورفته و انذار تبهکاران و زمین خواران
وطنش قوّت می بخشد . کلامش پخته تر و شعرش قویتر می شود ، آرزوهایش بزرگتر و
نصیحتهـایش با معنا ترمی گردنـد ؛ تنبیـه و طنـز گویی جـای خـود را بـه خواهـش مـی دهـد .
این دوره اززندگی ابراهیم دوره کمال اوست و آثارخلق شده در آن معرّف اندیشه ای جاودانند،
اندیشه ای که با زنگار تاریخ کهنه و فرسوده نمی شود و پیام آن در امتداد نسلها ، سینه به سینه
انتقال می یابد . پیام عزّت، انسانیت، عدالت ، محبّت و عشق به سرزمینی که در آن متولد و در
آن به خاک سپرده می شویم .
ه ) طوقان از دیدگاه ناقدان و شاعران
پنج سال پس از درگذشت ابراهیم ، دیوان شعر او بـه همّت برادرش احمـد طوقان و با مقدمـه
جامع و زیبای خواهرش فدوی بـه چاپ رسید . و سروده هـای نایاب شاعرجوان مرگ را در
منظرعموم قرار داد ، تا نگاه های کاوشگرانه ناقدان ، شاعران و نویسندگان بی شماری را بـه
خود معطوف سازد .
کتابها ، مقالـه ها و بررسیهای چشم گیری در ارتباط بـا شخصیت و شعر ابراهیم نگاشته شده
و انجمنها و محفلهای پرباری در گرامیداشت یاد و خاطره او برپا شده است که بـه ذکرنمونـه
های مشهوری از آن تحلیلها بسنده می شود .
اولین و شایستـه ترین کسی کـه می توان دیدگاه وی را در ارتبـاط بـا شخصیت ابراهیم معتبر
دانست ،خواهر او فدوی طوقان شاعـر بلنـد آوازه دنیای عرب است . فدوی در کتابش « أخـی
ابراهیم » می نویسد : ” ابراهیم جوانـی بود با ایمانی عمیق و راستین کـه علی رغم ابتلاهـای
الهی ، بسیار صبور و خوش رو بود و هیچگاه نقش لبخند بر لبانش کم رنگ نمی شد .
شعر او را می توان بـه سـه دسته تقسیم کرد : الغزلیات ، الوطنیات ، الموضوعیات ، کـه عمق
اندیشـه و دقت تصویر و خیال در دستـه سوم بیشتر بـه چشم می خورد ؛ و شاید عقیق گردنبند
سروده هـای ابراهیم را در این زمینه قصیده « مصرع بلبل » او کـه گشایشی نو در باب قصه
شعری است ، بدانیم . اگر چـه شاعر در سرودن آن متأثر از ادبیات غرب بوده امـا هرگـز
مشخصه های خیال وتعبیرهای شعری خاص خود را فراموش نمی کند . ( فدوی ط . ،۲۰۰۵م ،
صص ۴۵و۴۸)
دکترزکی المحاسنی می نویسد : ” این شاعرلاغر اندام ، حسّاس وخوش ذوق علی رغـم ضعف